بررسی فقهی مقررات طلاق در ایران

فقه،حقوق،الهیات

علیرغم تحولات بسیار مقررات مربوط به طلاق در ایران از گذشته و قبل از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، هنوز آن طوری که شایسته‌ی یک فرد آزاد و مسلمان است، مقررات طلاق ما نتوانسته جوابگوی مشکلات به وجود آمده فی ما بین دو زوج مسلمان باشد و گاهی سیخ می‌سوزد و گاهی کباب، چه بسیار افرادی که در این سال‌های اخیر (بیشتر دهه‌ی اخیر) به خاطر نپرداختن مهریه راهی زندان شده و مدت‌ها در زندان مانده‌اند و راه چاره ای برای بر طرف شدن مشکلات آنان پیدا نشده است. و چه بسیار زنانی که سال‌ها با افسردگی و مظلومیت هر روزی به یکی از مراجع کلانتری‌ها، پاسگاه‌ها، شوراهای حل اختلاف، دادسراها و دادگاه‌ها مراجعه و نتیجه ای نمی‌گیرند.

طلاق در فقه، به معنای جدایی زن و شوهر و پاره شدن پیوند شرعی به وجود آمده بین آن دو هست که علمای علم حقوق و فقها آن را ایقاع یک طرفه دانسته و از احکام امضایی است که توسط دین اسلام مورد امضاء و تایید قرار گرفته است. (با تغییراتی)که البته ایقاعی و یک طرفه بودن با توجه به اینکه اصل انعقاد قرارداد عقد نکاح دو طرفه است محل خدشه و مورد تأمل است.در دین اسلام، طلاق امری مشروع و جایز است؛[۳] اما بر پایه روایات، منفورترین حلال نزد خداوند[۴] و چیزی است که عرش الهی را می‌لزراند.[۵]

در مرآة العقول، به نقل از امام صادق(ع) آمده است که خداوند خانه‌ای را که در آن ازدواج باشد، دوست دارد و از خانه‌ای که در آن طلاق باشد، بیزار است و نزد خداوند چیزی منفورتر از طلاق نیست.[۶]در قرآن هم طلاق امر پسندیده‌ای نیست؛ قرآن توصیه کرده است که در صورت شکل‌گیری مشاجره میان زن و شوهر، خویشاوندان آنها در این زمینه پادرمیانی کنند و در صورت امکان روابط آنها را اصلاح کنند:[۷] «و اگر از جدایی میان آن دو [: زن و شوهر] بیم دارید پس داوری از خانواده آن [شوهر] و داوری از خانواده آن [زن‌] تعیین کنید. اگر سرِ سازگاری دارند، خدا میان آن دو سازگاری خواهد داد. آری! خدا دانای آگاه است.»[۸]

با توجه به پیچیدگی خصلت‌های انسانی و تفاوت این خصلت‌ها در انسان‌های مختلف و احراز این مطلب که در طول زندگانی بشری به تجربه ثابت شده است که در موارد بسیاری امکان ادامه‌ی زندگی دو زوج وجود نداشته و شرع مقدس اسلام و اکثر مذاهب و مکاتب مختلف نیز طلاق را سوپاپ اطمینانی برای جلوگیری از ناهنجاری‌های دیگر چنین زندگی دانسته‌اند و علیرغم مبغوضیت آن در اسلام، عقلای جامعه‌ی اسلامی که در رأس آن‌ها پیغمبر گرامی اسلام بوده است، این ضرورت را تشخیص داده‌اند که در پاره ای موارد چاره ای جز پذیرش طلاق نیست.

اين پايان نامه طلاق با عنوان نقدی بر مقررات طلاق در ایران با رویکرد فقهی در سه فصل تنظيم شده است.

فصل اول شامل سه مبحث است:مبحث اول :مفاهيم و اهداف ازدواج و طلاق، مبحث دوم : مباني جواز و عدم جواز طلاق و مبحث سوم: تاريخچه تقنيني طلاق.

