بررسی تاثیر اعمال هزینه اجتماعی آلاینده ها در شاخصهای اقتصادی نیروگاههای برق آبی

- مقدمه:

محدودیت سرمایه سبب می شود تا ارزیابی اقتصادی پروژه ها و طرح های سرمایه گذاری به عنوان یكی از مهمترین معیارهای تصمیم گیری جهت بهگزینی ابعاد و اولویت بندی پروژه ها مطرح گردد . تلاش برای برآورد دقیق هزینه ها و فایده های طرح می تواند در كیفیت ارزیابی اقتصادی و دقت شاخص های اقتصادی بدست آمده تاثیر فوق العاده ای داشته باشد همانطور كه عدم توجه مطلوب به این موضوع می تواند موجب نتیجه گیریهای نادرست گردد.

2-ارزیابی اقتصادی نیروگاههای برقابی :

روشی كه به طور معمول برای ارزشگذاری فایده های پروژه های برقابی بكار گرفته می شود از دیدگاه ملی هزینه تولید انرژی و قدرت به وسیله نیروگاه حرارتی است كه همان تقاضا را به مشابه برآورد می سازد در این مقاله مقایسه اقتصادی از دیدگاه ملی صورت گرفته است.

با توجه به تفاوت توزیع هزینه های نیروگاههای برقابی و حرارتی در طول زمان و تفاوت كیفیت انرژی تولید شده از نظر فنی و زیست محیطی، ارزشگذاری ومقایسه این دو شكل متفاوت تولید انرژی الكتریكی دشوار می گردد .

 ومعادل سازی (Equivalence  of  kind)استفاده از تكنیكهای اقتصاد مهندسی و تلاش برای معادل سازی نوع

 به ما امكان می دهد كه طرح های مورد بررسی در شرایط اقتصادی همسان(Equivalence of  time) زمان مقایسه شود .

عوامل گوناگونی می تواند نتایج مطالعات اقتصادی پروژه های برقابی را تحت تاثیر قرار دهند، عواملی نظیر نرخ تنزیل٬ نرخ ارز خارجی٬ هزینه های سوخت٬ ارزش ذاتی آب و هزینه های اجتماعی آلودگی هوا از مهمترین این عوامل هستند. توضیح مختصری در مورد هریك از این عوامل در این قسمت ضروری به نظر می رسد.

نرخ تنزیل -  در واقع نشانگر محدودیت سرمایه است به همین سبب یكی از پارامترهای اساسی محاسبه در ارزشیابی های اقتصادی می باشد . بطوریكه نوسان نرخ تنزیل می تواند شاخص های اقتصادی را تحت تاثیر قرار دهد و طرح را از محدوده توجیه اقتصادی خارج نموده و یا آن را داخل این محدوده نماید .

نرخ ارز خارجی – از آنجا كه برخی از اقلام مورد استفاده در محاسبات اقتصادی پروژه های برقابی ( چه در بخش هزینه ها و چه در بخش فایده ها ) دارای مقادیر ارزی می باشد . لذا تغییرات نرخ ارز خارجی به پول ملی میتواند در محاسبات اقتصادی پروژه های برقابی تاثیر داشته باشد.

هزینه سوخت-  قیمت سوختهای فسیلی یكی از مهمترین اجزاء تشكیل دهنده هزینه های بهره برداری و نگهداری نیروگاههای حرارتی ( فایده طرحهای برقابی) می باشد . با توجه به مزیت نسبی گاز و ..... در كشور٬ ارزشگذاری درست قیمت سوخت از اهمیت ویژه ای برخوردار است و باید مورد توجه قرار گیرد.

ارزش ذاتی آب – آب مورد استفاده در پروژه های برقابی می تواند به منظور دیگری از جمله آب كشاورزی یا تامین آب شهری ارزش ایجاد كند. این ارزش جدای از هزینه های اجرای پروژه است و در واقع هزینه فرصت از دست رفته آب است كه باید به این هزینه ها اضافه گردد. در حال حاضر پروژه های برقابی مورد بررسی٬ دارای آن میزان اراضی مناسب برای آبیاری در پایین دست و حتی نیازهای شهری جهت بهره برداری نیستند كه بتوانند با منظورهای تولید انرژی به رقابت بپردازند. اما گسترس نیازها و تغییر در الگوی توسعه منطقه ای می تواند موجب افزایش ارزش ذاتی آب شود كه می باید حتماً در محاسبات اقتصادی دخالت داده شود.

