مشروعیت حكومت اسلامی از دیدگاه آیت الله خمینی

در طول تاریخ اقلیت شیعه ظالمانه و بی رحمانه شدیداً توسط حكام وقت تحت فشار بودند و سركوب می شده است. بنابراین اندیشة تشكیل حكومت اسلامی بر مبنای فقه شیعه همواره یكی از آرزوهای شیعیان بوده است. بعد از به قدرت رسیدن صفویه در ایران مجالی برای دخالت علما در سیاست و امور حكومتی فراهم آمد كه پس از روی كار آمدن سلسلة قاجار در ایران این عرصه گسترش یافت. با به قدرت رسیدن پهلوی اول در ایران نهاد مذهب به شدت سركوب شد و از جانب حكومت روحانیون مورد بی مهری قرار گرفتند. همین عامل بعدها باعث نفرت روحانیون و مردم از رضاشاه گردید كه به دلیل عدم حمایتی مردم از او در شهریور 1320 وی از سلطنت خلع گردید كه متعاقب آن فضای باز سیاسی در كشور به وجود آمد. آقای خمینی كه در سال 1306 یعنی اوج قدرت رضاشاه در سن 25 سالگی به مقام اجتهاد رسید، در یك خانوادة فقیر روستایی در خمین به دنیا آمد وی در كودكی پدر و مادرش را نیز از دست داد (پدرش در درگیری با یكی از خوانین محلی كشته شد) او كه شاهد تحقیر دین و روحانیت از جانب پهلوی اول بود به شدت از رضاشاه و محمدرضا شاه و كلاً سلسلة پهلوی منزجر گردید و تصمیم گرفت تا ریشه های حیات نظام شاهنشاهی را كه به تصورش مایة ظلم و فساد و بدبختی مردم و عقب ماندگی كشور و از همه مهمتر تضعیف دینی شده بود را خشك كند. این مسئله در زمان حیات آقای بروجردی میسر نبود. بعد از فوت ایشان یك خلاء بزرگی در مرجعیت پدید آمد. آقای خمینی در این زمان فرد گمنامی بود ولی به واسطة تلاش برخی افراد نظیر آقای خلخالی به عنوان مرجع تقلید اعلم به مردم معرفی شد، همین مسئله و به خصوص مبارزات وی و دستگیری و تبعیدشان موجب مطرح شدن وی در عرصة داخلی و خارجی گردید. این مبارزات عبارتند از:

16 مهرماه 1341 در خصوص مخالفت با انجمنهای ایالتی و ولایتی و تحریم رفراندوم. در 2 بهمن 1341، حادثة فیضیه، دستگیری وی در 15 خرداد 1342 و متعاقب آن قیام مردم و سركوب آن توسط شاه و بعد سخنرانی در مسجد اعظم قم و نطق تند و كوبندة وی در مخالفت با كاپیتالسیون علیه حكومت پهلوی و شخص شاه و به دنبال آن 13 آبان ماه 1343 بازداشت و تبعیدش به تركیه- 12 مهر 1344 انتقال وی از تركیه به بغداد و حركت ایشان از سامراء به كربلا و بعد نجف و 23 آبان 1344 شروع درسهای حوزه ای در نجف كه بخشی از اندیشة تشكیل حكومت اسلامی در آن گنجانده شده بود. پیام ایشان در 12 اردیبهشت 1356 به مناسبت چلهم شهدای قم، 2 مهر 1357 محاصرة منزلش توسط عوامل رژیم صدام، 10 مهر 1357 تبعیدش به كویت و از آنجا به فرانسه و در نهایت 12 بهمن 1357 بازگشت وی به ایران و متعاقب آن 22 بهمن 1357 پیروزی انقلاب.

