مبانی نظری آثار اجتماعی عدالت قضایی ، امام علی

-5. عدالت قضایی از منظر امام علی علیه‌السلام

یکی از مهم‌ترین حوزه‌هایی که اجرای عدالت در آن بسیار ضروری و بر اثر بی‌عدالتی در آن، بیشترین ظلم‌ها و حق کشی‌ها صورت می‌گیرد قضاوت است.

عدالت قضایی عبارت است از برابر داشتن و رعایت تساوی در بین طرفین دعوی توسط قاضی در جریان رسیدگی و صدور حكم به نفع صاحب حق با رعایت منافع عمومی در چهارچوب موازین اسلامی. به عبارت دیگر عدالت قضایی عبارت است از رسیدگی و صدور حكم به قصد ایجاد توازن بین حقوق فرد و اجتماع در چهارچوب قانون، چنان‌چه امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «مَنِ ابْتُلِیَ بِالْقَضَاءِ فَلْیُوَاسِ بَیْنَهُمْ فِی الْإِشارَةِ وَ النَّظَرِ وَ فِی الْمَجْلِسِ: هر كه در مقام قضاوت قرار گیرد، باید در اشاره كردن ها و نگاه ها و جایگاه نشستن، میان مردمان برابری را پاس دارد.» (كلینى، 1407ق:ج7، 413)

امام علی علیه‌السلام در رابطه با اجرای عدالت در قضاوت و داوری درباره‌ی همه‌ی انسان‌ها چه خویشاند و چه بیگانه، به مالك‌اشتر می‌فرماید: «عَلَیْكَ بِالْعَدْلِ فِی حُكْمِكَ إِذَا انْتَهَتِ الْأُمُورُ إِلَیْكَ وَ أَلْزِمِ الْحَقَّ مَنْ لَزِمَهُ مِنَ الْقَرِیبِ وَ الْبَعِیدِ وَ كُنْ فِی ذَلِكَ صَابِراً مُحْتَسِباً وَ افْعَلْ ذَلِكَ بِقَرَابَتِكَ حَیْثُ وَقَعَ وَ ابْتَغِ عَاقِبَتَهُ بِمَا یَثْقُلُ عَلَیْهِ‏ مِنْهُ فَإِنَّ مَغَبَّةَ ذَلِكَ مَحْمُودَةٌ:هنگامى كه كارها جهت داورى، و صدور حكم‏ به تو عرضه مى‏شود عدالت را مراعات كن. اجراى حقّ را در باره هر كه باشد، چه خویش و چه بیگانه، لازم بدار و در این كار شكیبایى پیشه كن و این شكیبایى را به حساب خدا بگذار. هر چند، در اجراى عدالت بستگان تو را زیان رسد و تو چشم به سرانجام كاردار، هر چند تحمّل آن بر آنان سنگین آید ولى سرانجامش دلنشین و پسندیده است. (ابن شعبه حرانی، 1403ق: 145)

در نگاه امام علی علیه‌السلام عدالت قضایی چنان مهم است كه در هشداری به شریح قاضی فرموده است: «یا شُرَیْحُ، قَدْ جَلَسْتَ مَجلِساً لایَجْلِسُهُ إلّا نَبِیُّ أو وصِیُّ نَبِیّ أوْ شَقِیٌّ: ای شریح! تو در جایی نشسته‌ای كه جز پیامبر یا وصیّ پیامبری، و یا شقاوتمندی در آن جا نمی‌نشیند.» (كلینی، 1407ق: ج7، 406)

این سخن به معنای نفی قضاوت از جانب غیر پیامبران یا وصیّان پیامبران نیست، بلكه بیان‌گر اهمیت قضاوت و جایگاه ویژه‌ی آن است كه كم‌ترین نادانی و نابكاری در آن، بیش‌ترین تباهی و ستمگری را خواهد داشت.