بررسی و تحلیل عوامل مؤثر در پیدایش و گسترش اسكان غیر رسمی در شهر یزد

 مقدمه :

حاشیه نشینی به توسعه شهری اطلاق می شود كه بدون برنامه ریزی، هدایت ، كنترل و بدون رعایت مقررات شهری سازی توسط توده مردم ایجاد می شود . امروزه ساخت و سازهای غیر مجاز به گونه ای وسیع تر و سازمان یافته تر از سابق به شكل زاغه و... تحت عنوان بخش بازار غیر رسمی در حال تكوین است در تحقیقات انجام شده به حقیقتی ملموس و منطقی اشاره می كنند:

 زمانی كه روستائیان بی زمین از انزوا می­گریزند و به حاشیه شهرها روی می آورند در واقع به نوعی انتخاب دست می زنند. آنان فلاكتی را رها می كنند و فلاكتی دیگر بر می‌انگیزند. به نظر آنها شهر افق امكانات وآزادی است حركت اینان تحت تأثیر دو عامل گریزاننده در موطن و جذب كننده در شهرهای كلان می باشد.

 همه تعاریف بیان شده با همة روشنگری های نهفته در آن هنوز از حقیقت پدیدة حاشیه نشینی به دور است. زیرا كه حاشیه نشینی پدیده ای پیچیده، ناهمگون و گسترده و از آن دسته حقایق اجتماعی است كه هر چند یك پدیده اما خود در درون خویش دارای ابعاد گوناگونی است بنابراین برای شناخت آن باید هم از بعد فضایی به آن پرداخت و هم هر محدودة حاشیه نشین را با خودش بررسی و تبیین كرد. تا بتوان راه حل مناسب ارائه كرد. كه به طور اصولی با انواع دیگر طرح های سامان بخشی برای حاشیه نشینان متفاوت است.

 حاشیه نشینی را می توان یك نوع محرومیت خواند آنچه كه محرومیت ها را به وجود می آورد و موجب توسعه روز افزون آن می شود فراموش كردن اقشار ضعیف در برنامه ها، برنامه ریزی ها و ضعف مدیریت در تشخیص درست، بهنگام و ارائه راه حل مناسب و سود بخش برای آحاد جامعه می باشد این پدیده یك مسأله ای اجتماعی است و برای درك آن باید دیدگاهی جامع نگر داشت.

از آنجا كه عظمت برنامه در پرداختن به بخشی از جمعیت كشور موجب منتفی شدن نیاز مردمان به سرپناه نمی شود بنابراین حاشیه نشینان حذف یا فراموش شده نیاز به مسكن و سرپناه خود را در چارچوب های غیررسمی تدارك می بینند كه آسیب های محیطی نیز از پیامدهای آن خواهد بود. رشد بی رویه و بدون برنامة واحدهای مسكونی ، نواحی گسترش یافته را شدیداً‌دچار معضلات عدیده نهادهای تمدنی رفاه اجتماعی، خدمات شهری و عمومی می كند آموزش و پرورش بهداشت، درمان و آموزش روانی و جسمانی، آب آشامیدنی، بهداشتی برق، گاز، تلفن، ساماندهی بافت شهری، سیستم فاضلاب، زیباسازی محیط شهری، كوچه، خیابان، پیاده روها، بوستان و بخصوص در مناطق سكونت محرومان روز به روز پیچیده تر و سخت تر می شود.

 وجود نابرابری های حاد و عدیده در جوامع كه بارزترین نماد آن نابرابری اقتصادی و اجتماعی است كه با تفاوت هایی نیز در شناخت امكانات بالقوة جامعه، برخورداری از فرآیند دریافت علم، حرفه وفن، حق انتخاب شغل ، سطح و نحوة زندگی دلخواه، بهره مندی از مواهب خدادادی طبیعی و ثروت های ملی ،‌حضور در حوزه های سیاسی، اجتماعی، چتر حمایت قانونی، مدنی، و شهروندی و مسائلی از این دست در افراد این قشر از جامعه منجر به بهبود كیفیت زندگی آنان می شود قابل ارائه و تبیین و تحلیل است.

 الف) بیان موضوع و تشریح آن

 وضعیت عمومی زندگی شهری در كشورهای روبه توسعه اوضاع نگرن كننده ای را طی        دهه های گذشته بوجود آورده است مسائلی چون افزایش شتابان جمعیت، رشد فقر، كاهش شاخص های كیفیت زندگی، ازدیاد بیكاری، رشد سكونتگاه های غیر رسمی و آلودگی های زیست محیطی شهرهای این كشورها را با بحرن های متعددی رو به رو ساخته است اسكان غیر رسمی به واقع یكی از بارزترین چهره های فقر شهر در بیشتر شهرهای مهاجر پذیر كشور ما است كه به عناوینی هم چون حاشیه نشینی، سكونتگاه های خودرو، مساكن نابهنجار، و اجتماعات آلونكی و مانند اینها نیز شناخته می شوند كه به طور كلی تعداد حاشیه نشینان  در 7 شهر اهواز، بندر عباس، بوشهر، شیراز، كرمان، كرمانشاه و همدان در سال 1350 نسبت به سال 1320 بیش از 11 برابر شده است وقوع انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی نقش مهمی در افزایش جمعیت شهرها و توسعة شهر نشینی داشته است به طور كلی اسكان غیر رسمی در ایران به دلایل نهادی با كاستی های برنامه ریزی شهری و ناكارآمدی بازار رسمی زمین و مسكن رخ داده است . پیدایش و گسترش محلات حاشیه ای و اسكان غیر رسمی از مهمترین چالشهای توسعه پایدار شهر یزد به شمار می رود .

 ب) اهمیت و ضرورت تحقیق

 جریان و توسعه شهری در ایران طی 20 سال گذشته باعث گردید كه جمعیت شهر نشین بالغ بر دو برابر گردید و پیش بینی ها حكایت از ادامة سریع این رشد را دارند. در حال حاضر سرعت توسعه شهری از ظر فیت و توانایی دولت و شهرداری ها در گسترش زیر ساختها و ارائه خدمات و ایجاد اشتغال پیش گرفته است. در نتیجه این پدیده اسكان غیر رسمی كه به سرعت و به صورت بی قاعده گسترش یافته است تراكم جمعیت در مناطق حاشیه نشین به طور متوسط حدود 200 نفر در هكتار است. كه نسبت به متوسط تراكم شهری در 28 شهر كشور 5 برابر شده است با توجه به مسائل خدمات شهری می توان ادعا كرد كه مسكن نابهنجار یكی از مهمترین مسائل برنامه ریزی شهری جهان سوم را تشكیل می دهد مسكن نابهنجار منعكس كنندة رشد غیر منطقی شهری خاصه به صورت تك قطبی در جهان سوم است ساماندهی اسكان غیر رسمی عدالت توزیعی را در فضا محقق می كند كه خود تأمین كننده عدالت اجتماعی، حقوق شهروندی و جوهربرنامه ریزی شهری و مسكن و مبنای ضروری ایجاد جامة مدنی و توسعه پایدار است ضرورت پرداختن به مسائل بحرانی سكونتگاه های غیر رسمی شهر یزد ، آشنایی مقامات دولتی با الگوی توانمند سازی  و سازماندهی این گونه بافتها و بهبود نگرش مدیران شهری و در نهایت رسیدن به توسعة‌پایدار و عدالت اجتماعی در شهر می باشد .