ارزیابی عملکرد شرکت های تعاونی

هدف از این پژوهش ارزیابی عملکرد شرکت های تعاونی با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها DEA بصورت کامل و جامع و با منابع جدید می باشد

چکیده
یکی از دغدغه های مدیران سازمان ها، آگاهی آنها از عملکرد سیستم های تحت مدیریت آنهاست. هدف اصلی این تحقیق، یافتن مقادیر کارایی هر یک از شرکت های تعاونی شهرستان رشت و شناسایی دلایل ناکارایی شرکت های تعاونی مورد بررسی با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها می باشد. در نهایت درصدد ارائه راهکارهای منطقی بهبود عملکرد شرکت های تعاونی و ارائه استراتژی مناسب با استفاده از این تکنیک هستیم. کارایی هر یک از واحدهای شرکت های تعاونی به عنوان متغیر وابسته و شاخص های ورودی و خروجی به عنوان متغیرهای مستقل در نظر گرفته می شوند.

پژوهش حاضر فرضیه ندارد، بلکه سنجش کارایی، مقایسه و تحلیل صورت می گیرد. این تحقیق در سطح شرکت های تعاونی شهرستان رشت انجام می شود و بالطبع قابلیت اجرا در شرکتهای تعاونی را دارد. نوع و روش تحقیق، تحلیلی ـ توصیفی بوده،روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و میدانی می باشد. ابزار گردآوری اطلاعات، اسنادو مدارک موجود در شرکت های تعاونی شهرستان رشت بوده و در نهایت داده های مرتبط به شاخص ها با استفاده از مدل انتخابی و تحت نرم افزار DEA-SOLVERحل شده و خروجی ها تحلیل شدند.

کلید واژگان: تحلیل پوشش داده ها (DEA)، کارایی، ارزیابی عملکرد، رتبه بندی، ترازنامه.

مقدمه
امروزه به دلیل پیچیدگی های فزاینده محیطی، محدودیت منابع و امکانات تولید و رشد سریع هزینه ها موضوع افزایش کارایی و بهره وری کلیه مؤسسات، کانون توجه مدیران قرار داده و ضرورت کاربرد اصول علمی و مدیریتی را در این بخش توجیه می کند. یکی از مهم ترین این اصول اندازه گیری کارایی است. ارزیابی عملکرد و متعاقب آن رتبه بندی واحدهای سازمانی به صورت روش های سنتی با استفاده از نسبت های مالی و شاخص های مالی رایج صورت می پذیرد که این امر مسئله ارزیابی عملکرد را به چالش واداشته است.تحلیل پوششی داده ها تکنیکی است که از کلیه مشاهدات گردآوری شده برای اندازه گیری کارایی استفاده می کند در واقع این روش با استفاده همزمان از چندین ورودی و چندین خروجی برخلاف روش های سنتی هر کدام از مشاهدات را در مقایسه مرز کارا بهینه می کند(مهرگان، 1383).

بنابراین در تحقیق حاضر، با هدف بررسی و شناخت مدل تحلیل پوششی داده ها و ارزیابی کارایی و بهره وری شرکت های تعاونی با استفاده از مدل تحلیل مذکور، پس از مرور ادبیات موضوعی مربوط از میان جامعه آماری کل شرکت های تعاونی، تعداد 21 شرکت ناهمگن در شرکت های تعاونی که دارای صورت حساب (ترازنامه) و صورت سود و زیان از تاریخ 1/1/90به مدت دو سال لغایت 29/12/91 انتخاب شدند. سپس با جمع آوری اطلاعات لازم، ارزیابی کارایی و بهره وری شرکت های تعاونی و رتبه بندی آنها پرداخته شد و در پایان نیز پیشنهاداتی برای مدیران ارائه شد.
رتبه بندی شرکت ها نقاط ضعف و قدرت شرکت ها و همچنین فرصت ها و خطرات سرمایه گذاری در آنها را به خوبی مشخص می کند. روش های نوین در برآورده کردن کارایی ما را متوجه روشی نو با رویکردی جامع به نام تحلیل پوششی داده ها (DEA) معطوف می دارد.

