گذری بر تاریخچه ادبیات كهن فارسی

تاریخ و ادبیات
گذری بر تاریخچه ادبیات كهن فارسی مقدمه مقاله حاضر، پس از نگاهی گذرا به تاریخچه زبان و ادبیات فارسی از روزگاران کهن تا عصر حاضر، ادبیات حماسی و اقسام حماسه، ادبیات غنایی و ساختار آن و ادبیات تعلیمی و جایگاه این نوعِ ادبی را در زبان فارسی بررسی و سپس خوانندگان گرامی را با نثر فارسی و سیر تحول آن آشنا می‌کند. در پایان نیز چند متن برای نمونه، از هر کدام از این انواع ادبی ارائه شده است. کلمات کلیدی: شعر و نثر انواع ادبی ادبیات كهن فارسی حماسه‌های ملی ایرانی پیدایش ادب فارسی دوره اسلامی ادبیات فارسی در دوره اسلامی پس از وقفه‌ای کوتاه، از نخستین سده‌های ظهور اسلام با الفبای عربی پدید آمد که در واقع ادامه ادبیات پیش از اسلام بود.بنابراین، می‌توان گفت فارسی دری، با تشکیل حکومت‌های مستقل و نیمه‌مستقل طاهریان، صفاریان و سامانیان در بخش‌های شرقی و شمال شرقی ایران پا گرفت و در دوره‌های بعد، در داخل فلات ایران گسترش یافت. در فاصله پایان حکومت ساسانی و آغاز کار حکومت‌های مستقل و نیمه‌مستقل ایرانی، افزون بر نگارش آثار ادبی و دینی به خط و زبان پهلوی میانه، بسیاری از ادیبان و دانشمندان ایرانی که بیشترشان مسلمان هم شده بودند، آثار ادبی خود را به زبان عربی می‌نگاشتند که زبان رسمی تمام قلمرو حکومت اسلامی و از جمله سرزمین‌های ایرانی بود، چنان‌که ابن‌مقفّع و ده‌ها نویسنده ایرانی دیگر و بیشتر شاعران ایرانی این دوره از جمله ابونواس اهوازی و بشار بن بُرد اشعار خود را به این زبان می نوشتند. ادبیات فارسی دری بیشتر در مناطق شرقی و شمال شرقی؛ یعنی در سیستان و خراسان و و رارود (ماوراءالنهر) پا گرفت و در دوره سامانی، در قلمرو شعر و نثر استقرار و گسترش یافت. در قلمرو شعر و شاعری، شاعران بزرگی چون رودکی (م 329 هـ .ق)، شهید بلخی (م 325 هـ .ق)، ابوشکور بلخی (م نیمه دوم قرن چهارم) و اندکی بعد فردوسی (م 416 هـ .ق) و در نثر نیز نویسندگانی چیره‌دست و دانشمندانی چون ابوعلی بلعمی (م 363 هـ .ق) و پدیدآورندگان شاهنامه ابومنصوری (تألیف: 346 هـ .ق) و مترجمان تفسیر طبری (تألیف: 351 هـ .ق) و جز آنان نقش‌آفرینی کردند.[1]در ادامه این مقاله، ادبیات کهن فارسی در دو بخش شعر و نثر بررسی و پس از آن انواع ادبی، از جمله ادب حماسی، ادب غنایی و ادبیات تعلیمی معرفی خواهد شد. فهرست مطالب گذری بر تاریخچه ادبیات كهن فارسی 1 مقدمه 1 پیدایش ادب فارسی دوره اسلامی 2 شعر 3 نثر 6 ادبیات داستانی 11 ادبیات عرفانی 13 ادبیات حَماسی 16 حماسه‌های ملی ایرانی 17 حماسه‌های تاریخی 18 حماسه‌های دینی 19 1. حماسه طبیعی 19 2. حماسه مصنوعی 20 ادبیات غنایی 21 ادبیات تعلیمی 23 ادبیات تعلیمی 28 قصه سلیمان و انگشتری 28 ادبیات عرفانی 36 فهرست منابع 42