بررسی مبانی اخلاق اسلامی و معیار فعلی اخلاقی

مبانی هر مکتب، نوع اصول ارزشی و تربیتی آن مکتب را مشخص می‌کند(حاجی،1380). مبانی اخلاقی، گزاره‌های توصیفی در ارتباط با مباحث اخلاقی درباره اموری نظیر هستی، انسان، ارزش و معرفت می‌باشد. هر کدام از مکاتب اخلاقی مبانی ویژه خود را دارند که برای توجیه منطقی خود بدان تمسک می جویند.

بطور مثال مکاتب اخلاق لیبرالیستی و سوسیالیستی، هر کدام بر پایه مبانی ویژه‌ای که در رویکرد خود به فرد و جامعه دارند، شیوه‌های ویژه‌ای از رفتار اخلاقی را سفارش می‌کنند، باید و نبایدهای خاص خود را توصیف می‌کنند (سربخشی، 1388). از آنجا که نظام اخلاق اسلامی کاملاً به نگرش اسلام به انسان و ارزش‌های اخلاقی بستگی دارد، در این قسمت مبانی انسان شناسی و ارزش شناسی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

معیار فعل اخلاقی
هر یک از مکاتب اخلاقی، دیدگاه خاصی را درباره معیار فعل اخلاقی و ماهیت ارزش اخلاقی برگزیده‌اند. در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم:

1- ارزش اجتماعی
از دیدگاه مکتب جامعه‌گرایی، هر چیزی که مورد امر و نهی جامعه و متعلق پسند ناپسند آن باشد، دارای ارزش اخلاقی مثبت یا منفی خواهد بود. ارزش‌های اخلاقی همان ارزش‌های اجتماعی اند و در خارج از ظرف اجتماع، بسیاری از مفاهیم اخلاقی، بلکه هیچ یک از آنها، معنای محصَلی ندارند. ایثار، صبر و استقامت، راست گویی، عدالت ورزی، محبت و امثال آن، همگی ارزش‌هایی هستند که جامعه به ما معرفی می‌کند .

2- نظریه عاطفی
طبق این نظریه، کار اخلاقی کاری است که از عاطفه ای عالی تر از تمایلات فردی، یعنی عاطفه غیر دوستی، سرچشمه می‌گیرد. یعنی که انسان‌ها هم را دوست می دارند و تنها خودشان را دوست ندارند، به سرنوشت دیگران هم مانند سرنوشت خودشان علاقمند هستند.

3- نظریه اراده
مطابق این نظریه، اخلاق یعنی حکومت عقل و اراده بر وجود انسان به طوری که تمام میلها (اعم از میل‌های فردی و اجتماعی) در اختیار عقل و اراده باشد و میل‌های فردی، میل‌های نوعی و اشتیاق‌ها همه تحت کنترل عقل و اراده باشند. طبق این نظریه، قهرمان حقیقی اخلاق آن کسی است که بر وجودش عقل و اراده حاکم است.

فهرست مطالب
بخش اول:مبانی اخلاق اسلامی 17
2-2-1- مبانی انسان شناسی 17
2-2-1-1- آفرینش دو بعدی انسان 18
2-2-1-2- فطرت 19
2-2-1-3- عقل 21
2-2-1-4- اختیار 23
2-2-1-5- اجتماعی بودن انسان 24
2-2-2- مبانی ارزش شناسی 26
2-2-2-1- چیستی ارزش‌ها 27
2-2-1-1- ارزش اخلاقی 27
2-2-2-2- خاستگاه ارزش‌ها 28
2-2-2-3- نسبی یا مطلق بودن ارزش‌ها 29
2-2-2-4- معیار فعل اخلاقی 30
2-2-2-4-1- ارزش اجتماعی 30
2-2-2-4-2- نظریه عاطفی 31
2-2-2-4-3- نظریه اراده 31
2-2-2-4-4- نظریه وجدانی 31
2-2-2-4-5- نظریه زیبایی 32
2-2-2-4-6- نظریه پرستش 32
2-2-4- مبنای اخلاقی بودن رفتار 33
بخش دوم پیشینه تحقیقات داخلی و بین المللی 35
2-6-1- تحقیقات داخلی 35
2-6-2- تحقیقات خارجی 44
2-7- جمع بندی و چهارچوب نظری تحقیق 54
منابع 56