پیش بینی وقوع بحران مالی در بازار سرمایه ایران با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها ( بررسی مقایسه ای با مدلهای اسپرین گیت، آلتمن، اهلسون، زیمسکی

پیش بینی وقوع بحران مالی در بازار سرمایه ایران با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها

 ( بررسی مقایسه ای با مدلهای اسپرین گیت، آلتمن، اهلسون، زیمسکی، شیراتا)

چكیده: 1

مقدمه: 2

فصل اول: كلیات تحقیق

1-1 مقدمه 4

2-1 بیان مسئله 5

3-1 اهمیت و ضرورت موضوع تحقیق. 6

4-1 اهداف تحقیق. 8

1-4-1 اهداف اصلی. 8

2-4-1 اهداف فرعی(ویژه). 8

5-1 چارچوب نظری تحقیق. 9

6-1 مدل تحقیق و شیوه ی اندازه گیری متغییر ها 13

1-6-1 الگوی مبتنی بر تحلیل پوششی داده ها 15

2-6-1 الگوی اسپرین گیت: 16

3-6-1 الگوی آلتمن. 16

4-6-1 الگوی اهلسون. 16

5-6-1 الگوی زیمسکی. 16

6-6-1 الگوی شیراتا 17

7-6-1 الگوی اسپرینگیت با استفاده از امتیاز کارایی. 17

8-6-1مدل مبتنی بر الگوی  آلتمن با امتیاز کارایی. 17

9-6-1 مدل اهلسون با امتیاز کارایی. 17

10-6-1مدل زیمسکی با امتیاز کارایی. 17

11-6-1 مدل شیراتا با امتیاز کارایی. 17

7-1 فرضیات تحقیق: 17

8-1 متغیرهای عملیاتی تحقیق. 19

9-1 تعریف واژه ها و اصطلاحات.. 19

فصل دوم: مروری بر ادبیات تحقیق 

1-2 مقدمه 24

2-2 تعاریف ورشکستگی. 25

1-2-2پریشانی مالی. 25

2-2-2 قابلیت نقدشوندگی ضعیف(درماندگی): 26

3-2-2 نکول: 26

4-2-2 ورشکستگی. 27

3-2مراحل درماندگی مالی. 27

4-2-هزینه های ورشکستگی. 28

5-2 تاثیرهزینه های ورشکستگی بر ساختار سرمایه 30

6-2 دلایل ورشکستگی. 32

1-6-2 دلایل برون سازمانی. 32

2-6-2 دلایل درون سازمانی. 33

7-2  ابزارهای شناسایی عوامل ورشکستگی. 37

1-7-2  تحلیل روند: 37

2-7-2  تحلیل عملیات حسابداری. 37

3-7-2  تحلیل مدیریت.. 39

8-2 انواع شکست.. 40

9-2 بررسی قانون ورشکستگی در ایران. 40

10-2بررسی قانون ورشکستگی در برخی کشورها 41

11-2 قوانین ورشکستگی و عجز از پرداخت دیون در دنیای امروز. 42

12-2  تاریخچه بورس و اوراق بهادار در جهان. 42

13-2 تاریخچه بورس و اوراق بهادار تهران. 43

14-2 تعریف بورس اوراق بهادار. 45

15-2  مروری بر انواع شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. 46

1-15-2 شرکت های سرمایه گذاری با سرمایه متغیر. 46

2-15-2 شرکت های سرمایه گذاری با سرمایه ثابت.. 47

3-15-2 صندوق های سرمایه گذاری غیرفعال. 47

4-15-2 شرکت مادر. 48

5-15-2 شرکت های فعالیت تنوعی. 48

16-2 مفهوم پیش بینی. 49

17-2 مفهوم تصمیم گیری. 49

18-2 پیش بینی مقدمه ای بر تصمیم گیری استفاده کنندگان اطلاعات مالی. 51

19-2فرض تداوم فعالیت.. 51

1-19-2استانداردهای حسابداری مربوط به فرض تداوم فعالیت.. 53

2-19-2 برقرار نبودن فرض تداوم فعالیت.. 54

20-2 تجزیه و تحلیل صورتهای مالی، نسبت های مالی و کاربرد آنها 55

21-2 ارزیابی تداوم فعالیت با کمک نسبتهای مالی و مدلهای پیش بینی ورشکستگی. 56

22-2 تحلیل پوششی داده ها 57

23-2 انواع مدلهای تحلیلی پوششی داده ها 58

1-23-2 مدل CCR.. 58

2-23-2 مدل BCC.. 59

24-2 مدلها و روشهای پیش بینی وقوع درماندگی مالی و ورشکستگی. 60

1-24-2 مدل بیور. 60

2-24-2 مدل آلتمن. 61

3-24-2 مدل دی کین. 64

4-24-2  مدل اسپرینگیت.. 64

5-24-2  مدل اوهلسون. 64

6-24-2 مدل زمیسکی. 65

7-24-2 مدل فالمر. 65

8-24-2 مدل CA-Score. 66

9-24-2مدل گرایس.. 67

10-24- 2مدل زاوگرن. 67

11-24-2 مدل SAF. 69

12-24-2 مدل Thai DA.. 69

13-24-2 مدلهای پیش بینی هوش مصنوعی. 70

14-24-2 درخت های تصمیم 72

15-24-2 الگوریتم ژنتیک (GA) 73

16-24-2 تئوری مجموعه فازی. 74

17-24-2 تحلیل پوششی داده ها 74

18-24-2 استدلال مبتنی بر مورد 75

