بررسی تاثیر گردشگری مذهبی در گسترش شهری

برنامه ریزی شهری
دانلود پژوهش رشته برنامه ریزی شهری تحلیلی بر نقش گردشگری مذهبی در توسعه شهری (مطالعه موردی: امام‌زاده جعفر(ع) یزد) چکیده جاذبه های گردشگری مذهبی (امامزاده ها، زیارتگاه ها) نقش مؤثری در بازسازی حیات شهرها در طول تاریخ و امروز داشته است که همچون یک شبکه گسترده اجتماعی از اعتماد و مشارکت گرفته تا بحث هنجارها و امنیت، اغلب مسائل و مشکلات شهری را پوشش می دهد. هدف از این تحقیق، تبیین مؤلفه‌های موثر در رونق گردشگری مذهبی امام زاده جعفر (ع) و چگونگی ارتباط آن‌ها است. بر این اساس، روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و جامعه آماری زائران امامزاده جعفر (ع) شهر یزد و ساکنین محله مصلی و مسئولان طرح‌های توسعه حرم و مدیران شهری است. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از مدل‌های تحلیل شبکه (ANP) و‌ برنامه ریزی استراتژیک (SWOT) استفاده شده است. همچنین برای ارتباط علی و معلولی بین متغیرها، آزمون‌های آمار استنباطی مانند ضریب رگرسیون چندمتغیره به کار برده شده است. نتایج حاصل از مدل تحلیل شبکه نشان می-دهد، شاخص های گردشگری مذهبی با 306/0 بیشترین تاثیر و شاخص های مدیریتی با 081/0 کمترین تاثیر را در توسعه گردشگری مذهبی امامزاده جعفر دارند. همچنین مقادیر بتا از آماره های ضریب رگرسیونی نشان داد که یک واحد تغییر در مولفه های گردشگری، اقتصادی، کالبدی و مدیریتی به ترتیب به اندازه 012/0، 026/0، 010/0 و 031/0 واحد تغییر در رونق گردشگری مذهبی و شهرنشینی در امامزاده جعفر (ع) ایجاد خواهد کرد. تحلیل برنامه ریزی استراتژیک نیز بدون برنامه عمل کردن امام زاده جعفر (ع) در استفاده از نقاط قوت و کاهش نقاط ضعف در ارتباط گردشگری مذهبی و رونق شهرنشینی را تائید می کند. در این راستا، پیشنهاداتی چون معرفی گسترده جاذبه های مذهبی امامزاده جعفر (ع) از طریق رسانه ها، توجه به پیوند بافت تاریخی و امامزاده در ساماندهی آن، گسترش مراکز مذهبی مکمل مانند موزه های مذهبی، مکان های همایش ها و آیین های مذهبی در جذب گردشگران مذهبی و پویایی امامزاده جعفر و محله مصلی ارائه شده است. کلیدواژه ها شهر یزد شهرنشینی گردشگری مذهبی برنامه ریزی استراتژیک امامزاده جعفر (ع) مقدمه مروری بر تاریخ شهرنشینی و شهرسازی جهان نشان می دهد که عامل مذهب نقش مهمی در شکل گیری و گسترش شهرهای زیادی بویژه در شهرهای قدیمی داشته است (بحرایی و کارگر، 1386: 115). امروزه نیز با روند روزافزون توسعه شهر و شهرنشینی، می توان رابطه تفکیک ناپذیر بین کالبد و فضای شهری با فرهنگ شهری را دید (نقدی و رضایی، 1391: 127). فرهنگ شهری از عناصر مهم و پایه ای در توسعه و تحول شهرها است و مجموعه فضاهای کالبدی یک شهر مثل حرم، امام زاده ها، مساجد و خانقاه ها به-عنوان تک بناهایی که نمودی از فرهنگ خاص هستند، منجر به رونق گردشگری مذهبی می