ارائه الگویی مفهومی برای شناسایی علل تاثیرگذار ارتقای عملکرد فن بازارهای دفاعی

با توجه به اهمیت فناوری در ارتقای عملکرد صنایع دفاعی، مبادلات فناوری میان این صنایع به‌عنوان مکانیزمی برای اکتساب فناوری و جلوگیری از دوباره‏کاری، جایگاه ویژه‌ای دارد. در این میان، فن‌بازار دفاعی ابزار مهمی در جهت افزایش تعاملات بنگاه‌ها و اشاعه فناوری به حساب می‌آید.باتوجه به این موضوع، بررسی تجارب فن‌بازارهای دفاعی و مطالعه عوامل مؤثر در موفقیت آن‌ها مورد توجه محقق قرار گرفت و تلاش شد عوامل مؤثر بر موفقیت یا عدم موفقیت فن‌بازار‌های دفاعی مشخص گردد.

هدف از این کار پیداکردن راهکار یا راهکارهای برای ارتقای عملکرد فن‌بازارهای دفاعی بوده است تا از این راه موجبات افزایش نرخ مبادلات فناوری بین بنگاه‌های دفاعی فراهم گردد.

بدین منظور و از آنجا که فن‌بازارهای دفاعی شکل خاصی از نهادهاي ميانجي به حساب می‏آیند، ابتدا به بررسی مفهوم، کارکرد و جایگاه نهادهاي ميانجي در نظام علم، فناوری و نوآوری پرداخته شد و سپس با تمرکز بر فن‌بازار تلاش شد‌ عوامل مؤثر در موفقیت نهادهاي ميانجي و به‌ویژه، عوامل مؤثر در موفقیت فن‌بازارها از طریق مرور ادبیات شناسايي شود.

نتیجۀ این کار، طراحی مدلی مقدماتی برای توصیف عوامل مؤثر در موفقیت فن‌بازارها بود. در ادامه، فعالیت‌های تحقیق به بررسی موفقیت فن‌بازار دفاعی و عوامل مؤثر بر آن اختصاص یافت. این کار از طریق مصاحبه با گروهی از خبرگان آشنا با تجارب فن‌بازار دفاعی و تحليل محتوای متون مصاحبه‌ها صورت گرفت.

فهرست مطالب

فصل اول طرح و کليات تحقيق 1
1-1 مقدمه 2
2-1 ضرورت تحقيق 2
3-1 بيان مسئله 5
4-1 اهداف تحقيق 6
5-1 سوالات و فرضيات تحقيق 6
6-1 مدل مفهومي تحقيق 8
7-1 روش تجزيه تحليل داده ها 13
8-1 مراحل انجام تحقيق 13
9-1 تعريف مفاهيم و واژگان اختصاصي طرح 14

فصل دوم مباني نظري پژوهش و مروري بر تحقيقات پيشين 16
1-2 مقدمه 17
2-2 مفهوم فناوری 18
3-2 بازار فناوری 20
4-2 نهادهاي ميانجي بازاريابي فناوري 22
5-2 ميانجيگري سيستماتيك 23
1-5-2 كاركردهاي سازمان‌هاي ميانجي 24
2-5-2 ميزان تمركز بر ميانجي‏گري 26
3-5-2 ارتباط با محيط نهادي 26
4-5-2 تأثير بر فرايند نوآوري 27
5-5-2 نقش‏های نهادهای میانجی در تجاری‏سازی فناوری 28
6-5-2 نوع‏شناسي ميانجي‏هاي بازاريابي فناوري 30
1-6-5-2 نهادهاي اعطاي حق امتياز 30
2-6-5-2 کارگزاران مالکيت معنوي 31
3-6-5-2 برگزارکنندگان مزايده‏هاي مالکيت معنوي 31
4-6-5-2 نهادهاي تبادل برخط مالکيت معنوي 32
5-6-5-2 تأمين مالي به پشتوانه مالکيت معنوي 32
6-6-5-2 مشاوران مالکيت معنوي 32
7-6-5-2 بنگاه‏هاي برون‏سپاري مالکيت معنوي 33
8-6-5-2 صندوق‏هاي يکپارچه‏ساز مالکيت معنوي 33
9-6-5-2 صندوق تأمين مالي دعاوي حقوقي 33
10-6-5-2 انتقال فناوري 34
11-6-5-2 بانک‏هاي سرمايه‏گذاري مالکيت معنوي 34
12-6-5-2 بنگاه‏هاي توسعه مالکيت معنوي 35
13-6-5-2 چند نکته تکميلي درباره نهادهاي ميانجي 35

