مبانی نظری تیزهوشان و آموزش استعدادهای درخشان (سمپاد)

توضیحات: 79صفحه فارسی (word) با منابع کامل

تحقیق آماده با رفرنس دهی کامل فارسی و انگلیسی و پانویس ها مناسب برای پروپوزال و پایان نامه

خلاصه ای از کار:

-آموزش استعدادهای درخشان

- چه كسانی تیز هوش هستند؟ 

گرچه نمره آزمون هوش می تواند ملاك نسبتاً خوبی برای تعیین و تعریف افراد با هوش باشد اما باید توجه داشت كه این گونه آزمون ها قادر به اندازه گیری همه جنبه های هوش نیستند، برای مثال یكی از جنبه های تیز هوشی كه در تعریف و شناسایی آنان به كار می رود قدرت رهبری و مدیریت ونیز خلاقیت آنان است كه تست های هوش نمی تواند این ویژگی را اندازه گیری كند (ملك پور ، 1380).

...............

- آموزش تیز هوشان

در مورد آموزش تیز هوشان دو دید گاه متفاوت وجود دارد. گروهی معتقدند ایجاد یك برنامه آموزشی ویژه برای تیز هوشان و جدا كردن این دانش آموزان از افراد عادی آن‌ها را به عنوان تافته جدا بافته نشان می دهد و ممكن است تیز هوشان دوستان خود را از دست بدهند و محیط های آموزشی متفاوت باعث ایجاد تفاوتهای قابل توجهی در خود پنداری و طرز فكر این دانش آموزان شود(گالاکر[1]، جیمز[2] ، 1998، به نقل از مهدی زاده و رضوانی، 1377).

.................

- ضرورت توجه به آموزش استعدادهای درخشان  

همان طور که افراد از نظر ظاهری با هم متفاوتند از نظر خصایص روانی مانند هوش، استعداد و رغبت هم تفاوت های آشکاری در افراد وجود دارد. تفاوت های فردی از قدیم مورد توجه فلاسفه و اندیشمندان تربیتی بوده چنان که افلاطون در کتاب جمهوریت عنوان می کند که هر فرد باید به شغلی متناسب با استعدادها و توانایی هایش گمارده شود و اشاره می کند که اشخاص بطور یکسان به دنیا نمی آیند بلکه از نظر استعدادهای طبیعی با یکدیگر تفاوت دارند. یک شخص برای نوع خاصی از شغل و دیگری برای شغلی دیگر مناسب است(آناستازی،[3] 1985 به نقل از ناسار، 1385).

................

- نظام آموزش استعدادهای درخشان

در نظام آموزش و پرورش، دانش آموزان تیزهوش و با استعداد در گروه های سنی و پایه های تحصیلی مختلف، مشغول تحصیل می باشند. به عقیده لیون[4](1981) آن ها نه به لحاظ نژاد، وضعیت اجتماعی، اقتصادی و ملّیت بلکه به لحاظ توانایی های استثنایی خود در اقلیت قرار دارند. گالاکر(1998) بر این باور است که دانش آموزان تیزهوش از میان کودکان استثنایی کمترین خدمات را دریافت می کنند(شکوهی یکتا و پرند، 1386).

.........

- اهداف آموزش استعدادهای درخشان

در عصر حاضر هسته مرکزی آموزش استعدادهای درخشان، علاوه بر مهارت های شناختی، توجه به مهارت های غیرشناختی می باشد. در این زمینه می توان از بررسی گاردنرز گود ورکس[5] نام برد که بر تعالی، اخلا و مشارکت تأکید می کند و این نتیجه گیری را عنوان می کند که بسیاری از افراد جوان، خواهان کار برای بهتر کردن جهان هستند(فیش من و گاردنر،[6] 2009). هم چنین بررسی استنبرگ[7](1998) بر روی هوش، که هدف آن دستیابی به خیر عمومی از طریق تعادل بین منافع درون شخصی، بین شخصی و فراشخصی می باشد؛ و تأکید سلیگمان[8](1998) بر روانشناسی مثبت، که با توسعه قدرت ها و فضیلت های صفاتی، سر و کار دارد(رنزولی، 2012).

