بررسی مبانی فقهی قاعده نفی عسر و حرج

حقوق
دانلود مقاله رشته حقوق بررسی مبانی فقهی قاعده نفی عسر و حرج چکیده قواعد فقهی، گزاره هایی هستند که در بابهای مختلف فقه کاربرد فراوان و در استنباط نهایی احکام تأثیر بسزایی دارند. قاعده نفی حرج، از جمله این قواعد است که با استناد به آن، هرگاه امتثال حکمی برای مکلف، سخت و با مشقت زیاد همراه باشد، آن حکم مرتفع شده و امتثالش لازم نیست. به دیگرسخن، این قاعده اطلاقات ادله احکام را محدود می کند. در این نوشتار، ضمن بررسی مفهوم و رابطه عسر و حرج، دلیلهای این قاعده اعم از آیات، روایات، اجماع و عقل به تفصیل بررسی و میزان دلالت آنها تشریح شده است. واژگان کلیدی: قاعده فقهی عسر و حرج فقه علت حکمت مقدمه از جمله قاعده های فقهی که در بابهای مختلفی مانند نماز، روزه و حج جریان دارد و به آن استناد می شود، قاعده نفی حرج است؛ آن هم در هنگامی که تکلیفی موجب زحمت و مشقت شدید مکلف شود.توضیح اینکه هرگاه امتثال حکمی برای مکلف، سخت و با مشقت زیاد همراه باشد، آن حکم مرتفع می شود و امتثالش لازم نیست؛ برای مثال، شخصی جراحتی در دستش ایجاد شده است و انجام وضو موجب زحمت و درد شدید وی می شود، در این هنگام، شستن دست بر چنین فردی واجب نیست. به دیگرسخن، این قاعده اطلاقات ادله احکام را محدود می کند؛ بدین معنا که مثلاً طبق آیه شریفه (کتب علیکم الصیام)، روزه واجب است ـ چه حرجی و طاقت فرسا باشد و چه نباشد ـ قاعده نفی حرج، این اطلاق را محدود می کند؛ در نتیجه، روزه حرجی واجب نیست.در کتابهای قواعد و نوشته های فقهی، از این قاعده تحت عنوان «قاعده نفی العسر و الحرج» نام برده می شود. اگرچه این قاعده درابواب مختلف فقه جاری می شود و در موارد زیادی مورد نیاز فقیه است، در کمتر کتابی به صورت مستقل مورد بحث و بررسی قرارگرفته است؛ لذا به نظر می رسد که زوایای گوناگون آن مورد کاوش قرار گیرد. دراین نوشتار، دلیل هایی که فقیهان بر این قاعده اقامه کرده اند، ذکر شده و جوانب مختلف آنها مورد بحث و بررسی قرار می گیرد؛ ضمن آنکه قبل ازطرح اصل مسئله، چند موضوع مربوط به قاعده را مطرح می کنیم. فهرست مطالب چکیده 2 واژگان کلیدی: 2 مقدمه 2 1ـ مفهوم عسر و حرج 3 2ـ رابطه ی عسر و حرج 4 به عقیده ایشان، تکالیف از نظر میزان سهولت و عسر، درجاتی به شرح زیر دارد: 5 3. بررسی دلیلهای قاعده نفی عسر و حرج 7 3ـ1. آیات 7 دو اشکال نسبت به این دیدگاه مطرح شده است که آنها را بررسی می کنیم: 9 3ـ شیخ طوسی در بحث تیمم می فرماید: 10 علت و حکمت 11 مرحوم طبرسی می نویسد: 14 2ـ محقق حلّی در بحث نماز قضا می فرماید: 15 3ـ2ـ روایات 17 در این روایت، نفی حرج علت حکم قرار داده شده است. 19 3ـ3- اجماع 20 3ـ4ـ دلیل عقلی 21 کتاب شناسی 22