شوند (کروبی، 1382: 32). گردشگری مذهبی به عنوان یکی از مهمترین زیرمجموعه-های صنعت بزرگ و متنوع گردشگری جهانی از جایگاه ویژه ای در رشد اقتصادی کشورها برخوردار است. ایران اسلامی به لحاظ وجود اماکن مذهبی و زیارتی، توجه به این صنعت، اشتغالزایی و توسعه پایدار اقتصادی را دنبال می کند (دفتر تعاونی های خدمات وزارت تعاون، 1382: 8-6). ذوق، سلیقه و همت ستودنی ایرانیان در به کارگیری طرحهای زیبای هنر و معماری اسلامی در ساخت و ترمیم بناهای بقاع متبرکه و مساجد تاریخی شهرهای مهم مذهبی و تسرّی کاربرد سبک های این نوع معماری اصیل به قواعد شهرسازی سایر شهرها از دیگر ظرفیت های موجود این نوع گردشگری در ایران می باشد که همگام با شهرنشینی توسعه پیدا کرده اند (شایسته فر، 1389: 68-67). بنابراین، «بقاع متبرکه و اماکن آرامگاهی، از جنبه های گوناگون اجتماعی، هنری و روان شناسی در سبک زندگی اسلامی و فرهنگ جامعه ایرانی نقش اساسی داشته اند» (سلطانپور، 1392: 875). به عقیده اغلب روانشناسان، عدم توجه به نیازهای روحی، سلامت جسمی، اعضای جامعه را نیز با خطراتی مواجه می کند که تقویت ابعاد مثبت معنوی در نهاد آدمی با سفر به اماکن مذهبی و زیارت، می تواند تا حد زیادی پاسخگوی این نیازهای مهم انسانی باشد (Josan, 2009: 212). وجود مراکز مذهبی (امامزاده ها، زیارتگاهها و کلیساها) از چنان اعتباری برخوردار بوده که در بسیاری از موارد، دلایل عمده تأسیس اولیه یا توسعه بعدی شهرها به شمار می آمدند و یکی از عناصر کلیدی جهت پاسخگویی به نیازهای معنوی و روحی انسان ها به شمار می روند (Haab, 1996: 16-32).علاوه بر این، وجود پدیده گردشگری مذهبی، نقش مؤثری در بازسازی حیات شهرها در طول تاریخ و امروز داشته است که همچون یک شبکه گسترده اجتماعی از اعتماد و مشارکت گرفته تا بحث هنجارها و امنیت، اغلب مسائل و مشکلات شهری را پوشش می دهد، امری که بسیار ارزشمند و حیاتی است. در این ارتباط امامزاده ها، مظهر پیوند بین زمان، مکان و مردم هستند و به دلیل «فضای شهری» بودن شان، نه تنها در قیاس با مکان های هم عملکرد خویش در سایر کشورها هویتی متمایز می یابند، بلکه به عنوان تنها فضاهای باز شهری با عملکرد مذهبی در فرهنگ شهرسازی مسلمین منحصر به فرد می-باشند (امین زاده، 1389: 12). در همین رابطه، اماکن زیارتی موجود در بافت های تاریخی ارزش بیشتری دارند به گونه ای که بررسی میزان تراکم کاربری اراضی موجود در اطراف اماکن مذهبی در بافت های تاریخی با بیشترین میزان فشردگی نشان دهنده نقش هسته ای بودن این مراکز در روند شکل گیری و رشد فیزیکی شهرها است و زمانی این بافت می تواند میزبان گردشگران کشورهای مختلف باشد که دارای بافتی منسجم، زنده و پویا باشد و اگر بافت را به عنوان موزه بدانیم خود به خود بافت تخریب خواهد شد. در نتیجه بقاع متبرکه و اماکن آرامگاهی به لحاظ تاثیرات و پیامدهای مثبت در زمینه های مختلف