تاثیر تحولات جامعه سوریه و جابجایی در ارکان قدرت بر دگرگونی در ژئوپلیتیک شیعه و تاثیر بر منافع ملی ایران

علوم سیاسی

ژئوپلیتیک شیعه، تمام ایران، اکثریت عراق و یمن و برخی کشورهای خلیج فارس مانند بحرین و منطقه شرق عربستان سعودی را پوشش مي‏دهد. در دنباله عراق بخش‏های مهمی از ترکیه را شیعیان امامی، علوی و بکتاشی تشکیل مي‏دهند و در شامات، در لبنان اکثریت با شیعیان امامی و علوی و دروزی است و در سوریه نیز علویان حکومت مي‏کنند و جمعیت قابل توجهی از آنان در ساحل سوریه به شکل تاریخی حضور دارند. اقلیت شیعی دیگری نیز در اردن و فلسطین هستند که امتداد شیعی را تشکیل مي‏دهند . (محمدپور، http://www.noormags.com )

سوریه به دلیل قدرت شیعیان علوی، هم مرزی با اسرائیل، لبنان و ترکیه و مناسبات استراتژیک با ج.ا.ایران از بازیگران اصلی ژئوپلیتیک شیعه است. جایگاه سوریه به عنوان محور مقاومت، این کشور را از اهمیت بسیاری برخوردار کرده است. سوریه کشوری است که در چهار دهه گذشته در گفتمان مقاومت نقش و جایگاه به سزایی داشته است. جبهه مقاومت با محوریت ایران و عضویت سوریه، حزب الله لبنان و حماس سعی در بازیگری در معادلات منطقه‏اي و مقابله با محور عربی – غربی خاورمیانه داشته است.

سوریه متحد کلیدی ایران در سه دهه اخیر و دروازه طلایی ورود ایران به قلب بحرانی خاورمیانه یعنی لبنان و فلسطین و یکی از نقاطی است که با سقوطش، برنامه سیاست‏های ژئوپلیتیک شیعه را به رهبری ایران دگرگون مي‏کند. سوریه از زمان اشغال فلسطین، تاکنون در کنار مقاومت مردم فلسطین مانده است و با وجود تلاش زیاد کشورهای غربی و دولت‏های میانه رو عربی از این مواضع عقب نشینی نکرده و طرح جبهه "ایران هراسی" اعراب را تاکنون ناکام گذاشته است، پای هیچ پیمان مغایر با آرمان‏های فلسطین را امضاء نکرده و با پشتیبانی محور مقاومت حزب الله – ایران – حماس وفاداری خود را ثابت کرده است.

تسریع تحولات خاورمیانه به سوریه غیر قابل انتظار نبود بویژه اینکه با وجود بعضی از تفاوت‏های آشکار با رژیم‏های عرب منطقه، از شباهت‏های ساختاری چون حکومت موروثی، برتری گزینی‏های قومی به جای شایسته سالاری سیاسی، خصیصه‏های میلیتاریستی و خودکامگی‏های فردی و قومی و واگرایی نسبت به تغییرات ناشی از تحولات جهانی ناشی از فناوری‏های ارتباطات و اطلاعات و ... برخوردار بود. هنگامی که موج دموکراسی‏خواهي به سوریه رسید، آمریکا و متحدان غربی آن شرایط را برای مدیریت تحولات و ایجاد شکاف در حاکمیت سوریه مناسب دیده و با حمایت‏های آشکار در قالب نهادها و سازمان‏های بين‏المللی و منطقه‏اي سیاسی و حقوق بشری با وجود مخالفت‏های روسیه، چین و ایران، بطور پنهان (تامین مالی و تسلیحاتی مخالفان) تلاش سازمان یافته‏اي را بکار بسته است.

سرنگونی دولت علوی سوریه در محور شیعیان شکافی ایجاد خواهد کرد و علاوه بر تهدید اقلیت 12 درصدی علویان و اقلیت شیعیان اثنی عشری سوریه، شیعیان لبنان را منزوی و مقاومت اسلامی لبنان را از یک حامی نیرومند محروم خواهد کرد. مضافا اینکه ایالات متحده با ایجاد جبهه‏اي جدید در سوریه، شرایط لازم را برای تضعیف مرکز سیاست‏های منطقه و قطع خطوط مواصلاتی سیاسی و نظامی ایران در دسترسی، پشتیبانی و راهبری خطوط مقدم مقابله با اسرائیل و نیز منافع و سیاست سدبندی ایالات متحده آمریکا فراهم خواهد کرد.

