مبانی نظری ارزشیابی آموزشی

(فصل دوم تحقیق)

مفهوم شناسی ارزشیابی آموزشی
           انسان پیوسته درصدد ارزیابی كارها و تجربه های گذشته خود است تا عملكردش را رضایت بخش كند و یا با بهبود بخشیدن به عملكرد آینده، رضایت بیشتری به دست آورد. در واقع ارزشیابی قسمتی از فراگرد بقای انسان است.
         مقصود از ارزشیابی استفاده از تجربه به منظور بهبود بخشیدن به اقدامات آینده است. ارزشیابی به مثابه یك تخصص است. با این امر سرو كار دارد كه ارزش، كیفیت و اهمیت، میزان، درجه و شرایط پدیده‌ها را مورد آزمایش و قضاوت قرار دهد. به مثابه یك زمینه تخصصی، ارزشیابی را می توان فرایندی دانست كه با گردآوری و استفاده از اطلاعات برای اتخاذ تصمیمات در مورد برنامه های آموزشی سرو كار دارد. ارزشیابی فعالیتی است كه ماهیت آن آموزشی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. ارزیابی و بازنگری محور نوسازی و استقرار یك نظام ارتباطی است(كارشناسان دفتر همكاری‏های بین المللی وزارت آموزش و پرورش، 1379 ص 193).
         با تلاش های رالف تایلر حوزه ارزشیابی آموزشی شكل گرفت و به تدریج به صورت یك حوزه مستقل در كنار سایر حوزه های علوم تربیتی جای گرفت. با توجه به جوان بودن این حوزه تعاریف متعدد و مختلفی برای ارزشیابی ارائه شده است(كیامنش، 1377) اصطلاح ارزشیابی یا ارزیابی به طور ساده به تعیین ارزش برای هر چیزی یا داوری ارزشی می شود. گی (1991)، ارزشیابی را یك فرایند نظامدار برای جمع آوری، تحلیل و تفسیر اطلاعات به منظور تعیین این كه آیا هدف های مورد نظر تحقق یافته اند یا در حال تحقق یافتن هستند و به چه میزانی، تعریف كرده است. در آموزش و پرورش، ارزشیابی به یك فعالیت رسمی گفته می شود كه برای تعیین كیفیت، اثربخشی یا ارزش یك برنامه، فرآورده، پروژه، فرایند یا هدف به اجرا در می آید.
        استافل بیم و شیفك فیلد (1985)، ارزشیابی را این گونه تعریف كرده اند: « ارزشیابی عبارت است از فرایند تعیین كردن، به دست آوردن و فراهم ساختن اطلاعات توصیفی و قضاوتی در مورد ارزش و مطلوبیت هدف ها، طرح ها، اجرا ونتایج به منظور هدایت تصمیم گیری، خدمت به نیاز های پاسخ گویی و درك بیشتر از پدیده های مورد بررسی». بولمتس و باتوین    ارزشیابی را به عنوان فرایند سیستماتیك جمع آوری و تحلیل داده به منظور تعیین این كه آیا و تا چه اندازه اهداف تحقق یافته اند تعریف كرده اند. هم چنین هلی و كلابرس   ارزشیابی را مقایسه ارزش و كیفیت مشاهده با استانداردها و استانداردها و ملاك ها می دانند.
      هم چنین ارزیابی را چنین نیز تعریف كرده اند: ارزیابی عبارت از فراگرد توافق درباره استاندارد های برنامه یا تعیین این كه آیا تفاوتی میان بعضی از جنبه های برنامه و استانداردهای مورد نظر برای آن ها وجود دارد و یا درباره استفاده از اطلاعات مربوط به تفاوت های یاد شده برای مشخص كردن نارسایی های برنامه است(كارشناسان دفتر همكاری های بین المللی وزارت آموزش و پرورش 1379 ص 6).
        ارزشیابی ممكن است در اشكال مختلف نظیر: ارزیابی نیازمندی ها، مطالعه زیر بنایی، ارزشیابی فراگیران، ارزشیابی كاركنان، آزمون پیشرفت و نگرش سنجی، ارزشیابی برنامه درسی، تحلیل ظرفیت تشكیلاتی، ارزشیابی تولید، ارزیابی اثربخشی، تحلیل هزینه –سودمندی، خود ارزشیابی و دیگر انواع آن صورت گیرد. ارزشیابی درصدد حصول عملكردهایی در فراسوی وظایف اطلاعاتی است و غالباً در خدمت عملكردهای نهادی، اجتماعی، تاریخی و سیاسی می باشد.
        از آن جا كه ارزیابی نقش یك آیینه را برای نظام آموزشی ایفا می كند، تصمیم گیرندگان و دست اندركاران زیربط می توانند تصویری از چگونگی وضع فعالیت ها به دست آورند و با استفاده از آن تصمیمات لازم را در جهت بهبود و پیشرفت فعالیت ها برای نیل به بازدهی مورد نظر اتخاذ نمایند.
        معمولاً ارزیابی به تجزیه و تحلیل عملكرد، بازده و هزینه یك طرح پس از اجرای آن می‎پردازد. اگر درحین اجرای طرح انجام پذیرد هدف آن بهبود مدیریت، برنامه درسی و یا اتخاذ تصمیم برای ادامه، گسترش یا تجدید نظر در طرح خواهد بود. اگر ارزیابی در پایان طرح انجام شود، هدف آن تعیین علل موفقیت یاعدم موفقیت طرح خواهد بود(ابیلی، 1382 ص 17).
     
