ترابری چند نوعی و نارسائی قانون داخلی

مقدمه

 1- ترابری در یك منطقه جغرافیائی ، همچون شریانهای حیاتی آن منطقه می باشد. هر نوع اهمال و قصور یا عنایت و حمایت از آن متضمن اثراتی سریع و صریح در سطوح فرهنگی ، اقتصادی واجتماعی آن منطقه می باشد، عرضه خدمات جابجائی كالا، تبادل نیروی كار و تولید را تسهیل و تسریع كرده ، سرمایه گذاریهای عمرانی و صنعتی را افزایش داده و آهنگ رشد را پرشتاب می نماید.

2- كشورهای عقب نگه داشته شده طی چند ده گذشته بویژه دهه 1980 كه سالهای سختی از نظر اقتصادی برای آنها به شمار می رود، در جهت رهائی از فقر اقتصادی - اجتماعی كه بدان مبتلا می باشند، از یك طرف هم خود را در این بخش اقتصادی به منظور كاهش قیمت تمام شده كالا بكار گرفته اند و از طرف دیگر قوانین غیر عادلانه حاكم بر این نوع روابط را كه عمدتا" توسط جوامع صنعتی و در غیاب این كشورها تهیه ، اجرا و همچنان بر آنهاتحمل می گردد،افشاء نموده اند.

كشورهای مزبور طی نفارنسهای توسعه و تجارت سازمان ملل متحد (اونكتاد) بویژه در حین تدوین مقررات حاكم بر ترابری چندنوعی (كنوانسیون 24مه 1980ژنو)، تعدیل مسئولیتها وخطرات حمل كالابین حمل و نقل كننده و صاحبان كالا را گامی در تحقق بخشیدن به خواسته حمل ونقل كننده و صاحبان كالا را گامی در تحقق بخشیدن به خواسته همیشگی خود، كه همانا استقرار یك (ناظم نوین بین المللی اقصتادی ، می باشد، دانسته و تاكید فراوان بر آن داشته ودارند.

در نوشتار حاضر با بررسی اجمالی از ترابری چند نوعی كه در حال حاضر رایج ترین نوع ترابری بین المللی و همین طور از نظر حقوقی مشكل زاترین نوع حمل ونقل به شمار می رود. نگارنده سعی در شناساندن آن وخسارت ارزی ناشی از سهل انگاریها در این زمینه را دارد.

3- چنانچه كرده خاكی عاری از اقیانوس های پهناور، رشته كوههای بلند و رودخانه های طویل بوده و آدمی طمع جابجائی كالا از نقطه ای به نقطه دیگر از این كره خاكی را نداشت ، در آن صورت اكتفاء كردن به یك نوع وسیله حمل ونقل ممكن می نمود. ولی امروزه با وجه به پیشرفت جوامع و رون روبه افزایش مبادلات تجاری ،انتقال سریع ومطمئن كالاهای پرحجم و سنگین از محلی به محل دور دست دیگر ضروری می نماید. عاملین و متصدیان خمل ونقل ، در جابجائی كالا از نقطه ای به نقطه دیگر، به منظور فائق آمدن برموانع طبیعی متوسل به انواع مختف وسایل حمل ونقل شده اند كه امروزه اصطلاحا" آن را (ترابری چند نوعی ) یا (مختلط) یامركب ) می نمامند.

4- با توسعه نكنولوژی و ابداع وسایل مناسب برای حمل و جا بجائی سریع كالا همچون كانتینر، كشتیهای تماما" كانتینریزه شده ، هواپمایهای غول پیكر كارگو(ograC)، این نوع حمل ونقل متداول گردیده است. گرچه حمل ونقل چندنوعی در قرن نوزدهم نیز به گونه ای معمول بوده است ، حمل و نقل به عنوان یك شیوه جدید جابجائی كالا مورد پذیرش عمم قرار گیرد. مسلما" ترابری چند نوعی نتیجه و تكریبی از انواع مختلف ترابری می باشد، ولی به لحاظ ویژگیهای خاص خود كه متمایز از صفات ویژه هر یك از انواع تركیب دهنده اش می باشد، مورد توجه خاص حقوقدانان قرار گرفته است ،تصدی امور ترابری چند نوعی به انضمام خدمات مربوط به آن برای كشورها منبع درآمد ارزی تولید كار محسوب می شود. این عملیات مستلزم خدمات گوناگونی از جمله خدمات واسطه ای ، نمایندگی ، بارگیری ، انبارداری ، بیمه ، امورگمركی و غیره می باشد، به همین علت كشورهای عقب نگاهداشته شده به هنگام تدوین كنوانسیون ژنو23مه 1980 در مورد ترابری چندنوعی ، در اعطای حق تدوین مقرراتی كه به موجب آن دولتها مجاز به كنترل و اداره این نوع عملیات در محدوده مرزهای خود باشند، پافشاری می نمودند.

5- مزیتهای ترابری چند نوعی نسبت به سایر صور ترابری تك نوعی ، در كیفیت بهتر خدمات ، مصونیت كالا در مقابل حوادث ،فقدان وكسری كالا، صرفه جوئی در انرژی و صرفه جوی در وسایل لازم جهت جابجائی كالا می باشد. طی چند ده اخیر این نوع ترابری مراحل آزمایشی خود را با موفقیت به پایان رساندیه است. امروزه دیگر سخن از اقتصادی بودن آن نیست بلكه بح در مورد یافتن سیستم حقوقی وتدوین وتنظیم مقرراتی منطبق با این نوع عملیات است .