اجتماعی، هنری، مذهبی، تاریخی، اقتصادی و روانشناسی در سبک زندگی اسلامی ما از اهمیت زیادی برخوردار است. یکی از این بقاع متبرکه، امامزاده جعفر (ع) شهر یزد است که در دل بافتهای تاریخی به عنوان یک جاذبه گردشگری مذهبی مهم قرار گرفته است و برای استمرار رونق گردشگری - فراهم کردن امکانات و تاسیسات برای گردشگران و همچنین از بین بردن معضلات شهرنشینی در بافتهای تاریخی فرسوده- نیازمند به توسعه می باشد. از آن جایی که این امامزاده، به لحاظ مادی و معنوی به نیازهای زائران و بازدیدکنندگان خود پاسخ می دهد، همه روزه جمعیت زیادی را به خود جذب می‌کند. یکی از مهترین مسائل، کمبود فضا برای زائران و گردشگران است که از ضرورت های مهم توسعه آن نیز به شمار می‌رود، به گونه ای که این توسعه، در توسعه شهرنشینی نیز بسیار تاثیرگذار است. اما طرحهای توسعه ای بویژه در پیرامون بنای مزبور، با مشکلاتی چون استقرار خانه های تاریخی و بافت تاریخی اطراف امامزاده مواجه می-باشد. در این راستا این مقاله به بررسی و نقش امامزاده جعفر در رونق شهرنشینی و توسعه گردشگری مذهبی می پردازد. بنابراین، مفروض اصلی مقاله این است که توسعه برنامه ریزی و کنترل شده برای جذب گردشگر مذهبی در منطقه تاریخی- مذهبی امام زاده جعفر یزد، پیامدهای مثبت اجتماعی- اقتصادی برای یزد و بویژه مناطق پیرامونی به همراه خواهد داشت. فهرست مطالب تحلیلی بر نقش گردشگری مذهبی در توسعه شهری (مطالعه موردی: امام‌زاده جعفر(ع) یزد) چکیده کلیدواژه ها - مقدمه 1-1-طرح مساله -2-اهمیت و ضرورت تحقیق 1-3- اهداف پژوهش -4- روش تحقیق - مدل تحلیل پژوهش شکل 2) فرآیند انجام تحقیق 1-5- معرفی متغیرها و شاخص ها -6- محدوده پژوه شکل 3) موقعیت امام زاده جعفر (ع) در شهر یزد 2- مبانی نظری پژوهش شکل 1) کارکرد و ساختار گردشگری مذهبی و تاثیر آنها در گسترش شهرنشینی و گردشگری 3- تحلیل یافته‌ها جدول 1) درصد زائران و گردشگران امام زاده جعفر (ع) طی سال‌های 1391-1389 شکل 4) روند توسعه 5 سال آینده امام زاده جعفر (ع) و تبعات توسعه آن شکل 5) شاخص‌های مورد مطالعه و ارتباط درون گروهی و برون گروهی آنها جدول 2) ماتریس مقایسه زوجی و وزن خوشه‌ها جدول 3) وزن نهایی شاخص‌ها - برنامه ریزی استراتژیک توسعه گردشگری مذهبی امامزاده جعفر (ع) - مطالعات جاذبه های گردشگری و شهرنشینی امامزاده جعفر (ع) جدول 4) ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (قوت، ضعف (IFE) 5) ماتریس ارزیابی عوامل خارجی (فرصت و تهدید (EFE) رابطه شاخص های توسعه و رونق گردشگری مذهبی و شهرنشینی در امامزاده جعفر (ع) جدول 6) آماره‌های تحلیل رگرسیون چندگانه رابطه شاخص‌های توسعه و رونق گردشگری در امامزاده جعفر (ع) جدول 7) تحلیل واریانس رگرسیون چندگانه رابطه شاخص‌های توسعه و رونق گردشگری در امامزاده جعفر (ع) جدول 8) آماره‌های ضرایب رگرسیونی ابعاد توسعه گردشگری در امامزاده جعفر (ع) منابع - پیشنهادها