............

- اهداف برنامه های آموزشی دانش آموزان تیزهوش و بااستعداد

* تهیه برنامه برای کمک به برآورده ساختن نیازهای روانی، اجتماعی، آموزشی و شغلی دانش آموزان تیزهوش و با استعداد

* کمک برای آماده شدن در انتخاب هوشمندانه، یادگیری مستقل، حل مسأله و عمل خودانگیخته

* تقویت مهارت های حل مسأله، تفکر خلاق، برقراری ارتباط، مطالعه مستقل و پژوهش

* تقویت علایق فردی

* دور هم جمع کردن دانش آموزان توانمند و انگیخته برای حمایت و انگیزش عمومی

* به حداکثر رساندن یادگیری فردی و به حداقل رساندن بی حوصلگی، سردرگمی، و ناکامی

* به طور خلاصه، کمک به دانش آموزان در جهت شناختن توان بالقوه خود و کمک هایشان به خود و جامعه(دیویس و ریم،2004،  ترجمه بناب، 1390).

.........

- تاریخچه آموزش تیزهوشان

1) تاریخچه تیزهوشی و آموزش تیزهوشان در جهان

«تیزهوش» شناخته شدن به ارزش های هر فرهنگ در زمان و مکان وابسته است. چنین نبوده که داشتن مهارت های تحصیلی عمومی یا استعداد در بخش های اختصاصی تر هنری، علمی، اقتصادی، یا ورزشی به صورت پیوسته «تیزهوشی های» مطلوب به شمار آمده باشد..

............

) آموزش تیزهوشان در ایران

- زمینه فرهنگی آموزش و پرورش استعدادهای درخشان در ایران تا عصر حاضر

جستجو برای نشانه های آموزش و پرورش استعدادهای برتر در ایران پیش از اسلام به صورتی همه گیر و قابل اعتنا جستجویی بیهوده به نظر می رسد. نژادپرستی و اشرافی گری و اعتقاد به تفاوت ماهوی و ذاتی انسان ها در پیش از اسلام، اجازه آموزش براساس استعداد را نمی داد. روایت فردوسی از نگاه سردار ایرانی، رستم فرخزاد نسبت به نژاد غیرایرانی، از نظریه حاکم بر ایرانیان، نسبت به برتری نژادی حکایت می کند. حکایت مشهور تقاضای یک پیشه ور از انوشیروان تا فرزندش خواندن و نوشتن بیاموزد و رد این تقاضا از جانب انوشیروان. مستقل از سندیت این داستان نشانه ای است از انحصاری بودن آموزش در دست اقشار خاص(ناتل خانلری، 1374).

.................

- نخستین مراکز آموزش تیزهوشان ایران

دبستان هشدار، نخستین دبستان تیزهوشان در ایران بود که در منطقه 6 کنونی آموزش و پرورش شهر تهران، در سال تحصیلی 47- 1346 در مقطع تحصیلی ابتدایی با 14 دانش آموز دختر و 6 دانش آموز پسر، در چهار کلاس و بصورت مختلط تشکیل شد. در سال 1348، نخستین مدرسه استعدادهای درخشان با نام مرکز آموزش کودکان باهوش، تحت نظر این اداره کل، کار خویش را آغاز کرد. این مرکز تا سال 1357 با فراز و فرودهای مختلفی به فعالیت خود ادامه داد. در برخی سال ها(1348 تا 1350 و نیز 1352 تا 1354) این مرکز مقطع آمادگی(پیش دبستانی) را نیز تحت پوشش قرار داد. ضمن این که از سال 1351، مقطع راهنمایی تحصیلی نیز به فعالیت های این مرکز افزوده گشت. نکته قابل توجه در فعالیت این مرکز، وجود خطای گزینشی در انتخاب دانش آموزان بود که موجب تغییرات مداوم تعداد دانش آموزان، بر اثر انجام گزینش جدید و نیز انتقال برخی از دانش آموزان به مراکز آموزشی عادی می شد(اژه ای، 1376).

