بررسی کارایی مدلهای اسپرینگیت، زیمسکی واهلسون در امکان پیش بینی ورشکستگی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

چكیده:.. 1

مقدمه:.. 2

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1-مقدمه : 4

2-1 بیان مساله 5

3-1 تاریخچه موضوع تحقیق. 6

4-1 اهمیت وضرورت موضوع تحقیق. 9

5-1 اهداف تحقیق. 11

1-5-1 اهداف اصلی: 11

2-5-1 اهداف فرعی (ویژه) : 11

6-1 چارچوب نظری تحقیق. 11

7-1 مدل  تحلیلی  تحقیق  و شیوه  اندازه گیری  متغیرها 15

1-7-1 الگوی اسپرینگیت: 15

2-7-1 الگوی زیمسکی: 15

3-7-1 الگوی اهلسون: 16

8-1 فرضیات تحقیق. 16

9-1 متغیرهای عملیاتی تحقیق. 17

10-1تعریف واژه ها و اصطلاحات.. 17

فصل دوم: مروری بر ادبیات تحقیق

1-2 گفتاراول: ورشکستگی و بررسی قانونی آن. 22

1-1-2 مقدمه 22

2-1-2 تعریف ورشکستگی. 22

3-1-2 ورشکستگی ازنظرقانونی. 23

4-1-2 ورشکستگی ازنظرحسابداری. 24

5-1-2 ورشکستگی ازنظرحقوقی. 25

6-1-2 بررسی قانون ورشکستگی درایران. 25

7-1-2 بررسی قانون ورشکستگی درسایر کشورها 26

8-1-2 ورشکستگی از نظر حقوق بین الملل. 29

2-2 گفتار دوم: دلایل، مراحل و هزینه های ورشکستگی. 29

1-2-2 دلایل ورشکستگی. 29

1-1-2-2 دلایل برون سازمانی. 30

2-1-2-2 دلایل درون سازمانی. 31

2-2-2 ابزارهای شناسایی عوامل ورشکستگی. 34

3-2-2 انواع شکست.. 37

4-2-2 مراحل ورشکستگی. 37

5-2-2 هزینه های ورشکستگی. 39

6-2-2 تاثیرهزینه های ورشکستگی بر ساختار سرمایه 40

7-2-2 مالیات وهزینه های ورشکستگی. 42

8-2-2 صورت وضعیت مالی شرکت ورشکسته 44

3-2 گفتار سوم: ارزیابی تداوم فعالیت شرکتها 46

1-3-2 تداوم فعالیت.. 46

2-3-2 برقرار نبودن فرض تداوم  فعالیت.. 47

1-2-3-2 نشانه های مالی: 47

2-2-3-2 نشانه های عملیاتی: 47

3-2-3-2 سایر نشانه ها: 47

3-3-2 روشهای ارزیابی تداوم  فعالیت شرکتها 48

1-3-3-2 ارزیابی تداوم فعالیت با استفاده از مقررات قانون تجارت: 49

2-3-3-2 ارزیابی تداوم فعالیت با استفاده ازگزارش حسابرسان: 49

3-3-3-2 ارزیابی تداوم فعالیت با کمک نسبتهای مالی ومدلهای پیش بینی ورشکستگی: 49

4-3-2 آئین نامه انظباتی بورس اوراق بهادارتهران درمورد توقف فعالیت.. 50

4-2 گفتارچهارم: تعاریف پیش بینی، مدل و ساختار مدلهای پیش بینی ورشکستگی. 50

1-4-2 پیش بینی. 50

2-4-2 تکنیک های پیش بینی. 51

1-2-4-2 روشهای کیفی پیش بینی: 51

2-2-4-2 روشهای کمی پیش بینی : 52

3-4-2 الگو(مدل) 52

4-4-2 روش شناسی انواع  الگوهای پیش بینی ورشکستگی. 53

1-4-4-2 الگوهای آماری. 53

2-4-4-2 الگوهای سیستم خبره هوشمند مصنوعی. 56

