بررسی حقوق اسرای جنگی در اسناد بین المللی

انسان موجودی است جمع گرا و آمیخته از خواسته ها ، علایق و غرائز كه این خواسته ها و برتری جوئی ها به طور قهری باعث تصادم و تقابل می شود یا به عبارتی دیگر به جنگ منتهی می شود كه این جنگ ها تبعاتی دارند منجمله اسیر شدن تعدادی از نیروهای متخاصم به دست طرف دیگر . انسان هائی كه به این سرنوشت دچار شده یا می شوند بنا به تجربیات بشر از جنگ های گذشته ، حقوقی برای آنان در نظر گرفته شده كه حقوق زندانیان جنگی نامیده می شود . در عصر حاضر تحولی عمیق در مفهوم حاكمیت و مداخله دولت ها در امور داخلی حادث شده كه مسئله زندانیان جنگی نیز از این امر مستثنی نمانده به طوری كه یك سلسله قوانین ،‌مقررات و كنوانسیون های الزام آور بین المللی تنظیم گردیده كه دولت ها بالاجبار باید از آن تبعیت نمایند در غیر این صورت باواكنش جامعه جهانی مواجه می گردند . بارزترین این قوانین وكنوانسیون ها حقوق بشر و حمایت از آزادی و تمامیت جسمی و معنوی افراد می باشد مجری این قوانین و مقررات و رسیدگی به جرائمی مانند نسل كشی ، جنایات جنگی و ... در حال حاضر در صلاحیت دیوان كیفری بین المللی است . با توجه به تحولات تاریخی و دگرگونی های گسترده حقوقی و قانونی كه در   زمینه های مختلف صورت گرفته ، بحث اسیران جنگی و حقوق و تكالیف آن ها نیز پس از فراز و نشیب های تاریخی در سال های 1907، 1927، 1947  ، 1949 و 1982 به صورت گسترده و با حضور اكثریت كشور های دنیا تعریف ،‌وظائف ،‌حقوق و قوانین و مقررات ناظر بر اسیران جنگی ... تدوین و لازم الاجرا گردید . هرچند  در عمل و اجرای قوانین پیش گفته جامعه بشری بدلیل عدم داشتن ضمانت اجرائی كافی همچنین همكاری نكردن برخی دولت ها تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی دارد . لازم به ذكر است كه در دین مبین اسلام بسیار پیشرفته تر ،‌انسانی تر به موضوع اسیران جنگی نگریسته شده و بر همه مسلمانان رفتار خوب و انسانی با اسیران جنگی را فرض و به نوعی واجب شمرده است . در تقسیم بندی های انجام شده در قوانین مختلف می توان اسیران را به طور كلی به الف – اسیران نظامی ب- اسیران غیر نظامی  طبقه بندی نمود كه هر كدام از این دوگروه با توجه به شرائط ، نوع كار و ... از حقوق ، امتیازات و همچنین تكالیفی برخوردارند كه برخی از آنان مشترك و تعدادی هم مختص گروه خودش می باشد . اسیران جنگی با توجه به قوانین و كنوانسیون های اشاره شده از حمایت كشور حامی ( كشور ثالثی كه حمایت از اسیران یك كشور از دو طرف درگیر را به عهده دارد ) كمیته بین المللی صلیب سرخ ، نماینده معتمد اسیران و سازمان های بین المللی انسانی و بشر دوستانه برخوردار می باشد كه این چهار عامل با بهره گیری از قوانین ، مقررات ،‌كنوانسیون ها و حمایت های دیوان كیفری بین المللی و صلیب سرخ جهانی نسبت به ایفاد حقوق اسیران جنگی اعم از زمان اسارت ، زمان آزادی و حتی بعد از آزادی كه هركدام شرائط خاص خود را دارند اقدام می نمایند . به دلیل این كه در حین اسارت مشخص ممكن اسن كه مجروح شده یا به امراض گوناگون مبتلا شود یا در زمان آزادی شرائط جسمانی مساعدی نداشته باشد ، در خواست پناهندگی از كشور ثالثی بنماید و یا تمامیت جسمانی و شخصیتی وی بعد از اسارت و در هنگام بازگشت به كشور متبوعه تهدید گردد حامیان ذكر شده به حمایت از اسیر می پردازند . لیكن با تمام این پیش بینی ها كنوانسیون ها بخصوص كنوانسیون 1949 از ضمانت اجرائی كافی برخوردار نبوده و نارسائی هائی دارد چرا كه اجرای قوانین موصوف منوط به قبول و پذیرش دارنده اسیر می باشد یعنی قدرت اجباری لازم بر روی حاكم نیست همچنین  موافقت نامه در صورتی قابل اجرا است كه متخاصمان همگی از اعضای معاهده باشند . ضمن این كه برخی از مواد تصویبی به صورت قریب و محجور باقی مانده و قابل اجرا نمی باشد مانند ضمانت یا قول اسیر در رهائی او از اسارت و ... یا حقوق ژنو دول ضعیف را از اعمال تلافی جویانه به دلیل تلفات نظامی از طریق تهدید به بد رفتاری با سربازان وغیر نظامیان دشمن باز می دارد مثلاً تهدید عراق به بد رفتاری با غیر نظامیان و اسراء نیروهای ائتلاف كه نهایتاً پس از محكومیت شدید بین المللی كنار گذاشته شد در نتیجه می توان گفت كه جنگ ،‌تجاوز ، خشونت ،‌قتل و غارت و بهره كشی از انسان ها واژه هائی هستند كه در هیچ برهه ای از تاریخ حیات بشری محجور نبوده و زندگی جامعه بشری با این واژه  به ویژه جنگ و اسرای جنگی اجین بوده است . اما قرن نوزدهم را می توان قرن تحول در ا مور حمایت از حقوق انسان ها به ویژه اسیران جنگی برشمرد . در واقع این قرن را می توان به مثابه خورشیدی گرم در زمستان سرد بشر در این زمینه توصیف نمود . هرچند كه این خورشید به دلائل  گوناگون گاهاً در پس ابرهای تیره و تار محصور و پنهان می ماند . در خصوص موضوع نیز پیشنهاد امنیت كه بایستی تدابیر لازم از جنبه حقوقی و اجرائی در جهت رفع موارد نقص عمده كنوانسیون های ژنو كه همانا نداشتن ضمانت اجرائی و نیروی مشخص بین المللی جهت وادار نمودن خاطیان از رعایت قوانین و مقررات همچنین مشروط بودن كار و عملیات صلیب سرخ جهانی در رسیدگی به امور اسراء به پذیرش و حسن نیت كشور متخاصم را مرتفع نمود كه در آن صورت جامعه بشری می تواند امیدوار شود كه دراین زمینه نیز همانند سایر زمینه ها به پیشرفت های شگرفی نائل آید .