19-24-2 مجموعه ناهموار. 76

20-24-2 روش ماشین بردار پشتیبان. 76

25-2 پیشینه تحقیق: 77

1-25-2 تحقیقات داخلی. 77

2-25-2 تحقیقات خارجی. 83

فصل سوم: روش‌ اجرای تحقیق 

1-3 مقدمه 92

2-3 روش تحقیق. 92

3-3 جامعه مطالعاتی. 93

1-3-3 معیار تعیین درماندگی مالی. 93

2-3-3 انتخاب شرکت های درمانده 94

3-3-3 انتخاب شرکت های سالم 94

4-3 حدود مطالعاتی. 94

1-4-3 قلمرو موضوعی. 95

2-4-3 قلمرو مکانی. 95

3-4-3 قلمرو زمانی. 95

5-3 روش و ابزار گردآوری اطلاعات.. 95

6-3 روش تجزیه وتحلیل داده ها 96

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها 

1-4 مقدمه‏ 101

2-4 تحلیل توصیفی متغیر های  تحقیق. 101

3-4 تجزیه و تحلیل استنباطی فرضیات پژوهشی. 102

2-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 2: 106

3-3-4   تجزیه تحلیل و آزمون     فرضیه 3: 110

4-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون  فرضیه 4: 114

5-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 5: 118

6-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 6: 121

7-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 7: 125

8-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 8 : 130

9-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 9: 133

10-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 10: 137

11-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 11 : 140

12-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 12: 143

13-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 13: 144

14-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 14: 145

15-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 15: 146

16-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 16: 148

17-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 17: 149

18-3-4 فرضیه تجزیه تحلیل و آزمون 18: 150

19-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 19 : 152

20-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 20: 153

21-3-4 تجزیه تحلیل و آزمون فرضیه 21: 155

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادات

1-5 مقدمه 160

2-5 ارزیابی و تشریح نتایج آزمون فرضیه ها 160

1-2-5 فرضیه اول: 160

2-2-5 فرضیه دوم 161

3-2-5 فرضیه سوم 161

4-2-5 فرضیه چهارم 162

5-2-5 فرضیه پنجم 163

6-2-5 فرضیه ششم 163

7-2-5 فرضیه هفتم 164

8-2-5 فرضیه هشتم 164

9-2-5 فرضیه نهم 165

10-2-5 فرضیه دهم 166

11-2-5 فرضیه یازدهم 166

12-2-5 فرضیه دوازدهم 167

13-2-5 فرضیه سیزدهم 167

14-2-5 فرضیه چهاردهم 168

15-2-5 فرضیه  پانزدهم 168

16-2-5 فرضیه شانزدهم 168

17-2-5 فرضیه هفدهم 169

18-2-5 فرضیه هیجد هم 169

19-2-5 فرضیه نوزدهم 170

20-2-5 فرضیه بیستم 170

21-2-5  فرضیه بیست یکم 171

3-5 نتیجه گیری کلی تحقیق. 171

4-5 پیشنهادهایی مبتنی بر یافته های تحقیق. 172

5-5 پیشنهادهایی جهت تحقیقات آتی. 172

6-5 محدودیت های تحقیق. 173

پیوست ها 

منابع و ماخذ 197

منابع فارسی: 198

منابع لاتین: 203

جدول (1-1): تحقیقات مرتبط با طراحی الگوهای پیش بینی درماندگی مالی و ورشکستگی. 10

جدول (2-2 ): دلایل ورشکستگی (رهنمای رودپشتی و دیگران ،1385،ص 454)2. 36

جدول 2-2  نسبت ها و اهمیت نسبت آنها در الگوی والاس.. 71

جدول (1-4) : مجموعه حالات مورد انتظار بررسی الگوهای بحران مالی. 103

جدول (2-4) : معرفی کدینگ متغیر وابسته 103

جدول (3-4): آماره های توصیفی در خصوص متغیر کارایی. 104

جدول (5-4): آزمون معنی دار بودن مدل های رگرسیونی مدل اسپرین گیت.. 107

