راه های شیخ طوسی برای رسیدن به احکام واقعی الهی در تفسیر التبیان

فقه،الهیات،معارف
دانلود تحقیق رشته علوم قرآنی راه های شیخ طوسی برای رسیدن به احکام واقعی الهی در تفسیر التبیان مقدمه بحث روش شناختی از مباحث مهم در میان دانشمندان مسلمان و مستشرقین به ویژه در حوزه تفسیر پژوهی است و با شناخت آن راحت تر می توان به افکار یک مؤلف در فهم متون دینی و غیر دینی پی برد و فهم محتوای کتاب آسانتر می گردد .شیخ طوسی هم از جمله مفسّرینی است که در تفسیر «التبیان» روشهای خاصی را دنبال نموده است و در مقدمه تفسیر ، بدان اشاره نموده و آن را به دو دسته کلی نقلی و عقلی تقسیم کرده است .اگر چه هر یک از این روشها به دسته های جزئی تری هم تقسیم شده است و با رجوع به محتوای این تفسیر می توان توجه عمیق وی بر شرایط زمان و مکان را پی برد که هر یک از آن ها تأثیر عمیقی در استنباط وی داشته است .در این تفسیر وی از مباحث الفاظ همچون عام و خاص ، مطلق و مقید ، ناسخ و منسوخ ، مجمل و مبیّن ، قرائت تناسب آیات و بحث مفاهیم و ... و از روشهای منطقی و چیدن قضایای منطقی استفاده کرده است و به مبحث کلام نیز به طور عمیق پرداخته شده است . و از طرفی تفسیر قرآن به قرآن و یا قرآن با روایات قطعی الصدور نیز بخشی از روشهای وی را تشکیل می دهد . شیخ در تفسیر «التبیان» در خصوص روش برگزیده خویش این چنین در آغاز به مسئله روش اجتهادی در تفسیر تأکید می کند و به صراحت یادآور می شود که نمی توان تنها به روایات بسنده کرد . وی در مقدمه اظهار می کند : « شایسته نیست برای کسی که می خواهد آیه ای را تفسیر کند به ظاهر آیه اكتفا نماید زیرا که ظاهر آیه از مقصود آن به طور مفصّل خبر نمی دهد و یا از مفسِری دیگر تقلید کند مگر اینکه قولی را برگزیند که بر آن اجماع شده باشد و پیروی از آن به واسطه اجماع واجب گردد . « زیرا برخی از مفسّرین دارای روشی مطلوب و دلپذیر هستند ، مانند ابن عباس ، حسن بصری ، قتاده ، مجاهد و ... . « و گروهی نیز روشهای نامطلوبی را برگزیده اند ، مانند ابوصالح ، السدی ، الکلبی و غیر آن ها ؛ این در طبقه نخستین است . « اما در طبقه متأخرین هر یک از آن ها روش خویش را صحیح دانسته و آیات را بر اساس روش خویش تأویل کرده اند و برای کسی جایز نیست که از آن ها تقلید کند ؛ بلکه شایسته است که به ادله صحیح اعم از عقلی و یا شرعی از قبیل اجماع و روایت متواتر رجوع کند یعنی دیدگاههای كسانی را بپذیرد كه پیروی از قولشان واجب است و در این خصوص خبر واحد پذیرفته نمی شود ؛ مخصوصاً اگر طریق آن علم باشد . « و زمانی که تأویل نیازمند به شاهد لغوی باشد قطعاً شواهدی پذیرفته می شود که نزد اهل لغت معلوم باشد و بین آن ها رواج داشته باشد . « اما خبر واحد از روایات پراکنده و الفاظ کمیاب چون از این قبیل روایات قطع حاصل نمی شود از این رو شاهدی بر کتاب خدا قرار نمی گیرد و سزاوار است که در آن توقف شود و ذکر شود آنچه که احتمال آن می رود و از مقصود آن به عینه قطع حاصل نمی شود ؛ زیرا هنگامی که قطع به مراد آن پیدا نمود پس به تحقیق خطا کرده است هرچند که به حق اصابت کند . « همچنانکه از پیامبر – صلی الله علیه و آله و سلّم – روایت شده است : «, من قال فی کتاب الله عزّ و جل برأیه فاصاب فقد اخطا ،» . « زیرا او از روی تخمین و حدس آن را گفته است و نه روی برهان قاطع صادر نشده است و چنین چیزی به اتفاق باطل است » . با نتایجی که از سخنان شیخ طوسی در تفسیر «التبیان» حاصل می شود می توان به روش این مفسر بزرگ پی برد که روش او اجتهادی است و تنها به لفظ اکتفا نمی کند و چند و چون در معنای آیه می کند . البته نکات دیگری از روش او استفاده می شود که در موارد زیر خلاصه می شود . شیخ طوسی : 1) هرگزاز ظاهر آیه حکم به باطن آن نمی داد . 2) از مفسرانی که روش خویش را صحیح می دانستند تبعیّت نمی كرد . 3) در پذیرش قول صحیح به اجماع ، مخصوصاً اجماع شیعه اثنی عشر ، توجه ویژه ای داشت . 4) به پیروی از ادله صحیح چه عقلی و چه نقلی مانند اجماع و روایات متواتر ارزش ویژه ای می داد . 5) از خبر واحدی که طریق آن علم باشد پیروی نمی کرد . 6) از کسانی که پیروی سیره آن ها را بر خود واجب می دانست ( مانند معصومین) تبعیّت می كرد . 7) در فهم تأویلات مفسرین اگر نیازمند به شواهد لغوی بود ، از لغاتی استفاده می كرد که نزد اهل لغت رایج بود . 8) خبر واحد و روایات پراکنده را هرگز برای کتاب خدا شاهد قرار نمی داد و در آن توقف می كرد . 9) در فهم آیه آنچه را که احتمال می داد، از آن قطع حاصل نمی كرد ؛ حتی اگر مطابق با واقع هم بود چرا كه بازهم در آن احتمال خطا می داد . برای آنكه روشهای تفسیری شیخ طوسی را به گونه ای ملموس نشان دهیم ، چند نمونه از آن را به تصویر می كشیم . فهرست مطالب روشهای شیخ طوسی در تفسیر التبیان مقدمه روش تفسیری طوسی از زبان خویش روش قرآن به قرآن احکام وضو احکام کلاله به روش تفسیر قرآن به قرآن احکام نماز در مساجد به روش قرآن به قرآن تفسیر قرآن به سنت احکام نافله به روش قرآن به حدیث احکام خمس به روش تفسیر قرآن به حدیث احکام اوقات نماز به روش تفسیر قرآن به حدیث تعمیم مصادیق «المیسر» به روش تفسیر روایی نسخ احکام قبله به روش تفسیر روایی جایگاه قرائت در تفسیر فقهی شیخ آیات کلامی در تفسیر استنباطی شیخ نقد روایات با روش اجتهادی اهمیّت ذبح در تفسیر فقهی شیخ جایگاه «نسخ» در تفسیر فقهی شیخ قطع دست سارق به روش اجماع فرقه محقّه احکام مال یتیم به روش اصولی حمل آیه بر عموم به روشهای گوناگون احکام وقت نماز به روش منطقی (نسب اربع) احکام غسل و مسح به روش منطقی حمل تقیید بر عدم جواز به روش جدلی احکام محارب به روش تطبیقی و جدلی تطبیق حکمی با حکم دیگر مقارنة حکمی با مثل عرب جاهلیّت نبوّت تابع مصلحت نتیجه نتیجه گیری و پیشنهاد منابع و مآخذ فارسی منابع و مآخذ عربی مقاله ها پایان نامه ها