بررسی احکام فقهی و حقوقی اسقاط جنین

سقط جنین یا سقط حمل یكی از جرائمی است كه جوامع پیوسته با آن درگیر بوده اند و راه یابی برای مقابله با آن از جمله مسائل و مشكلات جوامع بشری بوده و از دیرباز نیز مقررات خاصی برای جلوگیری از وقوع این پدیده و تعقیب و مجازات مرتكبان آن تدوین شده است . نكته قابل ذكر آن است كه قوانین و مقررات و همچنین در كتب و آثار صاحبنظران كیفری ، راجع به مفهوم و معنی این جرم و مجازات آن اتفاق نظر دیده نمی شود .
منشا اختلاف نظر بیشتر تفسیر هدف و سیاست كیفری قانونگذار در وضع آن دسته از مقررات كیفری است كه در جهت حمایت از تكامل دوران عادی حاملگی مادر تدوین شده است 1 . علاوه بر این بین مفهوم لغوی و پزشكی و عرفی این پدیده تفاوتهائی موجود است كه موجت گسترش دهمنه این اختلاف می باشد .
در حقوق ایران تدوین كنندگان قانون مجازات عمومی سابق در بحث مربوط به " قتل و ضرب و جرح عمدی " مقررات حاكم بر این پدیده را در مواد 180 تا 184 بدون توجه به منابع فقهی و موازین اسلامی آن آورده اند و در تدوین آن تحت تاثیر قانون جزای فرانسه بوده و بدون اشاره به تعریف این پدیده ، از استعمال سقط ( جنین ) خودداری كرده و در همه جا اصطلاح " سقط حمل عمدی " را بكار برده اند . همچنین برای مراحل حیات جنینی مجازاتهای متفاوت قائل نشده اند لكن در عمل ، دیوان عالی كشور ، بیشتر تحت تاثیر منافع فقهی بوده و براساس موازین اسلامی آرا خود را صادر كرده است . 2
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، ضوابط قانونی حاكم ، بر سقط جنین حمل ، براساس موازین اسلامی مورد تجدید نظر قرار گرفت و در نتیجه تغییرات عمدهای در ضوابط ایجاد گردید .
تدوین كنندگان قانون مجازات اسلامی ، به پیروی از شیوه فقها و صاحبنظران اسلامی ،كه در كتب و آثار خود احكام مربوط به این مسئله را در مبحث " دیات " مورد بحث قرار داده اند ، مقررات مربوط به این امر را در مواد 194 الی 200 قانون دیات و نیز در مواد 90 و 91 قانون تعزیرات تنظیم كرده و برخلاف گذشته سقط جنین را از همان مراحل اولیه استقرار نطفه قابل مجازات دانسته اند .
نهایت آنكه در هر یك از مراحل دوران طبیعی بارداری ،تا قبل از حلول روح در جنین ، میزان دیه را بطور متفاوت بیان كرده و برای پایان دوران حیات جنینی و زمان حلول روح در جنین كه مربوط به ماههای آخر بارداری است در مورد كسی كه موجبات سقط جنین زن حامل را فراهم نماید ، مجازات حبس از سه ماه تا شش ماه را پیش بینی كرده اند و اگر مرتكب جرم طبیب یا قابله باشد و عالما در اسقاط جنین مباشرت نماید و یا اینكه زن حامل را به وسائل اسقاط جنین راهنمائی كند بر حسب مورد مجازات قصاص یا حبس از سه ماه تا شش سال را پیش بینی نموده اند . نظر به اهمیت این تغییرات ، مقاله حاضر بررسی مقدماتی و تبیین عناصر و شرائط اختصاصی و فنی پدیده سقط جنین را وجهه همت قرار می دهد .

فهرست مطالب:

مقدمه

مبحث اول

تعریف سقط جنین یا سقط حمل و ضابطه تشخیص آن
1 تعریف سقط جنین یا سقط حمل

2 ضابطه قانونی حیات جنینی و حیات قابل زیستن

الف – دوران حیات جنینی مورد حمایت قانون گذار

ب – دوران حیات قابل زیستن مورد حمایت قانون گذار

مبحث دوم
اقسام سقط جنین و عناصر آن

1 عناصر سقط جنین عمدی

الف – عنصر مادی

ب – سو نیت یا قصد مجرمانه مرتكب ( عنصر روانی )

2 سقط جنین شبه عمد و خطای محض و غیر عمدی

الف – سقط جنین غیرعمدی و خطای محض

ب _ سقط جنین غیرعمدی و عناصر آن

بررسی احكام فقهی و حقوقی اسقاط جنین

حجه السلام و المسلمین خلیل قبله ای

گفتار نخست _ احكام تكلیفی سقط جنین

گفتار دوم _ اثبات دیه یا قصاص برمباشر جنایت

نظریه فقها در ارث دیه

نقد و بررسی

منابع