فهرست مطالب

فصل اول :کلیات طرح 1
مقدمه 2
1-بيان مسئله 3
2-اهداف تحقيق 9
3-اهميت موضوع تحقيق و انگيزه انتخاب آن 9
4-سوالات و فرضيه هاي تحقيق 9
5-مدل تحقيق (سازماندهي پژوهش) 10
6-متغيرها و واژه هاي كليدي 11
7-روش تحقيق 20
8-قلمرو تحقيق 21
9-جامعه و حجم نمونه 21
10-محدوديت ها و مشكلات تحقيق 21

فصل دوم: مطالعات نظری 22
مقدمه 23

1-فرايند تكوين ژئوپلتيك شيعه و نقش آن در معادلات قدرت منطقه اي و بين المللي 23

1-1-موقعيت ژئوپلتيك خاورميانه 23
1-1-1-محدوده جغرافيايي 23
2-1-1-اهميت تاريخي و مذهبي 24
3-1-1-اهميت اقتصادي 24
4-1-1-اهميت استراتژيك و نظامي 26
2-1-سياست آمريكا در مقابله با توسعه كمونسيم 28
3-1-ضرورت مقابله با اسلام گرايي (بنيادگرايي اسلامي) 32
4-1-طرح خاورميانه بزرگ 40
5-1-دكترين بوش اول، دكترين كلينتون و دكترين بوش دوم 47
1-5-1-دكترين بوش (بوش اول) 47
2-5-1-دكترين كلينتون 48
3-5-1-دكترين جورج دبليوبوش (بوش دوم) 49
6-1-شكل گيري هلال شيعي 50
1-6-1-اختلافات مرزي و سرزميني 51
2-6-1-اختلافات قومي و مذهبي 51
3-6-1-كشف و استخراج نقت 52
4-6-1-تعارضات ايدئولوژيكي 53

فصل سوم : روش شناسائی تحقیق 62
مقدمه 63
1-روش تحقيق 63
2-جامعه آماري 63
3-حجم نمونه و روش اندازه گيري 63
4-ابزار جمع آوري اطلاعات 63
5-روش تجزيه و تحليل داده ها 63

فصل چهارم: تبيين نظام بين الملل پس از فروپاشي كمونيسم و پايان جنگ سرد 64

مقدمه 65
1-استقرار نظام دوقطبي 65
1-1-خاورميانه و نظام دوقطبي 69
2-1-فروپاشي كمونيسم 73
3-1-پايان جنگ سرد 75
2-فناوري هاي نوين ارتباطي و اطلاعاتي و تاثير آن در فروپاشي نظام دوقطبي و پايان جنگ سرد 77
1-2-تاثير فروپاشي كمونيسم در خاورميانه 78
2-2-استقرار نظم نوين بين الملل 79
3-2-ويژگي هاي نظام بين الملل پس از جنگ سرد 79
4-2-كشورهاي كوچك پس از جنگ سرد 82
5-2-نهادهاي بين المللي 87
6-2-ساختار نظام بين الملل 89
7-2-پويش قدرت 89
8-2-جايگاه خاورميانه در نظام نوين بين الملل 95

فصل پنجم : تاثيرپذيري و تاثيرگذاري واحدهاي سياسي / كشورهاي متشكله ژئوپلتيك شيعه در نسبت با منابع ملي آنان 98

مقدمه 99
1-جمهوري اسلامي ايران و منافع ملي و اهدا ايدئولوژيك (تقدم و تاخر يكي بر ديگري) 99
1-1-ژئوپليتيك و سياست خارجي ايران 101
2-1-لبنان و منافع ملي و اهداف ايدئولوژيك 112
3-1-سوريه، منافع ملي و اهداف ايدئولوژيك 114
4-1-عراق و منافع ملي و اهداف ايدئولوژيك 118

فصل ششم : تجزيه و تحليل تحولات خاورميانه / بهارعربي، بويژه سوريه و تاثير آن به ژئوپليتيك شيعه و منافع ملي ايران 121

مقدمه 122
1-تحولات خاورميانه / بهار عربي 123
1-1-كالبد شكافي تحولات خاورميانه 123
2-1-ويژگي هاي جنبش دموكراسي خواهي اعراب 124
3-1-انقلاب ارتباطات و گسترش شبكه هاي اجتماعي و تاثير آنها در شكل گيري تحولات منطقه خاورميانه 124
4-1-نقش قدرت هاي بزرگ در شكل گيري تحولات خاورميانه 126
5-1-نقش ج ا ايران در شكل گيري تحولات منطقه خاورميانه 127
6-1-نقش نظام هاي سنتي در شكل گيري تحولات منطقه خاورميانه 130
7-1-آينده تحولات خاورميانه و تاثير آن بر ژئوپليتيك شيعه 132
2-تحولات سوريه و تاثير ان بر ژئوپليتيك شيعه و منافع ملي ايران 134
1-2-جايگاه سوريه در ژئوپليتيك شيعه 134
2-2-دلايل تحولات سوريه 137
3-2-تحولات سوريه و منافع قدرت هاي منطقه اي و جهان 137
4-2-آثار تحولات سوريه بر تغيير ژئوپليتيك خاورميانه 139
3-عوامل دخيل چون پديده جهاني شدن، رشد و توسعه فناوري هاي نوين ارتباطات 141
1-3-جامعه اطلاعاتي محصول جهاني شدن 141
2-3-جهان شبكه اي و شبكه هاي اجتماعي 144
3-3-آثار شبكه هاي اجتماعي در شكل گيري و گسترش جنبش هاي دموكراسي خواهي 147
4-3-شبكه هاي اجتماعي و بهار عربي 151
4-اتخاذ سياست سدبندي جديد 154

فصل هفتم : نتيجه گيري و پيشنهادات 158
1-نتيجه گيري 159
2-پيشنهادات 161
1-2-پيشنهادات حاصل تحقيق 161
2-2-پيشنهادات جانبي 161
3-2-پيشنهادات براي محقيق بعدي 162

منابع و مآخذ 163