موارد فوق همگی از عوامل موثری هستند كه تقریباً در ارزیابی اقتصادی به عمل آمده جهت پروژه های برقابی مورد توجه قرار می گریند. اما آنچه كه تاكنون در ارزیابی اقتصادی پروژه های برقابی كمتر مورد توجه قرار گرفته است هزینه های اجتماعی، آلودگی می باشد . این مقاله سعی بر آن دارد با ارائه روشی جهت ارزیابی اقتصادی پروژه های برقابی با احتساب هزینه های اجتماعی آلودگی٬گامی در جهت ارزیابی های اقتصادی دقیق تر پروژه های برقابی بر دارد

3- بخش انرژی و اثرات زیست محیطی

با توجه به وسعت فعالیتهای بخش انرژی، مسائل زیست محیطی مرتبط با آن نیز دارای ابعاد گسترده ای میباشد كه از آن جمله میتوان به آلودگی هوا٬آب و خاك در سطح محلی و منطقه ای و به مسائلی  نظیر تغییرات اقلیمی و بارانهای اسیدی در سطح بین المللی اشاره نمود. در این میان آلودگی هوا و اثرات زیست محیطی منتج از آن دارای اهمیت خاصی بوده و بیشترین مسائل زیست محیطی بخش انرژی مرتبط با این آلودگی می باشد.

وذرات معلق از جمله آلاینده هایی هستند كه به سبب تولید و مصرف انرژی الكتریكی بوجودCH,Co,So³,Co²,No²

می آیند. در این میان نیروگاههای حرارتی با توجه به سهم عمده آنها در تولید برق یكی از عوامل آلوده كننده محیط زیست بوده اند . كه بعد از بخش حمل و نقل و صنعت بیشترین آلاینده را تولید نموده اند. جدول شماره 1 ٬میزلن نشر انواع آلاینده را از نیروگاههای كشور و جدول شماره 2 سهم نیروگاهها را در انتشار آلاینده در سطح كشور نشان می دهد.شاخص انتشار آلاینده های هوا از نیروگاههای مختلف نشان می دهد كه نیروگاههای هوا از نیروگاههای مختلف     (آنهم به میزان ناچیز) هیچگونه٬آلاینده دیگری تولید CO²   نشان می دهد كه نیروگاههای برقابی به غیر از

نمی نمایندو در واقع انرژی حاصل از نیروگاههای برقابی از نظر زیست محیطی انرژی پاكیزه ای می باشد . اخیراً     از گیاهان موجود در دریاچه سدها منتشر شده است كه البته هزینه آن(CH4 ) گزارشاتی مبنی بر تولید آلاینده متان چندان قابله ملاحظه نمی باشد .

4-هزینه های اجتماعی بخش انرژی

(Bui 1996)    بنابر تعریف٬ هزینه اجتماعی٬ هزینه است كه جامعه برای دریافت كالا٬ یا خدمت پرداخت می كند  به طور كلی این تعریف در قالب رابطه (1) بیان می گردد. (Scott &Janet 2000)

كه در این رابطه :

  SC=هزینه واقعی  تولید (Social Cost)                  

PC=هزینه واقعی تولید (Private Cost)

EC=هزینه خارجی (External Cost)

 (RPCC) و مقدار آلودگی باقیمانده (PCC) نیز خود تابعی از هزینه های كنترل آلودگی (EC) هزینه خارجی

می باشد٬ در این صورت رابطه (2) را به صورت زیر می توان مطرح نمود:

EC=f(RPCC,PCC)                                       (2)

كه در رابطه (2):

EC=هزینه های خارجی

PCC=هزینه های كنترل آلودگی (pollution control cost)

RPCC=هزینه های كنترل آلودگی باقیمانده (Remain  Polution control cost)

علت وجودی رابطه (2) بدان سبب است كه تجهیزات كنترل آلودگی كارایی 100 درصد ندارد و حتی در صورت استفاده از تجهیزات مناسب باید هزینه ای را برای اثرات خارجی آلودگی های كنترل شده در نظر گرفت .

تعریف هزینه های اجتماعی در بخش تولید انرژی نیز در قالب مدل فوق می توند صورت گیرد٬ هزینه های اجتماعی انرژی الكتریكی٬ شامل هزینه تولید انرژی الكتریكی و هزینه های خارجی است .

