مبانی نظری تبیین الگوی اخلاق حرفه ای مدیران آموزشی با رویکرد اسلامی ایرانی

مهارت آموزی در رشته ها و فنون گوناگون دارای ابعاد سه گانه نظری، عملی و اخلاق حرفه ای می باشد و در برخی از کشورهای توسعه یافته، ضمن ارتقای جایگاه اخلاق حرفه ای، در صورت عدم کسب امتیاز لازم در آن گواهینامه اشتغال به کار صادر نمی شود. در فرهنگ ملی ما نیز گل نبشتهای بدست آمده از شهر سوخته و الواح قرائت شده از روزگار هخامنشیان، اخلاق حرفه ای را در مشاغل مختلف به ویژه بین الملل ترسیم می نماید. دین مبین اسلام نیز بر روی سه پایه استوار است:

اعتقادات، احکام و اخلاق.

جالب این جاست که اخلاق نقش زیر بنایی و تعادل بخشی را در این عرصه ایفا می نماید. اچ.جی. ولز از نویسندگان نیمه اول قرن بیستم، تعلیمات اسلام را از متعالی ترین و عملی ترین تعلیمات جهانی خوانده و آن را به اوصافی چون اصالت و شرافت و عدل و انصاف و تفاهم و مدارا ستوده است. جرج برناردشاو، از حکما و نویسندگان انگلیسی قرن بیستم، در کتاب اسلام راستین می نویسد: اگر در صد سال آینده دیانتی امکان یابد که بر مردم انگلیس و بلکه بر تمام اروپا حکومت کند، آن می تواند اسلام باشد. با وجود داشتن چنین گنجینه ای، همه بزرگان اهل معرفت خرده گرفته اند بر کسانی که نام مسلمان برخود نهاده و نام مسلمانی را به رفتار ناپسند و نا موزون خود از رونق انداخته اند و مردمان را به هزار شبهه افکنده اند که مگر خلق و خوی رسول الله (ص) نیز همین بوده است؟! (الهی قمشه ای،1390).

این نوشتار در شش بخش تنظیم شده است:
در بخش اول به کلیات مفهوم اخلاق پرداخته می شود و مباحثی چون معنای اخلاق، اقسام اخلاق، تئوری های اخلاقی، شیوه تبیین نظام اخلاقی، تفاوت اخلاق و قانون و ارتباط دین و اخلاق مطرح می گردد.

سپس از آن جا که رویکرد پژوهش، اسلامی است، ضرورت دارد مبانی اخلاق اسلامی هم چون انسان شناسی، ارزش شناسی و معیار فعل اخلاقی بررسی گردد.

در بخش سوم، تاریخچه اخلاق حرفه ای در حیطه های ایران باستان، دوران اسلام و غرب و نظریه های اخلاق حرفه ای مورد بررسی قرار می گیرد.

در بخش چهارم به شفاف سازی مفهوم اخلاق حرفه ای و تفکیک آن از سایر حوزه های مشابه مانند اخلاق سازمانی، اخلاق مدیریت و اخلاق شغلی پرداخته می شود و نقش راهبردی اخلاق حرفه ای در سازمان و ضرورت اخلاق حرفه ای مدیران، بستر و اصول اخلاق حرفه ای مدیران و برخی اشارات اخلاقی مدیریتی سعدی، تبیین می گردد.

در بخش پنجم مدل های موجود در حوزه ی مطالعات اخلاق مدیریت معرفی و تحلیل می گردد

و در بخش ششم به پیشینه تحقیقات داخلی و بین المللی اشاره می گردد. درنهایت چهارچوب نظری و جمع بندی فصل ارائه خواهد شد.

فهرست مطالب

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش 15
بخش اول:مفهوم شناسی اخلاق 17
2-1- معنای اخلاق 17
2-1-2- طبقه‌بندی علم اخلاق 17
2-1-2-1- علم اخلاق 18
2-1-2-1-1- تفاوت علم اخلاق از دیدگاه اندیشمندان اسلامی و غربی 18
2-1-2-2- اقسام اخلاق 19
2-1-2-2-1- اخلاق توصیفی 19
2-1-2-2-2- اخلاق هنجاری 19
2-1-2-2-2-1- نظریه‌های غایت انگارانه (نتیجه محور) 19
2-1-2-2-2-2- نظریه‌های وظیفه‌گرایانه (فرآیند محور) 20
2-1-2-2-2-3- نظریه یا مکتب مبتنی بر فضیلت 20
1-2-2-3- فرا اخلاق 20
2-1-2-3- فلسفه اخلاق 21
2-1-3- تئوری‌ها و مکاتب اخلاق 22
2-1-3-1- مکاتب واقع‌گرا 22
2-1-3-2- مکاتب غیرواقع‌گرا 22
2-1-4- شیوه تبیین نظام اخلاقی 23
2-1-4-1- نظام اخلاق اسلامی،غایت‌گرا یا وظیفه‌گرا؟ 23
2-1-4-2- نظام اخلاقی اسلام عقلانی است یا وحیانی؟ 24
2-1-4-3- تفاوت نظام اخلاقی اسلام با دیگر نظام‌ها 24
2-1-4-4- غایت نظام اخلاقی اسلام 25
2-1-5- تفاوت اخلاق و حقوق 25
2-1-6- ارتباط دین و اخلاق 26
2-1-6-1- نظریة تباین 27
2-1-6-2- نظریه اتحاد 27
2-1-6-3- نظریة تعامل 28
2-1-6-3-1- نیازمندی‌های دین به اخلاق 28
2-1-6-3-2- وابستگی‌های اخلاق به دین 29