فصل دوم در خصوص موقعيت كنوني طلاق در قوانين ايران نيز شامل سه مبحث است:مبحث اول: اختيار طلاق از جانب مرد و موانع آن، مبحث دوم : طلاق از جانب زن ومبحث سوم : طلاق توافقي.

در فصل سوم فرایند دادرسی طلاق در حقوق ایران بررسی می شود و نهایتاً نتيجه گيري و پيشنهادات مطرح می‌شود.

چكيده پایان نامه طلاق

طلاق به عنوان یکی از معضلات جامعه شناخته می‌شود و در عین حال راه حلی است برای خلاصی و خاتمه یک زندگی ناسازگار، کمتر جامعه ای است که روزانه با این معضل مواجه نباشد؛کشور ایران نیز از این مسئله مستثنی نیست، البته تفاوت عمده مسئله طلاق در کشور ما با خیلی از کشورهای دیگر دنیا این است که طلاق در کشور ما دارای دو جنبه است، یکی ملهم از فقه اسلامی و ناچار به رعایت مقررات آن است ولو اینکه با شرایط و مقتضیات زمان و مکان هم‌خوانی نداشته باشد، دیگری برگرفته از نیازهای روز جامعه و قوانین عرفی و قواعد جدید جامعه امروزی.

تأثیر این دو سبب شده است که یک دوگانگی در قوانین و مقررات ما ایرانیان در بحث طلاق به وجود بیاید که باعث بروز مشکلات عدیده برای خیلی از زوج‌ها و خانواده های آنان گردیده است. هرچند قانون‌گذار به منظور تحکیم بنیان خانواده و جلوگیری از فروپاشی بیشتر خانواده ها با آمیختن تجربه‌ها و زائیده های فکری خود به مقررات شرعی طلاق، سعی در اصلاح ذات البین زوجین دارای اختلاف، نموده است، و به حقوق فرزندان نیز توجه نموده و در راستای حفظ آن نیز تمهیداتی اندیشیده لیکن در عمل نه تنها در این زمینه پیشرفتی حاصل نگردیده است، بلکه اختلافات، بیشتر، آمار طلاق‌ها زیادتر، حبس مردان بدهکار مهریه‌ها، بیشتر، فرزندان رها شده، فراوان‌تر و اضطراب و استرس خانواده های طرفین افزون ترگردیده است.

كليد واژه ها: طلاق، دادرسی، فقه، قانون، مقررات.

فهرست مطالب
چكيده 1
1- كليات 3
1-1- مقدمه 3
1-2-پیشینه‌ی تحقیق 5
1-3- سؤالات تحقیق 6
1-4- فرضیه‌ها 6
1-5- فصل بندی پایان نامه 7

فصل اول: کلیات
1-6-تبیین طلاق 8
1-7- مفهوم طلاق 11
1-7-1- مفهوم لغوی طلاق 11
1-7-2- مفهوم فقهی طلاق 12
1-7-3- مفهوم حقوقی طلاق 17
1-8- مبنای طلاق در قانون 17
1-9- تمایز طلاق از مفاهیم مشابه 19
1-9-1-تمایز طلاق از مفاهیم مشابه 20
1-9-1-1-تمایز طلاق با جدایی در ظهار 20
1-9-1-2-تمایز طلاق با جدایی در لعان 21
1-10-تحولات تقنینی طلاق 22
1-10-1- دوره حاکمیت تشریع فقهی طلاق 23
1-11- طلاق ناپسندترین حلال‌ها 24
1-12- منابع فقهی و روش حاکم بر آن در حقوق طلاق 25
1-13- ابواب العدد 32
1-14- دوره حاکمیت قانون 34
1-14-1- آغاز این دوره 34
1-14-2- منابع قانونی مربوط به طلاق از آغاز تاکنون 35