.............

- چالش های فعلی در آموزش و پرورش استعدادهای درخشان

این چالش ها عبارتند از:

یک: عدالت آموزشی و توجه خاص به تیزهوشان. در این مورد گذشته از لزوم تعریف عدالت و تفکیک آن از مساوات لازم است تعریف هوش و تیزهوشی در روان شناسی مدرن و تفکیک آن از مفهوم «عقل» در فرهنگ اسلامی – ایرانی به طور دقیق بیان شود. هم چنین به این سؤال پاسخ داده شود که آیا هزینه بیشتر برای آموختن شخصی که آمادگی آموختن در او بیشتر است به منظور بازدهی بیشتر او به اجتماع فردا به معنای نفی عدالت هست؟ یا خیر.

.................

- آموزش و پرورش استعدادهای درخشان

- روش های عمومی آموزش تیزهوشان

شیوه های آموزش خاص تیزهوشان متفاوت و متنوع است اما می توان این شیوه ها را با تسامح تحت سه عنوان خلاصه و طبقه بندی کرد:

(1) تفکیک یا جداسازی[9]

(2) تسریع[10]

(3) غنی سازی.[11]

..............

- پرورش استعدادهای درخشان

- ویژگی های شخصیتی تیزهوش  

تیزهوشی قلمروهای انگیزشی، گرایشی، شناختی، نگرشی، شخصیتی، رفتاری و جسمانی را در بر می گیرد. شناخت، پیشرفت علمی، سرگرمی اختصاصی، قوام فردی، تعاون، کمال، نظم و امنیت، عمده ترین نیازهای تیزهوشی به شمار می‌آید. از لحاظ جنبه های اجتماعی، نیازهای برجسته و مهمی نظیر: پذیرش اجتماعی، تعدیل انتظارات جامعه، درک صحیح، منزلت یابی اجتماعی، پیشرفت، اعتلای فرهنگی جامعه، محبت، شناخت صحیح جامعه، حمایت اجتماعی، حرمت، استقلال و حفظ فردیت، امنیت محیطی و تعامل اجتماعی وجود دارد. جنبه های هیجانی تفکر واگرا، تحریک پذیری، حساسیت فوق العاده، دریافت برجسته و تفرد، مهمترین خصایص عاطفی تیزهوشان را تشکیل می دهد. فرد تیزهوش از مشکلات انگیزشی و هیجانی خاصی رنج می برد.

ساختار شخصیتی تیزهوشی خصیصه های رهبری، مسئولیت پذیری و آرامش درونی را شامل    می شود. اما افسردگی از مهمترین مسائل شخصیتی و روانی است که فرد تیزهوش را رنج می دهد. اصل پشتکار و پیگیری در فعالیت مورد علاقه بر الگوهای رفتاری تیزهوش حاکم است. بطور کلی سلامت جسمانی تیزهوش بر فرد عادی برتری دارد. در یک جمع بندی می توان تیزهوش را در یک نظام روانی ویژه نشأت یافته از زمینه های ارثی دانست که مرکب از خصایص شخصیتی،  زمینه های انگیزشی و عاطفی، ملاحظات نگرشی، توانایی های شناختی و الگوهای رفتاری خاص است و تحت تأثیر شرایط محیطی، دگرگون پذیر است(محبی آشتیانی، 1386).

..............

-مسائل و مشکلات خاص تیزهوشان

شناسایی استعدادهای درخشان گاه ممکن است مشکلاتی به همراه داشته باشد: ایزولاسیون اجتماعی، ایجاد نگرش ها و رفتارهای خودخواهانه، جلوگیری از پرورش شخصیت بعلت فشارهای بیرونی برای کسب موفقیت(هلر،[12] 2004).