با توجه به اهمیت محاسبه هزینه های خارجی تولید انرژی الكتریكی در محاسابت هزینه های اجتماعی و برآوردهای اقتصادی تاكنون تلاشهای زیادی در سطح جهانی انجام گرفته است. سابقه محاسبه برآورد هزینه های خارجی برای    طی سالهای 1989تا1990برمیگردد.(EPA) اولین بار به سازمان حفاظت محیط زیست

آمریكا

شركت برق كالیفرنیا٬ دانشگاه پریل٬ اداره خدمات عمومی ماساچوست٬ شركت خدمات عمومی نیویورك و نیز شكت خدمات عمومی نوادا٬ از پیشگامان این امر بودند ( شورای جهانی انرژی 1995) . در برخی ایالت های آمریكا٬ ملحوظ كردن هزینه های اجتماعی در هزینه های تولید و انتقالبه صورت اجباری در آمد تا از طریق آن در تعیین نیاز انرژی و راه اندازی ظرفیت های آتی تولید انرژی الكتریكی مورد استفاده قرار گیرد. مطالعات مشابهی برای تعیین هزینه های ٬فنلاند(Meyeretal.1994) خارجی تولید انرژی الكتریكی در كشورهای اروپایی و آمریكایی چون دانمارك

,(Mohmeyer1998, (Bui1996 آلمان و (Bundesmat 1994)٬ (Ekono 1994) 

Lefevre  and Bui 1996

در ایران برای اولین بار در سال 1376 اقدام به محاسبه هزینه خارجی تولید انرژی الكتریكی  شده است. این محاسبات در معاونت امور انرژی وزارت نیرو انجام شده و در ترازنامه سال 1376 درج گردیده است . از آنجا كه هیچگونه تحقیق مستقلی تا آن زمان جهت برآورد هزینه های خارجی در ایران انجام نشده بود سعی بر آن شد تا با استفاده از تجربیات سایر كشورها ضرائب هزینه های خارجی متناسب با هریك از آلاینده های ناشی از تولید انرژی الكتریكی انتخاب و جهت محاسبه هزینه های خارجی در ایران مورد استفاده قرار گیرد . لازم به ذكر است كه با توجه به قیمت برابری دلاردر برابر ریال و اعمال مستقیم این ضرائب هزینه های محاسبه شده در كشورهای خارجی به هزینه های خارجی تبدیل می شد. این روش به روش تبدیل مستقیم معروف است . با توجه به اشكالاتی كه بر استفاده از روش تبدیل مستقیم وارد است .

هزینه های اجتماعی انواع آلاینده های حاصل از تولید انرژی الكتریكی توسط نیروگاههای حرارتی با استفاده از روش  توسط ( جباریان و رئیسی 1381) (Scott  & janet 2000) "تبدیل تعدیل شده " و با استفاده از مدل هزینه اجتماعی

محاسبه شده است .

 مقدار هزینه اجتماعی هر كیلو وات ساعت انرژی الكتریكی برابر است با (Scott & janet2000) بر  اساس مدل

مجموع قیمت تمام شده و هزینه های خارجی هر كیلو وات ساعت انرژی الكتریكی هزینه تمام شده انرژی در ایران با توجه به آنكه توسط كدام نوع از نیروگاهها تولید شده باشد متفاوت است . بر اساس اطلاعات بدست آمده از سازمان برق ایران متوسط قیمت تمام شده هر كیلو ولت ساعت انرژی الكتریكی تولیدی نیروگاههای گازی كشور 7/189 ریال هر كیلو وات ساعت انرژی تولیدی نیروگاه سیكل تركیبی 2/145 ریال و متوسط قیمت تمام شده هر كیلو وات ساعت انرژی الكتریكی تولیدی نیروگاه دیزلی 1/244 ریال می باشد.

بدین ترتیب بر اساس جدول محاسبه شده بیشترین میزان هزینه های اجتمای مربوط به هر كیلووات ساعت انرژی تولید شده توسط نیروگاه دیزلی می شود. پس از نیروگاههای دیزیلی تولید هر كیلو وات ساعت انرژی در نیروگاههای گازی بیشترین هزینه های اجتماعی را تولید خواهد نمود نیروگاههای بخاری و چرخه تركیبی از نظر تولید هزینه های اجتماعی در رده های  بعدی قرار دارند .