فهرست مطالب

 1 – مقدمه..................................... 3

الف – بیان مساله و اهمیت آن................... 3

ب - ضرورت طرح مسئله........................... 6

ج - روش تحقیق و ترتیب مطالب................... 6

بخش اول : تعریف حقوق بشر دوستانه ، اقدامات انجام شده در این راستا و مبانی و الزامات حقوقی آن با تشكیل دیوان كیفی بین المللی  8

فصل اول : حقوق بشر دوستانه، مقدمات جهانی شدن و الزاماتش دربعد حقوق بین الملل..................................... 9

گفتار 1 : تعریف حقوق بشر دوستانه.............. 9

      الف- تحویل مفهوم حاكمیت دولت ها........ 12

      ب – تعدیل عدم مداخله در امور داخلی دولت ها 13

گفتار2 – مبانی الزام آور قواعد نظام بین المللی حقوق بشر  15

الف – عرف بین المللی......................... 15

ب -  كنوانسیون های بین المللی................ 16

ج -  تشكیل كنفرانس جهانی حقوقی بشر (1993).... 19

فصل دوم : سیر تشكیل دیوان كیفری بین المللی و صلاحیت ذاتی دیوان.   19

گفتار1 : حركت  جامعه جهانی جهت تشكیل دیوان كیفری بین المللی .    19

گفتار 2 : جرایمی كه در صلاحیت دیوان است (نسل كشی ، جنایات علیه بشریت و …)........................................ 26

بخش دوم : اسیر و تعریف حقوقی و عرفی آن، و بررسی وضعیت اسیران 28

گفتار 1 - تعریف عرفی و حقوقی اسیر............ 28

الف - تعریف عرفی............................. 28

ب – تعریف حقوقی.............................. 29

گفتار2- اسیر در جوامع مختلف و دیدگاه اسلام درباره اسیر    32

الف – دیدگاه اسلام درباره اسیر................ 36

ب - اسیر در جوامع اولیه و تا قرون وسطی....... 36

گفتار3  -   وضعیت اسارت و اسیران تا جنگ‌های جهانی اول و دوم   37

الف - اسیران نظامی........................... 40

 ب - اسیران غیر نظامی........................ 49

ج-وضعیت اسارت و اسیران بعد از خاتمه جنگ جهانی دوم   54

بخش سوم -  حقوق اسیران جنگی و قواعد ناظر بر حسن رفتار با آنان    55

گفتار اول- حقوق اسیران جنگی و حمایت‌های كلی از اسیران و رفتار انسانی با آنان...................................... 55

گفتار دوم -   نفی اعمال تلافی جویانه و كسب اطلاعات و اخبار بدون رعایت اصولی انسانی................................. 57

الف - عدم اعمال رفتار تلافی جویانه............ 57

ب - نفی كسب اطلاعات و اخبار................... 57

ج -  حقوق مذهبی و اجرای مراسم مذهبی اسیران و مصونیت اموال شخصی آنان............................................. 67

د- فرار اسیران............................... 70

گفتار سوم- تنبیهات جزائی و انتظامی اسیران و شكایت اسیران جنگی بلحاظ كیفیت اسارت.................................. 70

الف - تنبیهات انتظامی و جزایی اسیران جنگی.... 70

ب- شكایت اسیران جنگی بلحاظ كیفیت اسارت....... 74

گفتار چهارم -  حمایت های قانونی و بین المللی و ارگان‌های حمایت كننده از اسیران.................................... 75

الف -كشور حامی............................... 75

ب - كمیته بین المللی صلیب سرخ................ 77

ج - نماینده معتمد اسیران..................... 79

د - سازمانهای بین المللی انسانی و بشردوستانه. 80

بخش چهارم: اقسام استخلاص اسیران و حمایتهای قانونی موضوع   81

گفتار اول -  روشهای رهائی و بازگشت اسیران جنگی 81

الف - مبادله اسیران.......................... 83

ب - فوت اسیران............................... 85

پ - ضمانت یا قول اسیران...................... 87

ج - فرار اسیران.............................. 89

د - جراحت و بیماری شدید اسیران............... 90

هـ - پایان مخاصمات فعال...................... 91

گفتار دوم -  شواهد عینی از خاطرات اسیران جنگی ایران و عراق و نامه های اسارت.................................... 93

الف- نامه‌ای از آزاده شهید محمود امجدیان...... 94

ب – نامه‌ای از آزاده خلیل خنجر نقی ........... 95

ج- نامه‌ای از آزاده مجید جلالوند .............. 96

گفتار سوم – ضمانت های اجرایی كنوانسیون 1949 و نارسایی های آن 97

نتیجه گیری................................... 99

پیشنهاد..................................... 103