6- طی سالهای اخیر با وجود پیشرفتهای تنیكی گوناگون در زمینه ترابری ، مع الوصف قوانین حاكم بر آن ، انعطاف لازم جهت تطبیق با شرایط موجود را پیدا ننموده اند. آنچه مسلم است ، این است كه قواعد حقوقی غالبا" از پس ابدعات واختراعات جهت بكار گیری صحیح آنها شكل می گیرند لیكن نباید از نظر دور داشت كه تطویل زمانی حد فاصل بین ابتكارات و تدوین مقررات اگر مانعی برای پیشرفت و روند طبیعی جامعه محسوب نگردد، قطعا" موجب وارد شدن صدماتی به آن جریان خواهد بود.

7- ترابری بین المللی كالا به صورت مركب ، مستلزم عبور كالا از كشورهای متعدد است كه هر یك دارای سیستم حقوقی ویژه ای می باشند. همچنین اجرای این نوع عملیات مستلزم دخالت حمل ونقل كننده های متفاوت و واسطه های گوناگون می باشد. ماهیت حقوقی و میزان مسیولیت هر یك از واسطه ها از كشوری به كشور دیگر متفاوت است ، سیستم حقوقی حاكم بر هر نوع ترابری نه تنها متفاوت از دیگر انواع ترابری است بلكه از كشوری به كشور دیگر نیز متغیرمی باشد

عاملین حمل و نقل با اقدام به عملیات چند نوعی و با هدف فایق آمدن بر فوصال مكانی وزمانی ، خود را در مقابل این همه تضاد قانونی ظاهرا" لاینحل ، بدون مامن یافته اند. مسائل مطروحه در این زمینه متنوع است. در صورت فقدان یا كمبود و یا تاخیر در رسیدن كالا به مقصد چه شخصی مسئول و جوابگو می باشد؟ بین حمل و نقل كننده های مختلف و واسطه های گوناگون دخیل در عملیات ،كدامیك مسئولیت را به عهده دارند؟

آئا برای یافتن مسئول واقعی ، دریافت كنند هكالا باید به تك تك حمل ونقل كننده ها و همینطور به هر یك از واسطه ها مراجعه نماید تا نهایتا" مسبب واقعی ورود خسارت مشخص گردد؟ مسلما" چنین روشی در این مورد با توجه به پیچیدگی عملیات ، منطقی و عملی به نظر نمی رسد. عملا" كثرت پرونده های موجود در این زمینه نیز چه در داخل و چه در خارج از كشور نمایانگر اهمیت مطلب است

8- علیرغم اینكه در حال حاضر غالب عملیات جابجائی كالا به صورت چند نوعی (مركب ) صورت می گیرد و نیز با توجه به اینكه این نوع عملیات ماهیتا" بین المللی می باشد، لیكن متاسفانه تاكنون هیچ نوع قانون و یا كنوانسیون بین المللی كه ناظر بر این رشته عملیات باشد، به مرحله اجزا در نیامده است. قضات و حقوقدانان با ذهنیتی كه از قوانین داخلی خود دارند، در برخورد با مسایل حقوقی ناشی از ترابری چند نوعی ، برداشتهائی متفاوت و غالبا" بر خلاف مفهوم كلی كه از این نوع حمل ونقل استنباط می شود، داشته اند.

به استثناء كنوانسیون 24مه 1980 ژنو در مورد ترابری چندنوعی كه تا به حال به مرحله اجرا در نیامده ، در دیگر كنوانسیونهای بین المللی حمل و نقل تك نوعی و همین طور در قوانین دخلی ما تعریف دقیق وجامعی از ترابری چندنوعی (مركب ) به چشم نمی خورد، گرچه علمای حقوق تعاریف گوناگونی از آن ارائه داده اند.

9- ترابری چند نوعی (مركب ) عبارت است از جابجائی كالا از نقطه ای واقع در یك كشور به نقطه ای واقع در كشوری دیگر كه به وسیله حداقل دو نوع وسیله حمل ونقل كه سیستم حقوقی حاكم برآنها متفاوت می باشد(مثال : كامیون وكشتی )، تحت مسئولیت شخص واحد كه متصدی یا عامل ترابری چند نوعی خطاب می گردد، صورت گیرد. به عبارت دیگر م تصدی یا عامل ترابری چند نوعی (مركب ) كالا از فرستنده تحویل گرفته و به دریافت كننده تسلیم می نماید.

مدارك ترابری چند نوعی عبارت از یك بارنامه مستقیم است كه كلیه عملیات را از نقطه آغاز(زمان به عهده گرفتن كالا توسط عامل ) تا نقطه پایان ( لحظه تحویل كالا به دریافت كننده ) تحت پوشش خود قرار می دهد.

مسلما" ترابری چند نوعی علاوه بر جنبه بین المللی دارای جنبه داخلی نیز می ،باشد ك هدر اینجا نوع بین المللی ان مدنظر مااست

10- به منظور شناخت بهتر مسایل ومشكلات مختلف موضوع ، نمونه ای از بین دههاپرونده مطروحه در رابطه با ترابری چند نوعی برگزیده شده كه بدوا" آن را مطرح می نمائیم .