آشنایی با پول الکترونیک

مقدمه :  

  پول در زندگی بشر از چنان اهمیتی برخوردار است كه برخی آن را یكی از اختراعات بشریاد كرده اند و حتی معتقدند  تمدن بشری با اختراع پول همزمان بوده است.

اقتصاد دانان تاریخ اقتصادی  را با توجه به اهمیت نقش پول به سه دوره تقسیم می نمایند:

دوره اقتصاد پایاپای , دوره اقتصاد پولی و دوره اقتصاد اعتباری (كهزادی و گچلو, 1380 ). بر این اساس و با توجه به پیشرفت روز افزون فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT ) و گسترش استفاده از پول الكترونیكی از اواسط دهه 1990 شاید بتوان دوره كنونی را دوره اقتصاد اینترنتی نامید . پول الكترونیك , ارزش پولی واحدهای ذخیره شده بر روی ابزار الكترونیكی است كه توسط دولت یا مؤسسات خصوصی منتشر می شود.

گسترش فرایند استفاده از پول الكترونیك پیامدهای تجاری, اقتصادی, سیاسی و اجتماعی چشمگیری به همراه دارد كه در ادامه به برخی پیامدهای اقتصادی مرتبط با تجارت الكترونیك پرداخته خواهد شد.

ویژگیهای پول ا لكترونیك

اگر چه در فرایند توسعه پول الكترونیكی, انواع بسیار متفاوتی از فرآورده های پول الكترونیكی با ویژگیهای مختلف عرضه شده اند, اما در طراحی همه آ؛نها سعی شده است تا حداقل,  همه ویژگیهای پول بانك مركزی لحاظ گردد. به طور كلی فرآورده های پول الكترونیكی را از نظر فنی می توان به دو دسته تقسیم كرد: پول الكترونیكی مبتنی بر كارت های هوشمند و پول الكترونیكی مبتنی بر نرم افزارهای رایانه ای (پول مبتنی بر شبكه). فرآورده های پول الكترونیكی مبتنی بر كارت های هوشمند قابلیت شارژمجدد دارند و در همه جا به عنوان ابزار پرداخت, قابل استفاده می باشند. علاوه بر این, پرداخت از طریق آنها, نیازی به كسب اجازه از یك مرجع ندارد. دو ویژگی نخست, این نوع پول ها را از كارت های تك منظوره عادی كه به طور موردی یا برای خرید یك سری كالا و خدمات خاص صادر شده اند متمایز می كند و ویژگی سوم, آنها را از كارت های بدهی متمایز می نماید. به طور كلی می توان گفت كه فرآورده های این نوع پول, برای تسهیل پرداخت های با ارزش كم در معاملات خرد رو در رو طراحی شده اند.

بنابراین انتظار می رود كه فرآورده های پول الكترونیكی مبتنی بر كارت های هوشمند, استفاده از پول بانك مركزی و نیز در حد كمتر, استفاده از كارت های بدهی را برای پرداخت های مستقیم كاهش دهد.همچنین به احتمال زیاد استفاده از چك, كارت های پرداخت و كارت های بدهی در پرداخت های غیر مستقیم یعنی پرداخت های بهنگام را نیز كاهش خواهد داد(Berentsen , 1998 ) . فرآورده های پول الكترونیكی مبتنی بر نرم افزار رایانه ای نیز توانایی پرداخت و دریافت از طریق شبكه های كامپیوتری , به ویژه اینترنت را دارند. این نوع از طریق كاهش هزینه های مبادلاتی ( به واسطه تسهیل نقل و انتقال پول میان انواع مختلف حساب ها, بانك ها و كشورها) و نیز سرریز های یادگیری, تقاضای سپرده های دیداری را تحت تاثیر قرار داده و آنرا كاهش خواهد داد.

سرریز های یادگیری به مهارتی مربوط می شود كه افراد در طی زمان, ضمن استفاده از نرم افزار های مالی شخصی و فن آوری های ارتباطی برای مدیریت بهینه برنامه های مالی خود, كسب می نمایند ( دژ پسند, 1383 ). ماهیت بانكی پول الكترونیك, همچون چك پول مسافرتی بیانگر طلب قابل دریافت از بانك یا مؤسسه اعتباری صادر كننده آن است كه پیش از پرداخت به وسیله آن, به هیچ حساب خاصی منظور نشده است.اما مهمترین انگیزه چنین بانك یا مؤسساتی برای ایجاد و صدور پول الكترونیك, استفاده از حجم پول نقد خارج از سیستم بانكی به عنوان منبع مالی بسیار ارزان قیمت, تحت فرایند تبدیل آن به پول الكترونیك و ایجاد بدهی برای خود است. محصولات پول الكترونیك كه به عنوان جایگزینی پول نقد سنتی ایجاد شده اند, با ماهیتی بسیار سیال و جا به جا پذیر می توانند به راحتی نسبت اجزای پولی ( اسكناس و مسكوك و سپرده های دیداری) و همچنین سرعت گردش پول را تغییر داده و از مجرای تغییر حجم پول, سیاست پولی بانك مركزی را تحت الشعاع قرار دهند. مهمترین ویژگی پول الكترونیكی یعنی فرا ملیتی یا بی مرز بودن آن, نقش مهمی در اثر گذاری بر سایر متغیرهای اقتصادی ایفا می كند. اگر چه این ویژگی از نظر دولت ها منشا برخی تبعات منفی نشر گسترده پول الكترونیكی تلقی می شود اما به ارتقای سطح كارآیی مبادلات بین المللی نیز كمك قابل ملاحظه ای می نماید. طبیعتا با استفاده از پول الكترونیكی, هزینه ی  نقل و انتقال بین المللی وجوه, به طور قابل توجهی كاهش خواهد یافت.  البته با افزایش بی سابقه كار آیی پرداخت های بین المللی ممكن است بی ثباتی نظام پوئلی جهانی افزایش یافته و به بروز كشمكش بین ناشران و استفاده كنندگان پول الكترونیكی از یك سو و بانكهای مركزی كشورها از سوی دیگر منجر گردد ( 1996 , Tanaka ).