3-4-4-2 الگوهای تئوریک... 58

5-4-2 ویژگی های یک الگوی خوب.. 60

6-4-2 معیارهای عملکرد 61

7-4-2 مدلهای پیش بینی ورشکستگی از نظرنقطه انقطاع. 62

5-2 گفتار پنجم: مدلهای پیش بینی ورشکستگی. 64

1-5-2 مدل ویلیام بیور. 64

2-5-2 مدل آلتمن. 65

3-5-2 مدل دی کین(1972) 68

4-5-2 مدل اسپرینگیت.. 69

5-5-2 مدل اهلسون. 70

6-5-2 مدل CA-SCORE. 71

7-5-2 مدل گریس.. 72

8-5-2 مدل یوشیکو شیراتا 73

9-5-2 مدل زیمسکی. 74

10-5-2 مدل تافلر. 75

11-5-2 مدل فولمر. 76

12-5-2 مدل زاوگین. 77

13-5-2 مدل فیلوسوفو. 79

14-5-2 مدل شبکه عصبی مصنوعی. 80

6-2 گفتارششم: تشریح نسبتهای مالی مورد استفاده در این تحقیق. 81

1-6-2 تاریخچه نسبتهای مالی. 81

2-6-2 تعریف  و اهداف نسبتهای مالی. 82

3-6-2 انواع نسبتهای مالی. 82

4-6-2 معیارهای ارزیابی نسبتهای مالی. 82

5-6-2 تشریح نسبتهای مورداستفاده در این تحقیق. 83

6-6-2 محدودیتهای تجزیه وتحلیل نسبتها 85

7-2 گفتارهفتم: بازارهای سرمایه و ارکان آن. 85

1-7-2 تعریف بورس اوراق بهادار. 86

2-7-2 علل پیدایش بورس اوراق بهادار. 86

3-7-2 اصطلاحات کلیدی بورس.. 88

1-3-7-2 تعریف شاخص: 88

2-3-7-2 شاخص های بورس: 88

4-7-2 تاریخچه وتحولات بورس اوراق بهادار تهران. 89

1-4-7-2  دوره اول: سالهای 1346 تا 1357. 90

2-4-7-2  دوره دوم: سالهای 1357 تا 1367. 90

3-4-7-2  دوره سوم: سالهای 1368 تا 1375. 91

4-4-7-2  دوره چهارم: سالهای 1376 تا 1388. 92

8-2 گفتارهشتم: پیشینه تحقیق. 93

1-8-2 تحقیقات داخلی: 94

2-8-2 تحقیقات خارجی: 95

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

1-3- مقدمه: 102

2-3 روش تحقیق. 102

3-3 جامعه و نمونه آماری. 103

1-3-3 معیار تعیین ورشکستگی: 105

2-3-3 معیار انتخاب شرکتهای ورشکسته: 105

3-3-3 معیارانتخاب شرکتهای غیرورشکسته: 105

4-3 قلمرو تحقیق. 106

1-4-3 قلمرو موضوعی: 106

2-4-3 قلمرو مکانی: 106

3-4-3 قلمرو زمانی: 106

5-3 روش و ابزار گردآوری داده ها 106

6-3 روش تجزیه وتحلیل داده ها 107

7-3 اعتبار درونی و برونی پژوهش.. 110

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داه ها

1-4-‏ مقدمه‏: 113

2-4 شاخص های توصیفی متغیرها 113

1-3-4 تجزیه و تحلیل و آزمون فرضیه فرعی اول: 118

2-3-4 تجزیه وتحلیل و آزمون فرضیه فرعی دوم: 125

3-3-4 تجزیه و تحلیل و آزمون فرضیه فرعی سوم: 132

4-3-4 تجزیه و تحلیل و آزمون فرضیه اصلی اول: 140

5-3-4 تجزیه و تحلیل نتایج بدست آمده از آزمون فرضیه اصلی اول و گروه فرضیات فرعی: 146

