منطقه گرایی در سیاست خارجی ایران در خاورمیانه

علوم سیاسی
دانلود مقاله کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی منطقه گرایی در سیاست خارجی ایران در خاورمیانه چکیده این مقاله به بررسی اهمیت «منطقه گرایی» در سیاست خارجی ایران در خاورمیانه می پردازد. بعضی از دیدگاه های موجود ویژگی های ساخت قدرت و سیاست در ایران را به گونه ای می دانند که هرگونه ائتلاف و همکاری سیاسی – امنیتی، اقتصادی و فرهنگی را در سطح منطقه ای دشوار می سازد.با این همه، سخن نویسنده در این مقاله این است که تغییر و تحولات سیاسی، امنیتی و ژئوپلیتیک در سطح منطقه خاورمیانه بعد از حوادث 11 سپتامبر، جایگاه منطقه گرایی را در سیاست خارجی ایران تقویت کرده است. در اصل ارزش استراتژیک و نقش ایران در تقویت مولفه های منطقه ای به مولفه هایی نظیر دولت ملی قوی، هویت ژئوپلیتیک و ایدئولوژی پویای شیعی مرتبط است. از این دیدگاه، نویسنده به تعریف دو مفهوم «منطقه گرایی سنتی» و «منطقه گرایی جدید» در رویکردهای سیاست خارجی ایران می پردازد که هر یک با نگاه متفاوتی سعی در تامین منافع و امنیت ملی ایران دارند. نویسنده نتیجه می گیرد که جمهوری اسلامی ایران باید با بازتعریف مولفه های قدرت ملی خود در سطح منطقه ای، به حل معضلات استراتژیک سیاسی - امنیتی با قدرت های فرامنطقه ای از جمله آمریکا بپردازد و از آن طریق روند تثبیت فرصت های اقتصادی و توسعه پایدار را به جریان بیاندازد. كلید واژه: خاورمیانه قدرت ملی منطقه گرایی سیاست خارجی ایران مقدمه جایگاه منطقه گرایی در سیاست خارجی ایران چیست ؟ دیدگاه های غالب در ایران اساساً تمرکز بر منطقه گرایی به خصوص بر خاورمیانه عربی را به دلیل وجود ساخت متفاوت قدرت و سیاست و همچنین تفاوت های ساختاری فرهنگی – اجتماعی بین ایران و کشورهای منطقه امری مشکل و بدون فایده می بینند. نویسنده ضمن اینکه منطق چنین بحث هایی را می پذیرد معتقد است که تقویت چنین طرزتفکری، سیاست خارجی ایران را منفعل کرده و به تبع جایگاه منطقه ای و جهانی آن را در بلندمدت تضعیف می کند. از نظرنویسنده منطقه خاورمیانه، بعد از حوادث 11 سپتامبر و تحولات بعد از بحران سال 2003 عراق، در حال انتقال به نظم جدید سیاسی – امنیتی است که درآن تمامی بازیگران مهم منطقه ای در حال رقابت برای تثبیت " نقش های جدید " خود در منطقه هستند. ایران نیز به عنوان یک قدرت نوظهور منطقه ای و جهانی برای تثبیت نقش خود نیاز به تقویت همکاری و گسترش تبادلات در سطح منطقه ای، تعامل با ملت ها و ایجاد ائتلاف های جدید در سطح دولت ها دارد. به عبارت دیگر، حضور فعال ایران در مسائل منطقه ای، ضمن تثبیت نقش های سیاسی – امنیتی و اقتصادی ایران در منطقه، اهمیت استراتژیک ایران را در صحنه نظام بین الملل نیز افزایش می دهد. برای تحقق این امر، نویسنده ضمن تأکید بر اهمیت تقویت منطقه گرایی در سیاست خارجی ایران، مفهوم ایجاد " تعادل " در رویکردهای مختلف جغرافیایی – ژئوپلتیک، تاریخی – تمدنی و سیاسی – امنیتی در جهت گیری های سیاست خارجی ایران و همچنین تعادل در برقراری روابط با مناطق جغرافیایی و زیر سیستم های مختلف منطقه ای را مطرح می کند و معتقد است که نقطه تأمین منافع و امنیت ملی ایران درتوجه و لحاظ کردن همزمان به این رویکردها و مناطق ژئوپلتیک در سیاست خارجی ایران است. نویسنده ضمن بهره گیری از نظریه های انتقادی موجود سعی می کند تا با بازتعریف مؤلفه های جدید قدرت ملی درسیاست خارجی ایران، منطق تمرکز و تقویت منطقه گرایی در سیاست خارجی ایران را به آزمون بگذارد. ارائه چنین بحثی درحوزه سیاستگذاری خارجی ایران حائز اهمیت زیادی است. در طی دهه های گذشته عدم تمرکز بر منطقه گرایی و منفعل بودن در حوزه ی سیاست خارجی در سطح منطقه، زیان های جبران ناپذیری برامنیت و منافع ملی ایران از جملهروی کارآمدن طالبان و جنگ داخلی درافغانستان و همچنین از دست دادن فرصت های اقتصادی و سیاسی – امنیتی در منطقه و ظهور چالش-های جدید امنیتی از ناحیه قدرت های بزرگ خارجی را در پی داشته است. درمقابل تمرکز برمنطقه گرایی و گسترش تعاملات در قالب اتحادها و ائتلاف های سیاسی – امنیتی، فرهنگی و اقتصادی با ملت ها و دولت ها ی منطقه ضمن اینکه زمینه های فرصت سازی برای ایفای نقش و نفوذ اقتصادی و سیاسی – امنیتی ایران را درمنطقه فراهم می کند، از خطرات احتمالی امنیتی درآینده پیشگیری کرده و نهایتاٌ قدرت بازیگری ایران را در سطح روابط با قدرت های بزرگ به خصوص آمریکا افزایش می دهد. فهرست مطالب منطقه گرایی در سیاست خارجی ایران 1 چکیده 1 مقدمه 2 1. چارچوب مفهومی – تاریخی و نظری منطقه گرایی در سیاست خارجی ایران 4 الف) چارچوب مفهومی – تاریخی 4 از مهمترین این دیدگاهها می توان به موارد زیر اشاره کرد: 7 نخست: عدم تحقق ائتلاف با کشورهای منطقه 7 دوم: نظریه جهانی گرایی واهمیت تکنولوژیک غرب 7 سوم: تضاد فرهنگی و اجتماعی و تنها بودن ایران در منطقه 8 مؤلفه های منطقه گرایی در سیاست خارجی ایران 9 نخست: دولت ملی قوی 10 دوم: هویت ژئوپلتیک 11 سوم: ایدئولوژی شیعی و قدرت ملی 13 ضرورت تقویت منطقه گرایی در سیاست خارجی ایران 14 نتیجه گیری 17 پی نوشت: 19