سیر معرفت شناسی در اسلام و مبانی آن از نظر شهید مطهری

هر چند در دنیای اسلام دانش معرفت شناسی در کنار سایر دانش های اسلامی به عنوان یک علم مستقل وجود نداشته است، و بابی تحت عنوان « نظریه المعرفه » یعنی « نظریه شناخت » وجود ندارد، اما بسیاری از مباحث این علم در دامن سایر علوم اسلامی مانند منطق، فلسفه، کلام و عرفان مطرح شده است. بنابراین فلاسفه از قدیم به اهمیت این مسئله کم و بیش پی برده اند .
به طور کلی معرفت شناسی در جهان اسلام، دو مقطع را سپری کرده است: مقطع اول از کندی( 185-260ه ق) تا علامه طباطبایی را در بر می گیرد که اندیشمندان آن تنها به مسائل و فصول معرفت شناسی پرداخته اند، و کتاب جامع و کاملی در این حوزه از سوی آنان به نگارش در نیامده است. مقطع دوم به عصر علامه طباطبایی و شاگردان ایشان( نو صدرائیان) باز می گردد که برای حوزه معرفت شناسی به نوعی استقلال قائلند و آثار مستقل معرفت شناسی نگاشته اند(خسرو پناه،1384).

مبانی معرفت شناسی از نظر استاد شهید مطهری

با توجه به بحث هایی که استاد مطهری در زمینه معرفت شناسی مطرح کرده می توان اصول زیر را از مبانی نظام معرفت شناسی وی به شمار آورد:
- ذهن در امر ادراک دارای کارکردهای گوناگون است.
- علم حضوری در ادراک، نقش بسزایی دارد. ریشه برخی از معرفت ها را باید در علم حضوری جستجو کرد.
- ذهن در ابتدا مانند لوح سفیدی است که هیچ گونه تصوری ندارد و فقط استعداد پذیرش تصورات مختلف را دارد. به بیان دیگر علی رغم نظر طرفداران مکتب اصالت عقل، آدمی هیچ گونه تصور فطری و ذاتی ندارد. در این بحث دیدگاه ایشان با طرفداران اصالت حس هماهنگی دارد.
- تصورات ذهنی بشر فقط منحصر به تصورات حسی نیست، ذهن با یک سلسله فعالیت ها می تواند تصوراتی مانند معقولات ثانیه را بسازد.
- ذهن انسان تصورهای مقدم بر تصورهای حسی ندارد، اما تصدیق های مقدم بر تجربه دارد. این تصدیقات همان بدیهیات اولیه می باشد که دارای ارزش یقینی هستند.
- مبنای اصلی استدلالهای فکری انسان همان قیاس است که از کلی به جزیی است.
- در علوم تجربی، ذهن انسان از حکم جزیی به حکم کلی می رسد و این حرکت از جزیی به کلی به کمک بدیهیات اولیه و اصول و قواعد متکی بر آنها صورت می گیرد( مطهری، مجموعه آثار).

فهرست مطالب

2–1. زمینه نظری موضوع پژوهش 5

2–1-1. رویکرد فلسفی به معرفت شناسی و باورهای معرفت شناختی 5
2-1-1-1. امکان معرفت 5
2-1-1-2. چیستی معرفت 6
2-1-2. انگیزه معرفت شناسی 6
2 –1-3. تاریخچه معرفت شناسی 7
2-1-3-1. در دوره یونان باستان 7
2-1-3-2. دوره قرون وسطی 8
2-1-3-3. دوره جدید 9
2-1-3-4. دوره معاصر 10
2-1- 3-5. فلسفه اسلامی 11
2-1- 3-5-1. سیر معرفت شناسی در اسلام 11
2-1- 3-5-2. مبانی معرفت شناسی از نظر استاد شهید مطهری 12
2-1-4. انواع معرفت شناسی 13
2-1-4-1. معرفت شناسی مطلق و مقید 13
2-1-4-2. معرفت شناسی پیشینی و پسینی 14
2-1-5. ساختار معرفت، انسجام گروی، مبنا گروی 15
2-1-5-1. انسجام گروی 16
2-1-5-2. مبنا گروی 17
2-1-6. رویکردهای روانشناسی 18
2-1-7. رویکرد شناختی 18
2-1-7-1. پیاژه 18
2-1-7-1 -1. منابع الهام بخش معرفت شناسی تکوینی از نظر پیاژه 19
2-1-7- 1-2. اصول معرفت شناسی تکوینی 21
2-1-7-1-3. معرفت شناسی به منزله علم 21
2-1-7-2. طرح پری 22
2-1-7-4. بکستر 25
2–1-7-5. کینگ و کیچنر 26
2-1-7 -6 .شومر 27
2-1-8. رایج ترین مدل های نظری مطرح شده 29
2-1-9. مدل های موجود در خصوص سنجش باورهای معرفت شناختی 31
2-1-10. حوزه کلی مربوط به ساختار اصلی باورهای افراد دربارۀ یادگیری و آموزش 32
جدول2-1: اجراء الگوهای موجود در بارة باورهای معرفت شناختی – اقتباس از هوفر و پنتریچ (1997) 34
2 –2. بررسی تحقیقات انجام شده 35
الف) پژوهش های مرتبط با باورهای معرفت شناختی 35
ب) پژوهش های مرتبط با باورهای معرفت شناختی و متغیرهای مربوطه. 43

پیشینه تحقیق
تحقیقات انجام شده خارجی
تحقیقات انجام شده داخلی

منابع و مآخذ
منابع فارسی
منابع انگلیسی