1-15- ماهیت شناسی و انواع طلاق در فقه و حقوق ایران 38

1-15-1- مفهوم فقهی طلاق و انواع آن در فقه 38
1-15-2- مفهوم حقوقی طلاق و انواع آن 39
1-16- ضرورت طلاق 39
1-17- انواع طلاق در قوانین ایران 40
1-17-1- طلاق قضایی 41
1-18- انواع طلاق در قانون مدنی 45
1-19- انواع طلاق در فقه 46
1-19-1- طلاق سنت: 47
1-19-1-1- آثار طلاق سنت 48
1-19-2- طلاق عده 48
1-19-3- شرایط محلل 50
1-19-4- طلاق غایب 52
1-19-5- طلاق غلام 53
1-19-6- طلاق معتوه 54
1-19-7- طلاق غیر مدخوله بها 54
1-19-8- طلاق حامل 56
1-19-9- طلاق زنی که به سن حیض نرسیده و طلاق یائسه 57
1-19-10- طلاق اخرس 58

فصل دوم: مبانی اختیار طلاق
2- مبانی اختیار طلاق 39

2-1- دلایل واگذاری اختیار طلاق به مرد و عدم واگذاری آن به زوجه 39

آیات 39
2-2- روایات 46
2-3- اجماع 51
2-4- خصایص روحی و جسمی زن 55
2-5- جلوگیری از تضییع حقوق زوج 60
2-6- مقتضیات زمان و مکان و تأثیر آن در اختیار طلاق زوجه 62
2-7- لزوم رعایت مقتضیات زمان و مکان 64
2-8- تأثیر تحولات جامعه بر اختیار طلاق زوجه 69
2-9- عدم انفاق 73
2-9-1- استنکاف از پرداختن نفقه 74
2-9-2- روایات 75
2-9-3- عجز از پرداخت نفقه 76
2-10- عسر و حرج زوجه 82
2-11- ترک زندگی مشترک 84
2-12- اعتیاد زوج 85
2-13- محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر 91
2-14- ضرب و شتم یا هرگونه سوء رفتار زوج 94
2-15- ابتلای زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج 98
2-16- بررسی امکان ایجاد حق طلاق برای زوجه، با تحقق نشوز زوج بدون وجود عسر و حرج 104
2-17- وظایف زوج در مقابل زوجه 105
2-17-1- انفاق 105
2-17-2- آمیزش جنسی 105
2-17-3- مضاجعت 106
2-17-4- حسن معاشرت 106
2-17-5- ضمانت اجرای نشوز زوج 106
2-17-6- تعزیر و تأدیب زوج توسط حاکم 107
2-18- الزام شوهر به طلاق زوجه 107
2-18-1- عدم انفاق 108
2-18-2- ایلاء 108
2-18-3- ترک روابط زوجیت بیش از 4 ماه 109
2-19- قاعده لاضرر 110
2-19-1- مفاد قاعده لاضرر 110
2-20- بررسی ماهیت نشوز زوج 112

فصل سوم: فرایند دادرسی طلاق در حقوق ایران

3- فرایند دادرسی طلاق در حقوق ایران 88
3-1- مقدمه 88
3-2- طرح اولیه دعوای طلاق 89
3-3- مشکلات وکالت زوج به زوجه برای طلاق خود 92
3-4- دادگاه صالح 93
3-5- اهم ایرادات بر فرآیند دادرسی کنونی طلاق 94
3-5-1- طولانی بودن دادرسی طلاق 94
3-5-2- دشواری طلاق برای زنان 94
3-5-3- تشریفات صوری 95
3-5-4- عدم وقوع دادرسی صحیح مورد نظر شرع مقدس 95
3-5-5- فوری بودن طلاق‌های توافقی و عدم توجه به حفظ خانواده 96

3-6- تحلیل وضع موجود و آسیب شناسی دادرسی طلاق در حقوق ایران 96

3-6-1- آسیب شناسی ماهوی 96
3-6-2- آسیب شناسی شکلی و ایرادات مربوطه 100
3-6-3- طولانی بودن دادرسی طلاق 102
3-6-4- عدم توجه به مراقبت‌هایی پس از طلاق 104
3-6-5- فوري بودن طلاق توافقي 105
بحث و نتيجه گيري 115
پیشنهادات 116

منابع 108