..................

- ملاحظات پرورشی و سلامت شخصیت تیزهوشان

در مدل آموزش تیزهوشان روپر،[13] به طور واضح کلیت شخص در مرکز قرار می گیرد. آموزش به منظور موفق شدن باعث می شود تا «خود» فرد جوان نادیده گرفته شود، در حالی که آموزش به منظور زندگی، زمینه رشد «خود» که مهمترین عنصر در برنامه خود شکوفایی و وابستگی متقابل می باشد را فراهم می آورد.

اجزای اسای برنامه «روپر» عبارتند از:

..............

- استانداردهای برنامه تیزهوشان

-منبع الف: انجمن ملّی کودکان تیزهوش[14](NAGC، 1988)

استاندارد 1: برنامه ریزی درسی و آموزشی

1. برنامه ریزی درسی برای یادگیرنده ی تیزهوش در فراخنای 12 سال تحصیلی باید متنوع باشد.

2. برنامه کلاس و آموزش برای مطابقت با تک تک نیازهای یادگیرندگان سرآمد بایستی سازگار، قابل تغییر یا جایگزینی باشد.

................

- مؤلفه های نظام آموزش استعدادهای درخشان

- سازمان و مدیریت کلان

در طلیعه قرن جدید که سازمان ها به خصوص نهادهای آموزشی با محیط رقابت جهانی مواجه هستند، همواره نیاز به تغییرات ریشه ای و خلاقیت های کاری احساس می شود. ویژگی سازمان های امروزی پویایی، پیچیدگی، ابهام و سنت گریزی است و دائماً از محیط اطراف خود تأثیر می پذیرند، و تغییر را به عنوان ضرورتی اجتناب ناپذیر پذیرفته اند(گیجسل،[15] 2003، به نقل از محمودوند، 1390).

.................

-ارتقای حرفه ای معلمان تربیت معلّم، ضمن خدمت

بر اساس بررسی های انجام شده، آموزش ضمن خدمت معلّمان بخش مهمی از برنامه های آموزشی کشورهای موفق در امر آموزش و پرورش دانش آموزان مستعد و تیزهوش را تشکیل می دهد. این کشورها ضمن ارزیابی برنامه های آموزشی خود به انجام تحقیقات متعددی در زمینه آموزش و پرورش دانش آموزان مستعد پرداخته اند. برنامه آموزشی «ایلی نویز»[16] در سال 1965 یکی از برنامه های ابتکاری و موفقی بوده که انواعی از امکانات تقریباً ویژه را برای دانش آموزان مستعد و تیزهوش فراهم آورده است. این برنامه ضمن بی نظیر بودن در معنا و مفهوم در برپایی یکی از جامع ترین برنامه های ارزیابی نیز بی همتا بوده است(گالاکر، ترجمه مهدی زاده و رضوانی، 1377).

........................

- فضای فیزیکی مدارس و ساختمان های آموزشی

فضای آموزشی معمولاً دارای دو بعد فیزیکی و فرهنگی است. بعد فیزیکی فضای آموزشی، شامل محوطه مدرسه، فضای سبز، ساختمان های آموزشی(کلاس ها، آزمایشگاه ها، کارگاه ها، کتابخانه، مراکز رایانه، سالن چندمنظوره، مرکز دیداری و شنیداری) است که برای محیط آموزش و یادگیری در نظر گرفته شده است. تجهیزات آموزشی امکانات و وسایلی است که در کلاس درس، کتابخانه، آزمایشگاه، کارگاه، مراکز دیداری و شنیداری و مراکز رایانه وجود دارد.

تحقیقات گوناگون نشان می دهد که تسهیلات یکی مدرسه تأثیری اساسی بر عملکرد دانش آموزان و اثربخشی کار معلمان دارد. راحت بودن کلاس، درجه حرارت مناسب، نبود سر و صدا، نو بودن ساختمان و کم بودن عده دانش آموزان یک کلاس از عوامل بسیار مهم فیزیکی محسوب  می شوند(زمانی و نصر اصفهانی، 1386).

