مبانی نظری و پیشینه تحقیق هیدرولوژی و هیدروژئومورفولوژی حوضه‎آبریز

عنوان: مبانی نظری و پیشینه تحقیق هیدرولوژی و هیدروژئومورفولوژی حوضه‎آبریز

فرمت فایل: word

تعداد صفحات: 40

ساليان درازي است كه دانشمندان بلژيكي و فرانسوي علم مربوط به آبهاي زيرزميني را ئيدرولوژي و پژوهشگران آمريكاي لاتين آن را هيدروژئولوژيا ناميده‏اند. از طرف ديگر علماي آلماني بر آن قسمت از علم آب كه بطور اخص به آب زير زميني مربوط مي شود نام هودرولوگي (هيدرولوژي) نهاده اند. در سال 1938 ((شوراي اجرائي جامعه بين المللي هيدرولوژي علمي)) بكار بردن لغت هيدرولوژي را براي شاخه‎اي از علم آب كه مربوط به آبهاي زيرزميني است معمول كرد تا اينكه آن را از نهر شناسي , يا پاتومولوژي , دريا شناسي يا ليمنولوژي , برف شناسي يا كريولوژي متمايز سازد. در سال 1939 مايترز , دانشمند آلماني , براي اولين بار در يكي از جلسات ( (جامعه بين المللي هيدرولوژي علمي) ) لغت ژئوهيدرولوژي را براي مطالعه آبهاي زيرزميني معرفي كرد قبل از او نيز يك دانشمند امريكائي بنام ميد (mead)، لغت هايدروجي‏آلاجي (هيدرولوژي را براي مطالعه قوانين مربوط به پيدايش و حركت آبهاي زيرزميني بكار برده بود. مايترز اصطلاح ((هيدرولوژي)) را در مورد آبهائي بكار مي برد كه مدار هيدرولوژي را از هنگام نزول به زمين تا تخليه آن به دريا و يا برگشت آن به هوا طي مي كند و اين علم را به هيدرولوژي آبهاي سطحي و هيدرولوژي آبهاي زيرزميني يا ژئوهيدرولوژي تقسيم كرده است (كردواني، 1370).

كلمه هيدرولوژي از دو واژه ((Hydro)) به معني آب و ((Logos)) به معناي علم يا شناخت تشكيل شده است از نظر واژگاني در فارسي مترادف كلمه هيدرولوژي ((آب شناسي)) است ولي از ديدگاه كاربردي عبارت هيدرولوژي گسترده معنايي وسيعتري دارد. براي اين علم تعريفهاي متعددي ارائه شده كه بعضي از معروفترين آنها به اختصار بيان مي شود.

چاو يكي از دانشمندان بزرگ اين رشته هيدرولوژي را علمي معرفي مي كند كه در مورد آبهاي موجود در كره زمين از نظر موجوديت , جريان توزيع زماني و مكاني , ويژگيهاي فيزيكي و شيميايي و رابطه واكنش محيطي آن در وضعيتي كه محيط در برگيرنده موجودات زنده نيز هست بحث مي‏كند.

براساس تعريفي كه انجمن دولتي علوم و فناوري آمريكا برگزيده است هيدرولوژي علم مطالعه آب در كره زمين بوده و در مورد پيدايش , چرخش و توزيع آب در طبيعت , خصوصيات فيزيكي و شيميايي آب , واكنشهاي آب در محيط و ارتباط آب با موجودات زنده بحث مي كند.

تعريف ديگري كه در خصوص هيدرولوژي ارائه شده اين است كه هيدرولوژي مشتمل بر مطالعه موجوديت و حركت آب در بخشي از هيدروسفر است كه در بالا بر روي سطح و در زير سطح ظاهري ليتوسفرگردش مي‏كند. خلاصه‏ترين تعريفي‏كه درباره ي هيدرولوژي ارائه مي‏شود چنين است :

هيدرولوژي يكي از علوم زمين است. اين شامل مطالعه پيدايش و موجوديت , توزيع حركت و ويژگيهاي آبهاي موجود در كره زمين آبهاي موجود در روي زمين، زيرزمين و در هوا، به حالات گوناگون و روابط محيطي آنهاست. و يا هيدرولوژي علمي است كه درباره :

- آبهاي موجود در روي زمين، زير زمين و در هوا، به حالات گوناگون

- گردش آب در طبيعت مانند پيدايش و توزيع بارندگي

- جريان آب ناشي از بارندگي (رواناب)

- جريان رودخانه‏اي

- پديده تراوش و جريان آب زيرزميني و تبخير و بارش دوباره صحبت مي‏كند.

دانش آبشناسي به واكنشهاي شيميايي فيزيكي و زيستي آب در درون خاك و نيز رابطه آن با بارندگي در روي زمين بستگي دارد (كردواني, 1370).

2 -2 حوضه آبريز

حوضه آبريز را به فرانسه و انگليسي basin كه به معني حوضچه يا لگن است مي‏نامند. در نوشته‏هاي انگليسي به آن catchment و در متون علمي آمريكائي به آن watershed مي‏گويند. و عبارتست از مساحتي از زمين كه اطراف آنها را ارتفاعات در بر گرفته و لذا رواناب حاصله از بارندگي روي اين سطح در پست ترين نقطه آن تمركز پيدا كرده و از نقطه اي كه پايين ترين ارتفاع را دارا مي باشد از منطقه خارج مي‏گردد. بعبارت ديگر حوضه آبريز مساحتي است كه رواناب سطحي در آن بطور طبيعي به نقطه واحدي به نام نقطه تمركز هدايت مي شود. هر حوضه آبريز از مجموعه زيادي زيرحوضه تشكيل شده و زيرحوضه ها نيز به نوبه خود به واحدهاي كوچك تقسيم مي شود. كوچكترين جزء يك حوضه آبريز كه عمليات آبخيز داري روي آن پياده مي شود قطعه يا پارسل (Parcel) نام دارد (عليزاده, 1377).

فهرست مطالب

هيدرولوژي

حوضه آبريز

شبكه رودخانه

تراكم شبكه رودخانه

رده

نسبت انشعاب

خصوصيات ژئومتري حوضه

مساحت حوضه

محيط حوضه

طول آبراهه اصلي

شكل حوضه

ضريب شكل (روش هورتن)

ضريب فشردگي

ضريب شيوم يا ضريب تطويل يا نسبت طولي

ضريب شكل (Shape index)

نسبت دايره اي

ضريب گردي (ميلر)

بررسي وضعيت ارتفاعي حوضه

ارتفاع متوسط حوضه

منحني هاي ارتفاعي

منحني هيپسومتري

نمودار آلتي متري حوضه

بررسي شيب حوضه

شيب ناخالص رودخانه اصلي

شيب اراضي حوضه

زمان تمركز

روش كرپيچ

زمان تمركز به روش كاليفرنيا

روش چاو

روش جياندوتي

پدیده های ژئومورفولوژي

خط الراسها

دامنه

انواع دامنه ها

بريدگي شيب يا تغيير ناگهاني شيب دامنه ها

پرتگاه ها

فرسايش دامنه ها

مخروط افكنه

دلتا

دره های کارستی

غار

نگرش سیستمی در ژئومورفولوژی

مورفومتری (ریخت سنجی)

سیستم فرسایش رودخانه ای

ژئومورفولوژي

مئاندر

كانيون

دره رود

آبشار

طرز تشکیل آبشار

انواع آبشار

نقشه ژئو مورفولوژی

برنامه ریزی ژئومورفیک

مرفولوژی

هیدروژئومورفولوژی

رسوب

منابع و مأخذ