بخش دوم:مبانی اخلاق اسلامی 30
2-2-1- مبانی انسان شناسی 30
2-2-1-1- آفرینش دو بعدی انسان 31
2-2-1-2- فطرت 32
2-2-1-3- عقل 33
2-2-1-4- اختیار 34
2-2-1-5- اجتماعی بودن انسان 35
2-2-2- مبانی ارزش شناسی 36
2-2-2-1- چیستی ارزش‌ها 36
2-2-1-1- ارزش اخلاقی 37
2-2-2-2- خاستگاه ارزش‌ها 37
2-2-2-3- نسبی یا مطلق بودن ارزش‌ها 38
2-2-2-4- معیار فعل اخلاقی 39
2-2-2-4-1- ارزش اجتماعی 39
2-2-2-4-2- نظریه عاطفی 39
2-2-2-4-3- نظریه اراده 39
2-2-2-4-4- نظریه وجدانی 39
2-2-2-4-5- نظریه زیبایی 40
2-2-2-4-6- نظریه پرستش 40
2-2-4- مبنای اخلاقی بودن رفتار 40

بخش سوم: تاریخچه اخلاق حرفه‌ای 42
2-3-1- اخلاق حرفه‌ای در ایران باستان 42
2-3-1-1- آموزه‌های اخلاقی در مدیریت کوروش 43
2-3-2- دوران اسلام وتمدن اسلامی 45
2-3-2-1- شاخصهای رفتاری جوانمردی سازمانی 46
2-3-3- تاریخچه اخلاق کاری در غرب 47
2-3-4- مکاتب و نظریه‌های اخلاق حرفه‌ای 48
2-3-4-1-مکتب سود انگاری 49
2-3-4-2- مکتب تکلیف‌گرایی 49
2-3-4-3- مکتب عدالت توزیعی 50
2-3-4-4- مکتب آزادی فردی 51

بخش چهارم: حیطه‌های علم اخلاق در مطالعات مدیریت و سازمان 52
2-4-1- اخلاق شغلی(اخلاق کار) 52
2-4-2- اخلاق حرفه‌ای 52
2-4-3- اخلاق سازمانی 53
2-4-4- اخلاق کسب و کار 54
2-4-5- اخلاق مدیریت 55
2-4-6- نقش راهبردی اخلاق حرفه‌ای در سازمان و مدیریت 55
2-4-7- تحویلی نگری در اخلاق حرفه‌ای 56
2-4-8- ضرورت اخلاق حرفه‌ای برای مدیران 57
2-4-8-1- ضرورت اخلاق برای مدیران آموزشی 59
2-4-9- قدرت برتر اخلاقی و مصادیق آن 61
2-4-9-1- تقوا و پرهیزگاری 61
2-4-9-2- رفق و مدارا 61
2-4-9-2-1- آثار و پیامدهای رفق و مدارا 62
2-4-9-2-2- رفق و مدارا،‌يا شدت و تندي؟ 63
2-4-9-3- الفت و محبت 64
2-4-9-4- دفع بدي با خوبي 64
2-4-9-5- سعه‌ي صدر 65
2-4-9-5-1- عوامل سعه‌ي صدر 66
2-4-10- بستر شکل گیری اخلاق حرفه‌ای مدیران و پایداری آن 67
2-4-10-1- شایسته سالاری و اهلیت‌گرایی 67
2-4-10-1-1- نیروی شایسته از منظر نهج البلاغه 68
2-4-10-2- علاقه‌مندی شخصی 68
2-4-10-3- قانون‌گرایی 69
2-4-10-4- تامین مالی 69
2-4-10-5- امنیت شغلی 69
2-4-10-6- نظارت 69
2-4-10-7- ارزشیابی وقدردانی 70
2-4-11- اصول اخلاق حرفه‌ای از منظر نهج البلاغه 70
2-4-11-1- اصل مسئولیت‌پذیری 70
2-4-11-2- اصل خدمتگزاری 70
2-4-11-3- اصل امانت‌داری 71
2-4-11-4- اصل انضباط کاری 71
2-4-11-5- اصل پیگیری 71
2-4-11-6- اصل رفق‌ورزی 72
2-4-11-7- اصل نفی خودکامگی 72
2-4-12- اصول اخلاق رهبری نورث هاوس 72
2-4-13- آموزه‌های اخلاقی و مدیریتی سعدی 73

بخش پنجم: مدل‌های موجود در حوزه مطالعات اخلاق مدیریت 78
2-5-1- مديريت مبتني بر رشد از ديدگاه قرآن 78
2-5-2- مدیریت رحمانی درقرآن 79
2-5-3- دومدل مدیریت اخلاق‌گرا مبتنی بر مفاهیم دعای عرفه و دعای مکارم الاخلاق 80
2-5-5- مدل اخلاق کسب و کار کولینز 82
2-5-6- مدل تحلیل دوراهی اخلاقی (تصمیم‌گیری اخلاقی) نقش محور 83
تحلیل مدل 83
2-5-7- مدل تحلیل رابطه‌ی ارزش‌های اخلاقی سازمان و رفتار اخلاقی کارکنان 84
تحلیل مدل 84
2-5-8- مدل تصمیم‌گیری اخلاقی جونز 85

بخش ششم: پیشینه تحقیقات داخلی و بین المللی 88
2-6-1- تحقیقات داخلی 88
2-6-2- تحقیقات خارجی 93
2-7- جمع بندی و چهارچوب نظری تحقیق 100

منابع