.............

- منابع محتوایی آموزش استعدادهای درخشان

دانش آموزان تیزهوش خصوصیات خود را با ترکیبی متنوع نشان می دهند. پس، طراحان برنامه ها باید گزینه هایی را جمع کنند که شامل طیف وسیعی از راه حل های ممکن باشد. چالش، تنوع، ارتباط خلاقیت، انعطاف پذیری، توانایی برای تصمیم گیری و کشف مشکلات، تصاویری از برنامه هایی هستندکه ممکن است در تدوین برنامه برای این جمعیت گردآوری شده باشد(پارک، 2003؛ ترجمه سهرابی و کرمی، 1384).

..................

- رویکردهای برنامه درسی آموزش تیزهوشان

نظام های آموزشی نخبه پرور با شناسایی دانش آموزان بالقوه باهوش، با استعداد و توانمند و فراهم کردن امکانات مناسب، سعی دارند توانایی ها و استعدادهای بالقوه آن ها را شکوفا کنند. در این میان، برنامه درسی از ابزار و ارکان اصلی و زمینه ساز برای تحقق رویکرد نخبه پروری در نظام‌های آموزشی نخبه پرور است(یغموری و تجری، 1390)........

.................

موانع مؤثر در خلاقیت دانش آموزان تیزهوش

در این راستا هر موقعیت یا برنامه ای که مانع پرورش گسترش چنین تفکری گردد یا موجب کاهش یا انحراف آن گردد، نوعی از موقعیت ها و برنامه های خلاقیت زا است.

موانع مؤثر در خلاقیت دانش آموزان عبارتند از:

ترس از شکست: لازمه خلاقیت ریسک کردن و بررسی راه های مختلف است تا زمانی که ترس از شکست خوردن از طرف معلمان به دانش آموزان به روش های تکراری حل مسئله باعث از بین رفتن خلاقیت آن ها می شود.

عدم اعتماد به نفس: بسیاری از دانش آموزان از توانایی ها و استعدادهای زیادی برخوردارند اما عدم اعتماد به خود، مانع بروز قوای خلاقه ی آن ها می شود.

ترس از عدم استقلال: ترس از تحقیر شدن توسط معلم مانع بزرگ دیگر در بروز خلاقیت و انجام دادن کارهای تازه است(میرکمالی و خورشیدی، 1387).

.............

- عملکرد نظام آموزش استعدادهای درخشان کشور

سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان روند رو به گسترشی را در امر آموزش و پرورش تیزهوشان داشته است. این سازمان، تنها نهاد بزرگی است که در کشور وظیفه ارائه خدمات خاص به دانش آموزان تیزهوش در دوره های تحصیلی دبیرستانی و پایین تر از آن را بر عهده دارد.

...................

- وضعیت و چالش موجود در تقاضا برای ورود به مدارس

در چند دهه اخیر با توجه به رویکرد سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان(سمپاد) مبنی بر گزینش دانش آموزان از طریق آزمون ورودی مدارس راهنمایی و دبیرستان سمپاد(موسوم به مدارس تیزهوشان)  مدارس دولتی به صورت کلی و مدارس غیردولتی و آموزشگاه ها و موسسات آموزشی و فرهنگی به صورت ویژه به ارائه برنامه های ویژه ای برای آماده سازی دانش آموزان ابتدایی روی آورده اند و به تدریج بر جوانب مختلف خویش افزوده اند تا آنجا که از برنامه های کوتاه مدت در پایان سال تحصیلی به گروه بندی دانش آموزان برای قبولی در تیزهوشان به مأموریت اصلی و فلسفه وجودی آن ها تبدیل شده است. در این مسیر فعالیت های برنامه های مختلفی تحت عناوین مختلف با هدف آماده سازی دانش آموزان برای قبولی در تیزهوشان انجام می پذیرد(اصغری نکاح، 1391). در جریان کلاس های تیزهوشان، معلمان مجبور به تدریس به شیوه سخنرانی هستند که یکی از عوامل بازداری خلاقیت کودکان است(کاظمی و جعفری، 1387).