جدول (6-4): نتایج آماره های نیکویی برازش مدل اسپرین گیت.. 107

جدول (7-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل اسپرین گیت.. 108

جدول (8-4): نتایج بررسی ضرایب رگرسیونی مدل اسپرین گیت.. 109

جدول (9-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل اسپرین گیت طی دو سال مورد بررسی  : 110

جدول (10-4): آزمون معنی دار بودن مدل های رگرسیونی مدل آلتمن. 111

جدول (11-4): نتایج آماره های نیکویی برازش مدل آلتمن. 111

جدول (12-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل آلتمن. 112

جدول (13-4): نتایج بررسی ضرایب رگرسیونی مدل آلتمن. 113

جدول (14-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل آلتمن طی دو سال مورد بحث.. 114

جدول (15-4): آزمون معنی دار بودن مدل های رگرسیونی مدل اهلسون. 114

جدول (16-4): نتایج آماره های نیکویی برازش مدل اهلسون. 115

جدول (17-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل اهلسون. 115

جدول (18-4): نتایج بررسی ضرایب رگرسیونی مدل اهلسون. 116

جدول (19-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل اهلسون  طی دو سال مورد بحث.. 117

جدول (20-4): آزمون معنی دار بودن مدل های رگرسیونی زیمسکی. 118

جدول (21-4): نتایج آماره های نیکویی برازش مدل زیمسکی. 119

جدول (22-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل زیمسکی. 119

جدول (23-4): نتایج بررسی ضرایب رگرسیونی مدل زیمسکی. 120

جدول (24-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل زیمسكی طی دو سال مورد بحث.. 121

جدول (25-4): آزمون معنی دار بودن مدل های رگرسیونی مدل شیراتا 121

جدول (26-4): نتایج آماره های نیکویی برازش مدل شیراتا 122

جدول (27-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل شیراتا 122

جدول (28-4): نتایج بررسی ضرایب رگرسیونی مدل شیراتا 124

جدول (29-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل شیراتا طی دو سال مورد بحث.. 125

جدول (30-4): آزمون معنی دار بودن مدل های رگرسیونی مدل اسپرین گیت  با امتیاز كارایی. 126

جدول (31-4): نتایج آماره های نیکویی برازش مدل مدل اسپرین گیت  با امتیاز كارایی. 126

جدول (32-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل اسپرین گیت  با امتیاز كارایی. 127

جدول (33-4): نتایج بررسی ضرایب رگرسیونی مدل مدل اسپرین گیت  با امتیاز كارایی. 128

جدول (35-4): آزمون معنی دار بودن مدل های رگرسیونی مدل آلتمن   با امتیاز كارایی. 130

جدول (36-4): نتایج آماره های نیکویی برازش مدل آلتمن   با امتیاز كارایی. 130

جدول (37-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل آلتمن   با امتیاز كارایی. 131

جدول (38-4): نتایج بررسی ضرایب رگرسیونی مدل آلتمن   با امتیاز كارایی. 132

جدول (39-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل آلتمن با كارایی طی دو سال مورد بحث   133

جدول (40-4): آزمون معنی دار بودن مدل های رگرسیونی اهلسون   با امتیاز كارایی. 134

جدول (41-4): نتایج آماره های نیکویی برازش مدل اهلسون   با امتیاز كارایی. 134

جدول (42-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل اهلسون   با امتیاز كارایی. 135

جدول (43-4): نتایج بررسی ضرایب رگرسیونی مدل اهلسون   با امتیاز كارایی. 135

جدول (44-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل اهلسون با امتیاز كارایی طی دو سال مورد بحث   136

جدول (45-4): آزمون معنی دار بودن مدل های رگرسیونی زیمسکی   با امتیاز كارایی. 137

جدول (46-4): نتایج آماره های نیکویی برازش مدل زیمسکی   با امتیاز كارایی. 138

جدول (47-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده زیمسکی   با امتیاز كارایی. 138