1-5-3-4 تجزیه و تحلیل نتایج آزمون فرضیه فرعی اول: 147

2-5-3-4 تجزیه و تحلیل نتایج آزمون فرضیه فرعی دوم: 148

3-5-3-4 تجزیه و تحلیل نتایج آزمون فرضیه فرعی سوم: 149

4-5-3-4 تجزیه و تحلیل نتایج آزمون فرضیه اصلی اول: 150

6-3-4 تجزیه و تحلیل و آزمون فرضیه اصلی دوم: 151

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

1-5-مقدمه: 154

2-5 ارزیابی و تشریح نتایج آزمون فرضیه ها 154

3-5 نتیجه گیری کلی تحقیق. 156

4-5 پیشنهادهایی مبتنی بر یافته های تحقیق. 157

5-5 پیشنهادهایی  جهت تحقیقات آتی. 158

6-5 محدودیت های تحقیق. 159

منابع و ماخذ:

منابع فارسی: 161

منابع لاتین: 164

چکیده انگلیسی .......................................................................................................166

جدول (1-1): تحقیقات انجام شده در رابطه با ورشکستگی. 12

جدول (1-2): دلایل ورشکستگی (همان منبع،ص 64)2. 33

جدول (2-2) نتایج آزمون مدل آلتمن در مورد خطای نوع اول و نوع دوم. 66

جدول (3-2): نتایج آزمون مدل آلتمن در مورد خطای نوع اول و دوم. 67

جدول (1-3): اسامی شرکتهای ورشکسته و غیرورشکسته مورد مطالعه 104

جدول (1-4): شاخص های توصیف کننده  متغیرها برای گروه شرکتهای ورشکسته 114

جدول (2-4): شاخص های توصیف کننده متغیرها برای گروه شرکتهای غیرورشکسته 115

جدول (3-4): مجموعه حالات مورد انتظاربررسی الگوهای ورشكستگی. 117

جدول (4-4):نحوه كدینگ متغیرهای وابسته 118

جدول (5-4):آزمون معنادار بودن مدلهای رگرسیونی  الگوی اسپرینگیت در یكسال قبل از ورشكستگی. 119

جدول (6-4): نتایج آماره های نیكویی برازش الگوی اسپرینگیت در یكسال قبل از ورشكستگی... 119

جدول (7-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده  الگوی اسپرینگیت در یكسال قبل ازورشكستگی  120

جدول (8-4): نتایج ضرایب رگرسیونی الگوی اسپرینگیت در یكسال قبل از ورشكستگی. 120

جدول (9-4): آزمون معنادار بودن مدلهای رگرسیونی الگوی زیمسكی دریكسال قبل از ورشكستگی.... 121

جدول (10-4): نتایج آماره های نیكویی برازش الگوی زیمسكی در یكسال قبل از ورشكستگی... 121

جدول (11-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده  و پیش بینی شده الگوی زیمسكی در یكسال قبل از ورشكستگی  122

جدول (12-4): نتایج ضرایب رگرسیونی الگوی زیمسکی در یكسال قبل از ورشكستگی. 122

جدول (13-4): آزمون معنادار بودن مدلهای رگرسیونی  الگوی اهلسون در یكسال قبل از ورشكستگی. 123

جدول (14-4): نتایج آماره های نیكویی برازش  الگوی اهلسون در یكسال قبل از ورشكستگی... 123

جدول (15-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده  الگوی اهلسون در یكسال قبل از ورشكستگی  124

جدول (16-4):نتایج ضرایب رگرسیونی   اهلسون در یكسال قبل از ورشكستگی. 124

جدول (17-4): آزمون معنادار بودن مدلهای رگرسیونی الگوی اسپرینگیت در دو سال قبل از ورشكستگی  126

جدول (18-4): آماره های نیكویی برازش الگوی اسپرینگیت در دو سال قبل از ورشكستگی...... 126

جدول (19-4): درصد تطابق مقادیرمشاهده شده وپیش بینی شده الگوی اسپرینگیت در دو سال قبل ازورشکستگی  127

جدول (20-4): نتایج ضرایب رگرسیونی الگوی اسپرینگیت در دو سال قبل از ورشكستگی....... 127

جدول (21-4): آزمون معنادار بودن مدلهای رگرسیونی الگوی زیمسكی در دو سال قبل از ورشكستگی. 128

جدول (22-4): نتایج آماره های نیكویی برازش الگوی زیمسكی در دو سال قبل از ورشكستگی... 128