بیان مسأله
ارزیابی عملکرد سازمان ها و شرکت ها از موضوعاتی است که مدیران و محققین توجه زیادی به آن داشته اند و تاکنون در این زمینه، مقالات زیادی منتشر شده است. وجود و یا عدم وجود نظام ارزیابی عملکرد کارآمد ، با حیات و مرگ سازمان رابطه ای مستقیم دارد. تعاونی ها سازمان هایی هستند که باید مستقلاً و به دور از حمایت و نظارت دولت تشکیل شده و به کار خود ادامه می دهدو یا اینکه لازم است زیر چتر حمایتی دولت قرار گیرند. اما این حمایتها دائمی نبوده صرفاً تا زمانی که دولت ها بر تصمیم خود اصرار داشته باشند تا به اهداف سیاسی و اقتصادی نایل شوند پابرجا بوده است. بر پایه فلسفه تعاون ایجاد و گسترش تعاونی ها صرفاً بایستی توسط مردم صورت گیرد یعنی اعضاء به حیات خود تداوم بخشند.هر شرکت تعاونی متعهد به ارائه خدمات به اعضاء مربوط می باشند در این راستا شناسایی شاخص های مؤثر بر عملکردها و اندازه-گیری کارایی هر یک از شرکت ها و شناخت نقاط قوت و ضعف آنها در اهمیت بالایی برخوردار است.

تحلیل پوششی داده ها (DEA) روشی برای مقایسه و ارزیابی کارایی نسبی واحدهای تصمیم گیرنده ایست که هر یک دارای چندین ورودی و خروجی مشابه هستند، مانند مدارس، دانشگاه ها، بانک ها و غیره (Kleine,2001).در این تحقیق با استفاده از ابزار تحلیل پوششی داده ها به ارزیابی عملکرد و تعیین کارایی و رتبه بندی چندین شرکت موجود در تعاونی خواهیم پرداخت.چالش اصلی این تحقیق تعیین نقاط قوت و ضعف شرکت های مورد نظر با استفاده از پارامترهای موجود در ترازنامه و تعیین منابعی که موجودی ناکارامدی شرکت های ناکارا می گردد و همچنین اتخاذ تصمیمات و ارائه راهکارها برای قرار گرفتن شرکت های ناکارا در مرز کارایی و یا افزایش رتبه آنها در رتبه بندی تحقیق حاضر می باشد.

در این راستا مسئله اصلی تحقیق عبارتست از:وضعیت عملکردی شرکت های تعاونی شهرستان رشت از حیث کارامدی چگونه است؟

اساس کار ارزیابی عملکرد شرکت های تعاونی شهرستان رشت با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها (DEA) است، تحلیل پوششی داده ها یک تکنیک غیرپارامتری برای اندازه گیری کارایی نسبی یک مجموعه از واحدهای تصمیم گیری متجانس است. عبارت نسبی به این دلیل است که کارایی، نتیجه مقایسه واحدهای تصمیم گیرنده با یکدیگر است. از انواع مدل هایی که برای تحلیل مفهوم کارایی و به منظور ارزیابی کارایی نسبی واحدهای تصمیم گیرنده در تحلیل پوششی داده ها مورد استفاده قرار می گیرند. می توان به مدل های CCR (چارنز، کوپر و رودز (1978))، BCC (بنکر، چارنز و کوپر (1984))، مدل جمعی، مدل اندرسن پیترسن (1993) و مدل SBM (تون (1999)) اشاره نمود که در تحقیق حاضر پس از جمع آوری شاخص ها و تعریف واحدهای تصمیم گیری، مدل مناسب انتخاب شده است.

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات تحقیق
1-1- مقدمه 2
1-2- بیان مسئله 2
1-3- ضرورت و اهمیت تحقیق 3
1-4- اهداف تحقیق 4
1-5- سؤالات تحقیق 4
1-6- فرضیه ها 4
1-7- مدل مفهومی 4
1-8- قلمروتحقیق 6
1-8-1قلمرو موضوعی 6
1-8-2قلمرو مکانی 6
1-8-3- قلمرو زمانی 6
1-9- تعریف واژه ها و اصطلاحات 6

فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق
2-1- مقدمه 10
2-1-1شرکت تعاونی 10
2-2- مروری بر ادبیات موضوع 11
2-2-1- تعاریف ارزیابی عملکرد 11
2-2-2- سابقه ارزیابی عملکرد 12
2-2-3- تاریخچه ارزیابی عملکرد در ایران 12
2-2-4- فرایند ارزیابی؛ مراحل ارزیابی عملکرد 13
2-2-5- اثرات ارزیابی عملکرد 14
2-2-6- اهمیت ارزشیابی عملکرد 14
2-2-7- ابعاد ارزیابی عملکرد 15
2-2-7-1عملکرد کارکنان 15
2-2-7-2ارزیابی عملکرد بخشی از یک سازمان 15
2-2-7-3- ارزیابی عملکرد مدیر 15
2-2-8- تعریف کارایی 16
2-2-9- مفهوم بهره وری 17
2-2-10 روشهای کلی اندازه گیری کارایی 19
2-2-10-1روشهای پارامتری 19
2-2-10-2 روشهای غیرپارامتری 19
2-2-11انواع کارایی 22
2-2-11-1 كارايي فني يا تكنيكي 22
2-2-11-2 كارايي تخصيصي 23
2-2-11-3 كارايي اقتصادي 23
2-2-11-4 كارايي مقياس 23
2-2-12 روش تحلیل پوشش دادهها 24
2-2-13 اندازه گیری کارایی با روش تحلیل پوششی داده ها 26
2-2-13-1 روش تابع مرزی تصادفی 26
2-2-13-2روش تحلیل پوششی داده ها 26
2-2-14 تحلیل پوششی داده ها 27
2-2-15 انواع مدلهای تحلیل پوششی داده ها 30
2-2-16 مزایای روش تحلیل پوششی دادهها 37
2-2-17معایبDEA 37
2-2-18 ویژگیهای تحلیل پوششی داده ها 38
2-2-19 قابلیتهای کاربردی تحلیل پوششی دادهها 38
2-2-20 رتبه بندى در روش تحلیل پوششی دادهها 38
2-3 پیشینه تحقیق 39
2-3-1 تحقیقات خارجی 39
2-3-2 تحقیقات داخلی 42

فصل سوم: روش شناسی تحقیق
3-1 مقدمه 46
3-2 جامعه آماری 46
3-3 پارامترها 47
3-3-1 ورودی ها 47
3-3-2 خروجی ها 47
3-4 شاخص ها (پارامترهای) ورودی 48
3-4-1 کل دارایی 48
3-4-2 حقوق صاحبان سهام 49
3-5 شاخص ها (پارامترهای) خروجی 50
3-5-1 نسبت جاری 50
3-5-2 سود خالص 51
3-5-3 شاخص EPS 52
3-5-4 رشد فروش 53
3-6 روش گردآوری داده ها 54
3-7 روش های آماری مورد استفاده 54
3-8 درباره نرم افزار DEA-SOLVER 55

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق
4-1 مقدمه 57
4-2اطلاعات تحلیلی برای DMUها توسط DEA-SOLVER 57
4-2-1 تجزیه تحلیل شرکتهای تعاونی با مدل CCR-Inputو CCR-Output 57
4-2-2تجزیه تحلیل شرکتهای تعاونی با مدل BCC-InputوBCC-Output 96
4-3 رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارادرمدلCCR-InputوCCR-Output 133
4-3-1 واحدهای کارا در سال 90 در مدلCCR-InputوCCR-Output 133
4-3-2واحدهای ناکارا در سال 90 درمدلCCR-InputوCCR-Output 133
4-3-3واحدهای کارا در سال 91درمدلCCR-InputوCCR-Output 134
4-3-4واحدهای ناکارا در سال 91 درمدلCCR-Input وCCR-Output 134
4-4رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا درمدل BCC-Input و BCC-Output 135
4-4-1واحدهای کارا درسال 90 درمدلBCC-InputوBCC-Output 135
4-4-2 واحدهای ناکارا درسال 90 درمدلBCC-InputوBCC-Output 135
4-4-3واحدهای کارا درسال 91 درمدلBCC-InputوBCC-Output 136
4-4-4واحدهای ناکارا درسال 91 درمدلBCC-Input وBCC-Output 136

فصل پنجم: خلاصه و نتیجه گیری
5-1 مقدمه 138
5-2 خلاصه و نتیجه گیری 138
5-3 محدودیت های تحقیق 139
5-4 پیشنهادهای کاربردی تحقیق 139
5-5 پیشنهاد برای تحقیقات آتی 140
5-6 فهرست منابع و مآخذ 141
5-6-1 منابع فارسی 141
5-6-2 منابع انگلیسی 145