جدول (48-4): نتایج بررسی ضرایب رگرسیونی مدل زیمسکی   با امتیاز كارایی. 139

جدول (49-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل زیمسكی با امتیاز كارایی طی دو سال مورد بررسی. 140

جدول (50-4): آزمون معنی دار بودن مدل های رگرسیونی شیراتا با امتیاز كارایی. 140

جدول (51-4): نتایج آماره های نیکویی برازش مدل شیراتا با امتیاز كارایی. 141

جدول (52-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل شیراتا با امتیاز كارایی. 141

جدول (53-4): نتایج بررسی ضرایب رگرسیونی مدل شیراتا با امتیاز کارایی. 142

جدول (54-4): درصد تطابق مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل شیراتا برای دو سال مورد بحث.. 143

جدول (55-4): میانگین رتبه مشاهدات در دو مدل تحلیل  پوششی داده ها و مدل اسپرین گیت.. 144

جدول (56-4): نتایج بررسی مقایسه ای دو مدل تحلیل  پوششی داده ها و مدل اسپرین گیت با استفاده از آزمون من ویتنی. 144

جدول (57-4): میانگین رتبه مشاهدات در دو مدل تحلیل  پوششی داده ها و مدل آلتمن. 145

جدول (58-4): نتایج بررسی مقایسه ای دو مدلتحلیل  پوششی داده ها و مدل اسپرین گیت با استفاده از آزمون من ویتنی  145

جدول (59-4): میانگین رتبه مشاهدات در دو مدل تحلیل  پوششی داده ها و مدل اهلسون. 146

جدول (60-4): نتایج بررسی مقایسه ای دو مدلتحلیل  پوششی داده ها و مدل اسپرین گیت با استفاده از آزمون من ویتنی  146

جدول (61-4): میانگین رتبه مشاهدات در دو مدل تحلیل  پوششی داده ها و مدل زیمسکی. 147

جدول (62-4): نتایج بررسی مقایسه ای دو مدل پوششی داده ها و مدل زیمسکی  با استفاده از آزمون من ویتنی  147

جدول (63-4): میانگین رتبه مشاهدات در دو مدل پوششی داده ها و مدل شیراتا 148

جدول (64-4): نتایج بررسی مقایسه ای دو مدل پوششی داده ها و مدل شیراتا  با استفاده از آزمون من ویتنی  148

جدول (65-4): بررسی مقایسه ای آماره های نیکویی برازش در دو مدل اسپرین گیت  و مدل اسپرین گیت  با امتیاز كارایی. 149

جدول (66-4): میانگین رتبه مشاهدات در دو مدل اسپرین گیت  و مدل اسپرین گیت  با امتیاز كارایی. 150

جدول (67-4): نتایج بررسی مقایسه ای دو مدل اسپرین گیت  و مدل اسپرین گیت  با امتیاز كارایی با استفاده از آزمون من ویتنی. 150

جدول (68-4): بررسی مقایسه ای آماره های نیکویی برازش در دو مدل آلتمن و آلتمن با امتیاز كارایی. 151

جدول (69-4): میانگین رتبه مشاهدات در دو مدل آلتمن و آلتمن با امتیاز كارایی. 151

جدول (70-4): نتایج بررسی مقایسه ای دو مدل آلتمن و آلتمن با امتیاز كارایی با استفاده از آزمون من ویتنی  152

جدول (71-4): بررسی مقایسه ای آماره های نیکویی برازش در دو مدل اهلسون و اهلسون با امتیاز كارایی  152

جدول (72-4): میانگین رتبه مشاهدات در دو مدل اهلسون و اهلسون با امتیاز كارایی. 153

جدول (73-4): نتایج بررسی مقایسه ای دو مدل اهلسون و اهلسون با امتیاز كارایی   با استفاده از آزمون من ویتنی  153

جدول (74-4): بررسی مقایسه ای آماره های نیکویی برازش در دو مدل زیمسکی و زیمسکی با امتیاز كارایی  154

جدول (75-4): میانگین رتبه مشاهدات در دو مدل زیمسکی و زیمسکی با امتیاز كارایی. 154

جدول (76-4): نتایج بررسی مقایسه ای دو مدل زیمسکی و زیمسکی با امتیاز كارایی  با استفاده از آزمون من ویتنی  154

جدول (77-4): بررسی مقایسه ای آماره های نیکویی برازش در دو مدل شیراتا و شیراتا با امتیاز کارایی  155

جدول (78-4): میانگین رتبه مشاهدات در دو مدل شیراتا و شیراتا با امتیاز کارایی. 155