2-3-2 ) تاریخچه ارزشیابی
       هر چند انگاره پردازی درباره ارزیابی آموزشی طی چند دهه گذشته تحول قابل ملاحظه ای داشته است، استفاده از ارزیابی در فعالیت های آموزشی به اندازه خود فعالیت های آموزشی قدمت دارد. بكار گرفتن ارزیابی آموزشی به عنوان بازخوردی جهت بهبودی فعالیت های آموزشی امری نسبتاً جدید است، به طوری كه تجربه های به عمل آمده درباره آن در كشورهای مختلف از دهه های اول قرن بیستم تجاوز نمی كند(بازرگان، 1383 ص 16).     
      از زمان جنگ جهانی دوم شركت ها میلیون ها دلار روی آموزش كاركنان هزینه نمودند. با این حال هیچ شركت سرمایه گذاری، شاخص های آموزش را برای بازگشت سرمایه محاسبه نمی نمود. با این وجود مدیران ارشد مدركی دال براین كه پول های هزینه شده باز می گردد جستجو می‎نمودند. هم چنین كمپانی ها استراتژی های هزینه _ اثربخشی آموزش و ملاحظه جدی ساخت یا خرید انتخاب ها را جستجو می كردند.
        ارزشیابی به معنی علمی و دقیق آن دانش جوانی است كه قدمتی بیش از یك قرن در جهان ندارد. به ویژه دركشور ما كه سابقه آن از ثلث قرن تجاوز نمی كند. لذا این دانش هنوز از تحقیقات و بررسی های جامعی برخوردار نگردیده تا همه جنبه های آن روشن و آشكار و صاحب تعریف جامع، حیطه های عملی و قواعد و قوانین و مطابق با حوائج و مقتضیات جامعه و بلاخص در زمینه كار و اشتغال شود(عراقی و دیگران، 1382 ص74).
        ارزشیابی به شیوه جدید آن حاصل تلاش هایی است كه مخصوصاً در آمریكا برای بهسازی فرایند آموزشی دوره های دبیرستان انجام شد. ارزیابی تقریباً هم زمان با مدیریت علمی متداول گردید و دست اندركاران آموزش و پرورش برآن شدند تا این اصول را در جهت پیشبرد برنامه های آموزشی بكارگیرند.