پاورپوینت بررسی شیوه معماری پارتی

شیوه پارتی

پس از حمله اسكندر، یونانی‌ها تلاش داشتند كه به گونه‌ای سلیقه وفرهنگ خود را به ایرانیان تحمیل كنند، اسكندر برای رسیدن به این هدف، مخصوصاً در ایران فرمان داد تا ده هزار تن از سربازان و سرداران او با زنان ایرانی ازدواج كنند و خود نیز از میان شاهزادگان و نجیب‌زادگان ایرانی دو دختر را به همسری برگزید. همچنین او سی‌هزار تن از كودكان ایرانی را در میان سپاه خود قسمت كرد تا زیردست مقدونیان و یونانیان پرورده شوند و فنون جنگی و زبان یونانی را از آنان فراگیرند. با این همه برخلاف اقوامی كه در چنین شرایطی فرهنگ حاكم را می‌پذبرفته‌اند، ایرانیان تن به این عمل ندادند.

باید گفت معماری پیشرفته‌ترین هنر یونانی است و به خاطر ظرافت و نظم و تزئینات ویژه آن، در طول تاریخ معماری اروپا در چندین دوره از آن تقلید شده است، البته این خصوصیات خدمتی به تنوع نمی‌كرده و سرانجام، معماری از قاعده‌های به دست آمده پا فراتر نمی‌گذاشته و از همین رو تكرار در طرح و شكل ساختمانهای یونانی فراوان است. برای نمونه در زمان ساسانیان دو ساختمان را نمی‌توان یافت كه در طرح كاملاً همانند به هم باشند، هر كدام ویژگی خود را دارند و این از ویژگی‌های معماری ایران و در اینجا شیوه پارتی است.

در این ساختمانها از اصل « جفت» و « پد جفت» یا به گفته دیگر، « قرینگی» و «ناقرینگی» بهره‌گیری شده است. به نظر می‌رسد در ساختمانهایی كه برای نیایش ساخته شده‌اند، مانند مهرابه‌ها (كه نیایشگاه آئین مهری بود) و كاخهای پذیرایی كه می‌بایست در آنها دید انسان به یك نقطه معطوف و متوجه بشود از جفت یا قرینگی بهره‌بری، ولی برعكس در ساختمانهایی كه با كاركرد مسكونی مانند خانه و كاخ‌ها كه باید تنوع ایجاد كرده، از پد جفت یا همان ناقرینگی بهره‌برده‌اند و این كار را سازندگان ایرانی به بهترین نحو انجام داده‌اند. این ویژگی را در كاخ سروستان می‌توان یافت. (شكل كاخ سروستان)

تزئینات معماری پارتیان

در معماری پارتی تزئیناتی مانند نقاشی و گچری وسیعاً به كار گرفته می‌شده است. گچبریهای كوه خواجه و نقاشیهای دیواری با رنگهای مختلف و گوناگون حكایت از تزئین بخش داخلی ساختمانها دارد و این نمونه تزئینات گچ‌بری با طرح‌های هندسی و گیاهی بعداً در دوره ساسانی و از آن پس در دوره اسلامی مورد استفاده فراوانی قرار گرفت. nاما در تزئینات بیرونی بناها باید سنگ‌كاری و طاق‌نما، نیم‌ستونها و ماسكها و یا صورتك‌هایی نام برد كه در كاخ هترا در الحضر به زیباترین شكل ممكن به كار گرفته شده است. در این دوره به جای اینكه همانند دوره هخامنشی از نقوش برجسته به وفور استفاده نمایند از ماسك و صورتك در نمای بناها استفاده شده است. زیرا هم وقت كمتری می‌گرفته و هم از نظر اقتصادی به صرفه بوده است. شاید گستردگی امپراتوری و عدم ثبات كامل سیاسی و اجتماعی و نیز ركودی كه در هنرها پیش آمده بود موجبی برای عدم پیشرفت نسبت به معماری دوره پیشین، هخامنشیان شده است.

در معماری خانه‌ها و كاخهای ایران تنوع بسیار دیده می‌شود. تا مرحله‌ای كه معماران از لحاظ منطق ساخت به جایی می‌رسند كه یك طرح و یا یك شكل بنیادی پابرجا می‌شود و همه ساختمانها در دوره‌ای همانند هم می‌شوند، به گونه‌ای كه در اندازه اتاقها، شكل آنها و برخی دیگر از عناصر، گونه‌ای یكسان دیده می‌شود، اگرچه شاید در جزئیات تفاوتهایی داشته باشند. این حالت را اصطلاحاً كلاسیك می‌گویند.