فهرست جداول
جدول3-1- كل دارايي 48
جدول3-2- حقوق صاحبان سهام 49
جدول3-3- نسبت جاري 50
جدول3-4- سود خالص 51
جدول3-5- شاخص EPS 52
جدول3-6- رشد فروش 53
جدول4-1- تجزیه تحلیلDEA برای مدلCCR ورودی محور سال 90 58
جدول4-2- جدول وزنی DEA برای مدلCCR ورودی محور سال 90 62
جدول4-3- رتبه بندی تشخیص واحدهای کارا و ناکارا مدلCCR ورودی محور سال 90 63
جدول4-4- رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا مدلCCR ورودی محور سال 90 65
جدول4-5- تجزیه تحلیلDEA برای مدلCCR خروجی محور سال 90 68
جدول4-6- جدول وزنی DEA برای مدلCCR خروجی محور سال 90 72
جدول4-7- رتبه بندی تشخیص واحدهای کارا و ناکارا مدلCCR خروجی محور سال 90 73
جدول4-8– رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا مدلCCR خروجی محور سال 90 75
جدول4-9- تجزیه تحلیلDEA برای مدلCCR ورودی محور سال 91 78
جدول4-10- جدول وزنی DEA برای مدلCCR ورودی محور سال 91 82
جدول4-11- رتبه بندی تشخیص واحدهای کارا و ناکارا مدلCCRورودی محور سال 91 83
جدول4-12- رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا مدلCCR ورودی محور سال 91 85
جدول4-13- تجزیه تحلیلDEA برای مدلCCR خروجی محور سال 91 87
جدول4-14- جدول وزنی DEA برای مدلCCR خروجی محور سال 91 91
جدول4-15- رتبه بندی تشخیص واحدهای کارا و ناکارا مدلCCR خروجی محور سال 91 92
جدول4-16- رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا مدلCCR خروجی محور سال 91 94
جدول4-17- تجزیه تحلیلDEA برای مدلBCC ورودی محور سال 90 97
جدول4-18- جدول وزنی DEA برای مدلBCC ورودی محور سال 90 101
جدول4-19- رتبه بندی تشخیص واحدهای کارا و ناکارا مدلBCC ورودی محور سال 90 102
جدول4-20- رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا مدلBCC ورودی محور سال 90 104

جدول4-21- تجزیه تحلیلDEA برای مدلBCC خروجی محور سال 90 106
جدول4-22- جدول وزنی DEA برای مدلBCC خروجی محور سال 90 110
جدول4-23- رتبه بندی تشخیص واحدهای کارا و ناکارا مدلBCC خروجی محور سال 90 111
جدول4-24- رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا مدلBCC خروجی محور سال 90 113
جدول4-25- تجزیه تحلیلDEA برای مدلBCC ورودی محور سال 91 115
جدول4-26- جدول وزنی DEA برای مدلBCC ورودی محور سال 91 119
جدول4-27- رتبه بندی تشخیص واحدهای کارا و ناکارا مدلBCC ورودی محور سال 91 120
جدول4-28- رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا مدلBCC ورودی محور سال 91 122
جدول4-29- تجزیه تحلیلDEA برای مدلBCC خروجی محور سال 91 124
جدول4-30- جدول وزنی DEA برای مدلBCC خروجی محور سال 91 128
جدول4-31- رتبه بندی تشخیص واحدهای کارا و ناکارا مدلBCC خروجی محور سال 91 129
جدول4-32- رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا مدلBCC خروجی محور سال 91 131

فهرست نمودارها
نمودار1-1- مدل مفهومی 5
نمودار2-2- انواع کارایی از دیدگاه فارل 22
نمودار2-3- روش تحلیل پوششی داده ها 26
نمودار 2-4- مرز فارل 27
نمودار2-5- مرز فارل برای مدل MAJ 34
نمودار4-1- رتبه بندی تشخیص واحدهای کارا و ناکارا مدلCCR ورودی محور سال 90 64
نمودار4-2- رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا مدلCCR ورودی محور سال 90 66
نمودار4-3- رتبه بندی تشخیص واحدهای کارا و ناکارا مدلCCR خروجی محور سال 90 74
نمودار4-4 – رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا مدلCCR خروجی محور سال 90 76
نمودار4-5- رتبه بندی تشخیص واحدهای کارا و ناکارا مدلCCRورودی محور سال 91 84
نمودار4-6- رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا مدلCCR ورودی محور سال 91 86
نمودار4-7- رتبه بندی تشخیص واحدهای کارا و ناکارا مدلCCR خروجی محور سال 91 93
نمودار4-8- رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا مدلCCR خروجی محور سال 91 95
نمودار 4-9- رتبه بندی تشخیص واحدهای کارا و ناکارا مدلBCC ورودی محور سال 90 103
نمودار4-10- رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا مدلBCC ورودی محور سال 90 105
نمودار4-11- رتبه بندی تشخیص واحدهای کارا و ناکارا مدلBCC خروجی محور سال 90 112
نمودار4-12- رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا مدلBCC خروجی محور سال 90 114
نمودار4-13- رتبه بندی تشخیص واحدهای کارا و ناکارا مدلBCC ورودی محور سال 91 121
نمودار4-14- رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا مدلBCC ورودی محور سال 91 123
نمودار4-15- رتبه بندی تشخیص واحدهای کارا و ناکارا مدلBCC خروجی محور سال 91 130
نمودار4-16- رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا مدلBCC خروجی محور سال 91 132