تمامی مسائل فوق و به خصوص فضای حاكم بر دوران تبعید باعث تولید و تبیین اندیشة سیاسی آقای خمینی در خصوص ضرورت تشكیل حكومت اسلامی و نظریة ولایت فقیه گردید. نگرش جدید وی در فقه شیعه با رویكرد حكومتی و جهانی از دیگر كارهای اوست تفكری كه منجر به احیای اسلام سیاسی در تشیع گردید كه متعاقب آن اندیشه امت واحد اسلامی مطرح شد و به تبع آن نهضتهای اسلامی ظهور كردند. البته ایده تشكیل حكومت فقها در زمان قاجار توسط ملا احمد نراقی مطرح شده بود اما آقای خمینی چهارچوب آنرا بسط داد و تفكر تشكیل حكومت اسلامی كه تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در غالب تئوری بود، را توانست بر مبنای درك خود از اسلام در قالب جمهوری اسلامی در عمل اجرا كند. وی طرح نظریه ولایت فقیه را در خلال مكتوبات و سخنرانیهای متعددی ارائه كرد. از اولین تألیفاتش كه صریحاً به حكومت دینی و نظارت روحانیون در ادارة كشور اشاره می كند، كتاب «كشف الاسرار» است كه در سال 1321 به رشتة تحریر درآمد و پیرامون آن در این پژوهش بحث شده است. از دیگر آثار او «الرسائل» «البیع» و «تحریر الوسیله» است كه در آنها نیز به طور متفرق و به تناسبهای گوناگون، منصب حكومت و دخالت در مسائل سیاسی و اجتماعی و اصلاح زندگی دنیوی را برای فقیه لازم می داند و به گونه ای پراكنده به مبحث ولایت سیاسی فقیه عادل پرداخته است. اما مهمترین و صریحترین اثر مكتوب وی در باب زعامت سیاسی فقیه، كتاب ولایت فقیه یا حكومت اسلامی است كه بخشی از درس خارج وی در نجف بوده و به طور مبسوط و علنی تری به مسئله پرداخته است و در دهه های پیش از انقلاب به مثابة مانیفست «مبارزان مسلمان در داخل كشور» بود.

علاوه بر آن بخشی از دیدگاهها و سخنرانیهای او در باب حكومت اسلامی پس از پیروزی انقلاب مطرح گردید.

و اما پرسشی كه مطرح می شود این است كه: ولایت مطلقة ولی فقیه چه تاثیری بر مشروعیت حكومت اسلامی از دیدگاه آقای خمینی دارد؟

فهرست مطالب

پیشگفتار................................................................................................................ 1

فصل اول (كلیات)................................................................................................... 5

طرح مسئله............................................................................................................. 6

اهداف تحقیق.......................................................................................................... 9

اهمیت تحقیق.......................................................................................................... 9

سؤال اصلی........................................................................................................... 9

سؤالات فرعی........................................................................................................ 9

فرضیات تحقیق...................................................................................................... 9

متغیرها و مفاهیم عملیاتی...................................................................................... 10

روش تحقیق........................................................................................................... 10

مشكلات و موانع تحقیق......................................................................................... 10

سازماندهی تحقیق................................................................................................. 10

فصل دوم- تاریخچه تكوین اندیشة سیاسی شیعه از بدو پیدایش تا به قدرت رسیدن آقای خمینی 11

الف- تشیع در حال شكل گیری قبل از غیبت......................................................... 12

ب- تشیع وآمیختگی آن با نحله‌های فكری مختلف و پدیداری چارچوبهای آن..... 22

ج- دوران اتمام آمیختگی و شكل گیری تشیع رسمی........................................... 27

فصل سوم- مشروعیت حكومت اسلامی از دیدگاه آقای خمینی........................... 34

اندیشة سیاسی آقای خمینی در خصوص اصل ضرورت تشكیل حكومت اسلامی... 35

مفهوم حكومت اسلامی از دیدگاه آقای خمینی...................................................... 36

ضرورت عقلی ایجاد حكومت اسلامی از دیدگاه آقای خمینی............................... 37

هدف از ایجاد حكومت اسلامی.............................................................................. 37

ویژگیهای حكومت اسلامی.................................................................................... 37

شرایط زمامدار حكومت اسلامی در عصر غیبت.................................................. 38

منابع حقوق اسلامی و ضرورت (ولایت فقیه) در زمامداری حكومت اسلامی...... 38

دلایل نقلی در اثبات ولی فقیه از دیدگاه آقای خمینی............................................. 38

تشكیل حكومت اسلامی توسط فقها در عصر غیبت از دیدگاه آقای خمینی­­.......... 40

حدود و اختیارات زمامدار حكومت اسلامی (ولی فقیه) از دیدگاه آقای خمینی..... 41

قلمرو حكومت دینی از دیدگاه سایر فقها و مقایسة آن با دیدگاه آقای خمینی...... 43

مهمترین فرازهای نظریة سیاسی ولایت فقیه........................................................ 45

نظریة انتقادی........................................................................................................ 46

نتیجه گیری............................................................................................................ 48

منابع و مأخذ......................................................................................................... 50