نیارش در شیوه پارتی

شاید بتوان یكی از دلایل كنار گذاشتن شیوه معماری یونانی در ایران را در نوع ساختمایه آن دانست. چون در یونان و روم معادن سنگ ساختمانی خوب و بدون رگه یافت می‌شد تا جایی كه ستونهایی را به طول 20 متر (با قطری حدود 2 متر) بدون رگه در ساختمانهای بعلبك  لبنان ساخته‌اند. البته در سكوی كنار پله‌های ورودی تخت جمشید نیز سنگهای بزرگی با ابعاد در حدود 6× 4× 2 متر دیده می‌شوند، و در ایران نیز معادن بزرگ سنگ نیز یافت می‌شود.

برای نمونه در محلی به نام فخرآباد در نزدیكی یزد، معدن بزرگ سنگی موجود است كه حتی سنگها به صورت لایه لایه بوده و مشكل بریدن را نیز ندارند، اما به دلیل ناهماهنگی با اقلیم، ساختمانها را از سنگ نمی‌ساختند و بیشتر خشت كار می‌كردند. حتی آغل‌ها را نیز از خشت می‌ساختند. nبه طور كلی كاربرد سنگ با اقلیم ایران هماهنگی نداشته و این خود یكی از دلایل به كار نگرفتن آن در بیشتر جاها می‌باشد. nدر مورد پرهیز نكردن از شكوه و بلندای زیاد، می‌بینیم كه برای نمونه، اتاق خشایارشاه در تخت جمشید اندازه‌ای حدود 5 × 5× 3 متر دارد ولی در بناهای ساسانی همین اندازه در بلندا دیده شده است. شاید دلیل آن استفاده از تاق‌ها و گنبدها باشد، كه در برخی جاها بلندا را بسیار نشان می‌داده است.

محوطه‌های اوایل دوران پارتی، نسا

قدیمی‌ترین محل سكونت پارتها كه تا كنون یافت شده در نسا، یا پارتانیسا است كه فاصله چندانی با عشق‌آباد امروزی ندارد.

« نسا » از یك شهر سفلی محصور و ارگی (یا دژی) كه بیرون از حصار شهر روی تپه‌ای كوچك بنا شده بود، تشكیل می‌شد. این ارگ یا دژ كه طبق لوحی گلی كه مهر آن پیدا شد، مهرداد كرت نام داشت و توسط مهرداد اول ساخته شده است.

دیوارهای ستبر استحكامات بین 20 تا 25 متر ارتفاع و 5 متر ضخامت داشت و با استفاده از گل ساخته شده بود و نمای آن را آجر می‌پوشاند.

ورود به ارگ از طریق پاگردهایی كه در پس دیوارهای گرد شهر قرار داشت صورت می‌گرفت. هر لشكر مهاجمی كه در صدد حمله به این ارگ برمی‌آمد مجبور بود از اطراف پلكان صعود كند، و زیر آتش مداوم قرار می‌گرفت.

روسها در داخل ارگ تعداد زیادی بنای عمومی از جنله بنای یك كاخ موسوم به (خانه مربع) و تعدادی معبد كشف كردند.

كاخ آشور

كاخ آشور یك بنای چهار ایوانی است. این نقشه صدها سال در معماری ایران بكار گرفته شده است. البته چهار ایوان آن در یك زمان ساخته نشده و دو ایوان آن بعدها در دوره پارتی احتمالاً در قرون دوم میلادی به آن اضافه شده است. كاخ دارای سه میانسرا (حیاط) است كه رواقی گرداگرد یكی از آنها قرار گرفته است.

معبد آناهیتا

معبد آناهیتا یا ایزد آب در كنگاور در نزدیكی كرمانشاه ساخته شده است. طرح آن مانند تخت جمشید و ستون‌های آن همخ از سنگ تراش است و روی آن با سنگ لاشه كار شده است. بعضی می‌گویند این ستون‌ها وجود نداشته و ساخت آنها را بی‌منطق می‌دانند، ولی در واقع در راستای ستون‌ها مردگردی بوده است. اصل بنا از شیوه پارتی در دوره اشكانی است كه در دوره ساسانی مرمت شده است.