بررسی مسئولیت كیفری ناشی از اختلالات روانی (غیر جنون) در حقوق جزای ایران

 

انواع گوناگون اختلالات روانی غیر از جنون از جمله مباحث مطرح در جرم شناسی است كه می تواند تأثیر شایان توجهی بر مسئولیت كیفری مجرمان و مبتلایان به این اختلالات و به تبع آن بر حقوق كیفری داشته باشد. مجموعه اختلالات روانی كه طیف گسترده ای از انواع بیماری های عصبی – روانی خفیف، متوسط و شدید را در بر می گیرد، معمولاً نتیجه تأثیر عوامل زیستی – روانی – اجتماعی هستند كه محیط فردی و اجتماعی شخص را می سازند. ابتلا به این اختلالات از چشم اندازهای گوناگون قابل بررسی و مطالعه است؛ از جمله چشم انداز حقوقی و به ویژه حقوق كیفری. قانون گذار با علم به این مسئله و درك آن همواره در صدد وضع قواعدی متناسب با این پدیده نامیمون برآمده و تدابیری در این رهگذر اندیشیده است. در این راستا قانون گذار نخستین قام را در قانون مجازات عمومی مصوب 1304 برداشت برداشت و در آن با اشاره به دیگر اختلالات دماغی علاوه برجنون و با پذیرش اصل نسبی بودن مسئولیت كیفری این قبیل بیماران، احكامناظر بر عدم مسئولیت كیفری و بعضاً مسئولیت كیفری تقلیل یافته ی این دسته از بزهكاران را تبیین نمود. اما امروز قانون مجازات اسلامی با كشیدن خط بطلان بر قوانین پیشین صرفاً جنون (نه دیگر اختلالات روانی) را عامل رفع مسئولیت كیفری معرفی نموده است. این در حالی است كه دستاوردهای علوم پزشكی به ویژه روان شناسی و روان پزشكی حاكی از آن است كه پاره ای از اختلالات روانی به دلیل سلب قدرت تعلق، درك و اراده از بین برنده مسئولیت كیفری است، عده ای از اختلالات به دلیل تأثیر گذاری و اعمال فشار بر قدرت تعقل، درك و ارادهتقلیل دهنده مسئولیت كیفری و برخی نیز به دلیل عدم تأثیر بر درك و اراده فرد، اگر چه سلامت روان او را به مخاطره می اندازد ولی تأثیر بر مسئولیت كیفری او ندارد. لذا بررسی دقیق و همه جانبه قوانین كیفری ایران به ویژه قانون مجازات اسلامی و تطبیق آن با یافته ها و دستاوردهای نوین دانش های روز چون روان شناسی و روان پزشكی در راستای شناسایی مسئولیت كیفری بزهكاران مبتلا به انواع اختلالات روانی و شیوه های مناسب و كارا مواجه با این قبیل بزهكاران امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.

 

 فهرست مطالب

 

مقدمه

1

فصل اول: اختلالات روانی و جرم

9

مبحث اول: مفهوم اختلال روانی

11

مبحث دوم: گونه شناسی اختلالات روانی و ارتباط آن ها با جرایم

15

گفتار اول: روان گسیختگی و جرم

15

1- ماهیت روان گسیختگی

15

2- رابطه روان گسیختگی و جرم

21

گفتار دوم: اختلالات خلقی و جرم

21

1- ماهیت اختلالات خلقی

21

2- رابطه اختلالات خلقی و جرم

24

گفتار سوم: روان دردمندی و جرم

25

1- ماهیت روان دردمندی

25

2- رابطه روان دردمندی و جرم

31

گفتار چهارم: دیگر اختلالات روانی و جرم

32

1- انواع اختلالات روانی

32

2- رابطه این دسته از اختلالات و جرم

41

مبحث سوم: رابطه بیماری صرع و عقب ماندگی ذهنی با جرم

43

گفتار اول: رابطه بیماری صرع با جرم

43

گفتار دوم: رابطه عقب ماندگی ذهنی با جرم

44

مبحث چهارم: اختلال روانی عامل بزهكاری و بزهدیدگی

47

گفتار اول: اختلال روانی عامل بزهكاری

47

گفتار دوم: اختلال روانی عامل بزهدیدگی

48

گفتار سوم: فراوانی انواع بزه های ارتكابی توسط بیماران مبتلا به اختلالات روانی

49

فصل دوم: تأثیرات اختلالات روانی بزهكاران بر مسئولیت كیفری آن ها

54

مبحث اول: مفهوم مسئولیت كیفری، اركان و علل رافع آن ها

56

گفتار اول: مفهوم مسئولیت كیفری

56

گفتار دوم: اركان مسئولیت كیفری

57

گفتار سوم: علل و عوامل رافع مسئولیت كیفری

59

گفتار چهارم: پذیرش مسئولیت كیفری نسبی و یا تخفیف مجازات به استناد كیفیات مخففه

62

مبحث دوم: مسئولیت كیفری انواع بیماران مبتلا به اختلالات روانی

65

گفتار اول: مسئولیت كیفری روان گسیختگان

65

گفتار دوم: مسئولیت كیفری بیماران مبتلا به اختلالات خلقی

69

گفتار سوم: مسئولیت كیفری روان دردمندان

71

گفتار چهارم: مسئولیت كیفری مصروعان و عقب ماندگان ذهنی

72

گفتار پنجم: مسئولیت كیفری بیماران مبتلا به دیگر اختلالات روانی

76

الف) اختلالات روانی زائل كننده مسئولیت كیفری

76

ب) اختلالات روانی كاهش (تقلیل) دهنده مسئولیت كیفری

77

فصل سوم: تأثیرات اختلالات روانی بزهدیده بر مسئولیت كیفری بزهكار

80

مبحث اول: نقش بزهدیده در وقوع جرم با نگاهی به یافته های جرم شناسی

82

گفتار اول: سیر تحول نگرش به نقش بزهدیده در وقوع جرم

82

گفتار دوم: انواع نقش بزهدیده در وقوع جرم و مؤلفه های مؤثر بر آن

85

مبحث دوم: اختلالات روانی بزهدیده و تأثیر آن بر مسئولیت كیفری بزهكار در حقوق كیفری ایران

91

گفتار اول: نقش اختلال روانی بزهدیده در كاهش مسئولیت كیفری بزهكار در حقوق كیفری ایران و مصادیق آن

91

گفتار دوم: نقش اختلال روانی بزهدیده در افزایش مسئولیت كیفری بزهكار در حقوق كیفری ایران و مصادیق آن

95

پیشنهادها (مطالب علمی پژوهش)

99

نتیجه گیری

101

فهرست منابع

107

فقه و حقوق اسلامی