.................

- راهکارهای برون رفت از آسیب های خلاقیت زدا

1)اصلاح رویکرد آموزش تیزهوشان

راهکارهایی نظیر اصلاح شیوه شناسایی تیزهوشان، تغییر رویه در جداسازی تیزهوشان از جریان عمومی با برنامه های غنی سازی، اصلاح نگرش والدین و معلمان، ارتقای شیوه نظارت سازمانی و تدوین قوانین و برخورد مناسب با آسیب آفرینی ها و جرایم آموزشی نظیر تیزکوش پروری و ارزشمندسازی و گسترش برنامه های واقعی خلاقیت زا از جمله راهکارهایی هستند که به برون رفت از بحران خلاقیت زدایی مضاعف کودکان در دوره تابستان تحت عنوان تیزهوشان کمک می نماید. انگیزه اصلی دانش آموزان و خانواده ها و مأموریت نهایی برنامه های خلاقیت زدایی مورد بحث، قبولی در مدارس سمپاد(یا تیزهوشان) است و لذا استفاده از آموزش فراگیر و جدا نکردن دانش آموزان با استعداد از مدارس عادی، می تواند رویکرد بنیادی باشد که فلسفه وجودی کلاس های کنکوری تیزهوشان را زیر سوال برده و از تب و تاب و از رونق بیندازد، شایان ذکر است رویه جداسازی دانش آموزان بااستعداد و جای دادن آن ها در مدارس ویژه تیزهوشان، رویکرد آسیب زایی است که آسیب های آموزشی و تربیتی بسیاری به همراه دارد که هویت بخشی کاذب و رقابت گرایی از جمله مهم ترین آن هاست(اصغری نکاح، 1391).

......................

- عوامل تأثیرگذار در نظام آموزش استعدادهای درخشان

نظام آموزش و پرورش عمومی، محیط بیرونی مادر در نظام آموزش استعدادهای درخشان آموزش و پرورش در ایران محیطی است که برنامه ها، امکانات و قوانین آن مستقیماً در نظام آموزش و پرورش استعدادهای درخشان موثر است. این تأثیرات عبارتند از:

1.عدم انعطاف برنامه درس

2. عدم امکان اعمال تسریع ملایم

3. عدم تنوع کتاب های درسی

4. عدم ارائه تخصصی خدمات مشاوره

................

الف)منابع فارسی

1.  آتش سیرو، گ.، مهاجران،ب.، و ن.، شیرعلیزاده، توانمندسازی تطبیقی آموزشی: مطالعه تطبیقی مولفه های توانمندسازی از دیدگاه مدیران و معلمان مدارس متوسطه دولتی، اولین همایش ملی آموزش در ایران 1404.

2.  آراسته، ح.، م.، محمودی راد.(1383). شناسایی، ویژگی ها و رشد نخبگان، فصل نامه رهیافت، شماره 34، ص 12-5.

3.  آقاجانی، س.،نریمانی، م. و س. آریان پوران.(1390). مقایسه کمال گرایی و تحمل ابهام در دانش آموزان دختر تیزهوش و عادی، فصلنامه ایرانی کودکان استثنایی، سال یازدهم، شماره یک، صص 90-83.

[1] .Kaulagar

[2] .Jemez

[3]. Anastasian

[4]. Lyon

[5]. gardners good works

[6]. Fischman& Gardner

[7]. Sternberg

[8]. Seligman

[9]. separation

[10]. acceleration

[11]. enrichment

[12]. Heller

[13]. Roper

[14]. national association giften children

[15] . gijesel

[16] . Illi noise