جدول (79-4): نتایج بررسی مقایسه ای دو مدل شیراتا و شیراتا با امتیاز کارایی با استفاده از آزمون من ویتنی  156

جدول (80-4)  خلاصه نتایج بررسی مقایسه ای آماره های نیکویی برازش در مدل های مورد بررسی. 157

جدول (81-4)  خلاصه نتایج  میانگین رتبه های مشاهدات در مدل تحلیلی پوششی داده هاو مدل های مورد بررسی  158

نمودار (1-2): تاثیر هزینه های ورشکستگی بر ساختار سرمایه 31

نمودار (1-3): رابطه بین احتمال و لوجیت 1. 99

نمودار (1-4):  نسبت موفقیت پیش بینی ورشکستگی در سال t-1. 105

نمودار (2-4):  نسبت موفقیت پیش بینی ورشکستگی در سال t-2. 106

شکل 1-2 : مراحل ورشکستگی (رهنمای رود پشتی و دیگران ،1385،ص 458). 28

شکل2-2:مرز کارایی در مدل  BCC-I 60

شکل 3-2: مرز کارایی در مدل  BCC-O.. 60

با توجه به تأثیرات درماندگی مالی شرکت ها بر روی گروه های مختلف ذینفع، همواره ارائه الگوهای پیش بینی درماندگی مالی یکی از جذاب ترین حوزه ها در تحقیقات مالی بوده است. در الگوهای پیش بینی موجود، عمدتاً نسبت های مالی به عنوان متغیرهای پیش بینی به کار گرفته می شوند. در این پژوهش کارایی شرکت ها که با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها محاسبه شده است، به عنوان متغیر پیش بین مورد توجه قرار گرفته است. به این منظور ابتدا الگویی با استفاده از این متغیر طراحی و برای بررسی بهتر نتایج، مدل های اسپرین گیت، آلتمن، اهلسون، زیمسکی و شیراتا، مورد توجه قرار گرفته اند. سپس مدل های مذکور با امتیاز کارایی طراحی گردیده و نتایج حاصل با نتایج اولیه مقایسه گردید. در این راستا 21 فرضیه تدوین شده است.

جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. نمونه آماری شامل 52 شرکت درمانده مالی و 52 شرکت سالم طی سالهای 84 تا 88 می باشد که به منظور دسته بندی شرکتها به دو گروه مذکور، از پیش فرض ماده 141 قانون تجارت استفاده شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که الگوی طراحی شده مبتنی بر امتیاز کارایی قابلیت پیش بینی وقوع بحران مالی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار را تا دو سال قبل از وقوع آن دارد. همچنین نتایج به دست آمده بهبود پیش بینی شرکت های درمانده را با ورود امتیاز کارایی به مدلها تأیید می کند، اما این بهبود چندان چشم گیری نیست.

با افزایش شرکت ها و مؤسسات بازرگانی و ایجاد پیچیدگی در روابط اقتصادی و تجاری، وظایف امور مالی به صورت چشم گیری تغییر یافته است. تأکید دولت ها بر رشد اقتصادی به افزایش و گسترش بیش از پیش شرکت ها و مؤسسات کمک و این وظایف را پیچیده تر نموده است. ازسوی دیگر پیشرفت تکنولوژی و تغییرات محیطی وسیع باعث شتاب فزاینده اقتصادی گشته و به دلیل رقابت روزافزون مؤسسات، دستیابی به سود محدود شده و میل به ورشکستگی افزایش یافته است.

میزان وقوع بحران های مالی در جهان در سال های اخیر بیش از هر زمان است. در دو دهه ی اخیر ارقام و اعداد اقتصادی نشان دهنده ی افزایش بی سابقه ی میزان ورشکستگی هاست. وجود بحران های مالی در یک کشور شاخص اقتصادی مهمی است که توجه عموم را به خود جلب می کند. همچنین، هزینه های اقتصادی ورشکستگی نیز بسیار زیاد است. بنابراین، توانایی پیش بینی بحران مالی و جلوگیری از وقوع آن از اهمیت اساسی برخوردار است و از تخصیص نامناسب منابع کمیاب اقتصادی جلوگیری می کند. ارائه ی تعریفی دقیق از گروه های درگیر مسأله ورشکستگی بسیار مشکل است. اما می توان مدعی شد که مدیریت، سرمایه گذاران، اعتباردهندگان و بستانکاران و نهادهای قانونی، بیش از سایرین تحت تأثیر پدیده ی ورشکستگی قرار می گیرند.