جدول (23-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده الگوی زیمسكی در دو سال قبل از ورشكستگی  129

جدول (24-4): نتایج ضرایب رگرسیونی  الگوی زیمسكی در دو سال قبل از ورشكستگی. 129

جدول (25-4): آزمون معنادار بودن مدلهای رگرسیونی الگوی اهلسون در دو سال قبل از ورشكستگی. 130

جدول (26-4): آماره های نیكویی برازش الگوی اهلسون در دو سال قبل از ورشكستگی. 131

جدول (27-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده  الگوی اهلسون در دو سال قبل از ورشكستگی  131

جدول (28-4): نتایج  ضرایب رگرسیونی الگوی اهلسون در دو سال قبل از ورشكستگی. 132

جدول (29-4): نتایج آزمون معنادار بودن الگوی اسپرینگیت در سه سال قبل از ورشکستگی ..... 133

جدول (30-4): آماره های نیكویی برازش الگوی اسپرینگیت در سه سال قبل از ورشكستگی...... 134

جدول (31-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده الگوی اسپرینگیت درسه سال قبل از ورشكستگی  134

جدول (32-4): نتایج  ضرایب رگرسیونی الگوی اسپرینگیت در سه سال قبل از ورشكستگی..... 135

جدول شماره (33-4): آزمون معنادار بودن مدلهای رگرسیونی الگوی  زیمسكی در سه سال قبل از ورشكستگی  135

جدول (34-4): نتایج آماره های نیكویی برازش الگوی زیمسكی در سه سال قبل از ورشكستگی.. 136

جدول (35-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده الگوی زیمسكی در سه سال قبل از ورشكستگی  136

جدول (36-4): نتایج ضرایب رگرسیونی الگوی زیمسكی درسه سال قبل از ورشكستگی. 137

جدول (37-4): آزمون معنادار بودن مدلهای رگرسیونی  الگوی اهلسون در سه سال قبل از ورشكستگی  138

جدول (38-4): جدول آماره های نیكویی برازش الگوی اهلسون در سه سال قبل از ورشكستگی.. 138

جدول (39-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده الگوی  اهلسون در سه سال قبل از ورشكستگی  139

جدول (40-4): نتایج  ضرایب رگرسیونی الگوی اهلسون در سه سال قبل از ورشكستگی. 139

جدول (41-4): نتایج آزمون معنادار بودن مدلهای رگرسیونی الگوی اسپرینگیت.. 140

جدول (42-4): نتایج آماره های نیكویی برازش الگوی اسپرینگیت.. 141

جدول (43-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده  الگوی اسپرینگیت.. 141

جدول (44-4): نتایج ضرایب رگرسیونی  مدل اسپرینگیت.. 142

جدول (45-4): آزمون معنادار بودن مدلهای رگرسیونی الگوی زیمسكی. 142

جدول (46-4): نتایج آماره های نیكویی برازش الگوی  زیمسكی. 143

جدول (47-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده  الگوی زیمسكی. 143

جدول (48-4): نتایج ضرایب رگرسیونی الگوی زیمسكی. 144

جدول (49-4): نتایج آزمون معنادار بودن مدلهای رگرسیونی الگوی اهلسون. 144

جدول (50-4): نتایج آماره های نیكویی برازش الگوی  اهلسون. 145

جدول (51-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده الگوی  اهلسون در سه سال قبل از ورشكستگی  145

جدول ( 52-4): نتایج ضرایب رگرسیونی  الگوی اهلسون. 146

جدول (53-4): نتایج آماره های نیكویی برازش در مدل رگرسیون لوجستیك به تفكیك سالهای مختلف مورد بررسی  147

جدول (54-4):نتایج آماره های نیكویی برازش.. 147

جدول (55-4): نتایج حاصل از آزمون کروسکال والیس.. 152

جدول (56-4): نتایج حاصل از آزمون کروسکال والیس.. 152

شکل (1-2) : مراحل ورشکستگی. 38

شکل (1-2) : مراحل ورشکستگی. 38

نمودار ( 1-2 ): تاثیر هزینه های ورشکستگی بر ساختار سرمایه. 41

نمودار ( 2-2): مالیات و هزینه های ورشکستگی. 43

نمودار (1-3): رابطه بین احتمال و لوجیت.. 110

ورشکستگی های اخیر شرکتهای بزرگ در سطح بین الملل و نوسانهای بورس اوراق بهادار ایران نیاز به وجود ابزارهایی برای ارزیابی توان مالی شرکتها را نشان می دهد یکی از این ابزارها استفاده از الگوهای پیش بینی ورشکستگی می باشد. با توجه به این ضرورت هدف اصلی این پژوهش تعیین میزان کارایی مدلهای اسپرینگیت، زیمسکی و اهلسون در پیش بینی وضعیت ورشکستگی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و مقایسه نتایج مدلها می باشد، که در راستای تحقق این هدف دو فرضیه اصلی و سه فرضیه فرعی تدوین گردیده است. جامعه آماری و نمونه آماری این پژوهش شامل 13 شرکت ورشکسته و 28 شرکت غیرورشکسته از شرکتهای نساجی و دارویی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 79 تا 87 می باشد که به منظور دسته بندی شرکتها به دو گروه ورشکسته و غیر ورشکسته از پیش فرض ماده 141 قانون تجارت استفاده شده است. در این پژوهش برای آزمون فرضیه اصلی اول و گروه فرضیات فرعی ازروش آماری رگرسیون لوجستیک  استفاده و ضرایب موثر با توجه به شرایط مالی و اقتصادی ایران با استفاده از آماره آزمون والد متد ENTER استخراج گردیده است، همچنین برای آزمون فرضیه اصلی دوم ازروش مقایسه میانگین ناپارامتری کروسکال والیس استفاده شده است. نهایتا پس از آزمون، کلیه فرضیات تحقیق در سطح اطمینان 95/0 مورد تایید قرار گرفتند و نتایج نشان داد که " در سه سال مورد بررسی برای پیش بینی ورشکستگی شرکتها مدل اسپرینگیت نسبت به مدلهای زیمسکی و اهلسون نتایج بهتری را نشان می دهد".   

پیشرفت سریع فناوری و تغییرات محیطی وسیع، رشد فزاینده ای به اقتصاد بخشیده است. رقابت روز افزون بنگاههای اقتصادی دستیابی به سود را محدود و احتمال ورشکستگی را افزایش داده است، بدین ترتیب تصمیم گیری مالی نسبت به گذشته راهبردی تر شده است. تصمیم گیری در مسائل مالی همواره با ریسک و عدم اطمینان همراه بوده است. به همین خاطر سرمایه گذاران همواره می خواهند با پیش بینی امکان ورشکستگی یک شرکت از سوخت شدن اصل و فرع سرمایه خود جلوگیری کنند. از این رو آنها در پی روشهایی هستند که بتوانند به وسیله آن ورشکستگی مالی شرکتها را تخمین بزنند، زیرا در صورت ورشکستگی سرمایه آنها از بین خواهد رفت. یکی از راههای کمک به سرمایه گذاران ارائه الگوی پیش بینی  درباره دورنمای کلی شرکت است هرچه پیش بینی ها به واقعیت نزدیکتر باشند مبنای تصمیم گیری صحیح تر قرار خواهند گرفت. بیور معتقد است " پیش بینی بدون اخذ تصمیم امکانپذیر است ولی کوچکترین تصمیم گیری را نمی توان بدون پیش بینی انجام داد". مهمترین ویژگی الگوهای پیش بینی ورشکستگی دقت آنها در تعیین روابط می باشد لذا در نظر تحلیل گران مالی بسیار با اهمیت هستند. الگوهای ورشکستگی هرکدام دارای نقاط قوت و ضعف خاص  خود می باشند و گزینش یک الگو به ویژه برای استفاده کنندگان اطلاعات مالی و متناسب با نیازهای آنها و شرایط محیطی امری پیچیده است، به همین خاطر استفاده از مدلهای پیش بینی ورشکستگی تعدیل شده در ایران می تواند به استفاده کنندگان برای آگاهی از وضعیت مالی آتی شرکتها کمک کنند.