6-2 فن‌بازار 36
1-6-2 ضرورت وجود فن‌بازار 36
2-6-2 مفهوم فن بازار 39
3-6-2 وظايف و کارکردهاي فن بازار 40
4-6-2 انواع فن بازار 41
5-6-2 تفاوت فن بازار با ساير بازارها 43
6-6-2 فن‌بازار، نظام نوآوري و نقش دولت 44
7-6-2 گستره خدمات فن‏بازار 47
8-6-2 مطالعات تطبیقی فن بازار در جهان 49
9-6-2 مطالعات تطبیقی فن‏بازار دفاعی در جهان 60
10-6-2 تجربه فن‏بازار دفاعی در جهان 64
11-6-2 دلایل موفقیت فن‏بازار در کشورهای غربی 67
12-6-2 مدل‌هاي پياده‌سازي فن بازار 72
13-6-2 عوامل مؤثر بر موفقيت فن‏بازار 74
14-6-2 چارچوب تحلیلی برای ارتقای فن‏بازار 78
15-6-2 ذي‏نفعان فن‏بازار 79

7-2 فن بازار در ايران 83
1-7-2 اسناد بالادستي 83
1-1-7-2 سند چشم‏انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 84
2-1-7-2 ابلاغیه مقام معظم رهبری راجع‏به سیاست‏های کلی برنامه پنجم توسعه 84
3-1-7-2 قانون برنامه پنجم توسعه کشور 85
4-1-7-2 رهنمودهای مقام معظم رهبری برای نقشه جامع علمی کشور 87
5-1-7-2 نقشه جامع علمی کشور 88
6-1-7-2 سیاست‏های کلی علم و فناوری کشور 92
2-7-2 وضعيت کشور در زمينه‏ي فن بازار 95
1-2-7-2 فن‏بازار دفاعی؛ تجربه فن‏بازار در وزارت دفاع و پش ن م 96
2-2-7-2 ویژگی‏های فن‏بازار دفاعی 98
3-2-7-2 ضرورت تمرکز بیشتر بر جایگاه سکوهای فناوری در شکل‏گیری فن‏بازار 102
4-2-7-2 نقش موسسه در مبادلات فناوری ودجا 104
5-2-7-2 نهادهای میانجی و واسطه‏ای نظام نوآوری ودجا 108
6-2-7-2 وضعیت فن‏بازار دفاعی در کشور از نگاه نهادی 111
7-2-7-2 پشتوانه‏های قانونی برای معاملات فناوری 112
8-2-7-2 سابقه فن‏بازار در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری 112
9-2-7-2 فن‏بازار منطقه‏ایی؛ تجربه فن‏بازار در پارک‏های علم و فناوری 113
10-2-7-2 کریدور نانو 113
11-2-7-2 تجربه فن‏بازار در سازمان پژوهش‏های علمی و صنعتی 114
12-2-7-2 فن‏بازار پارک فناوری پردیس 114
3-7-2 محدوديت‏هاي فعاليت فن‏بازارها در ايران 114
1-3-7-2 محدوديت‏هاي فرهنگی 114
2-3-7-2 محدوديت‏هاي اقتصادی 115
3-3-7-2 محدوديت‏هاي قانونی 115
4-3-7-2 محدودیت‏های نیروی انسانی 115
5-3-7-2 محدودیت‏های دولتی و سیاست‏گذاری 115
4-7-2 پژوهش‌هاي انجام شده 116
1-4-7-2 مطالعۀ حسینی و سهرابی 116
2-4-7-2 مطالعۀ موحدی و طباطبایی 122
3-4-7-2 مطالعۀ صمدی و همکاران 123
8-2 جمع‏بندی ادبیات 125

فصل سوم روش تحقیق 127
1-3 مقدمه 128
2-3 نوع روش 128
3-3 مراحل انجام تحقيق 130
1-3-3 چارچوب مفهومی تحقیق 131
1-1-3-3 استخراج چارچوب از ادبیات 132
2-1-3-3 بررسی اکتشافی (مصاحبه) 135
2-3-3 عملياتي كردن (سنجش) مفاهيم 139
3-3-3 روش گردآوری داده‏ها 144
4-3-3 ابزار گردآوری داده‌ها 144
5-3-3 پایایی و روایی ابزار سنجش 144
6-3-3 جامعه و نمونه آماری 147
7-3-3 روش تجزیه و تحلیل داده‌ها 148

فصل چهارم تجزيه و تحليل يافته هاي تحقيق 150
1-4 مقدمه 151
2-4 تحلیل مصاحبه‏ها 151
1-2-4 روایی و پایایی تحلیل محتوا 152
2-2-4 یافته‏های تحلیل محتوا 156
3-4 تحلیل پرسشنامه‏ها 156
4-4 آمار توصيفي متغيرهاي جمعيت شناختي تحقيق 161
5-4 تحليل عاملي تاييدي ( بخش اندازه‏گیری مدل) 165
1-5-4 تحليل عاملي تاييدي عامل موفقيت فن‏بازار 167
2-5-4 تحليل عاملي تاييدي عامل طرف عرضه 169
3-5-4 تحليل عاملي تاييدي طرف تقاضا 172
4-5-4 تحليل عاملي تاييدي سازوکارهاي داخلي فن بازار 174
5-5-4 تحليل عاملي تاييدي عوامل خارجي 176
6-4 تحليل مسير تاثيرگذاري عوامل مؤثر بر موفقيت فن بازار (بخش ساختاری) 179
1-6-4 ارزيابي مدل با اعداد معناداري t 180
2-6-4 معيار R^2 يا R Squares 182
3-6-4 معيار Q^2 182
4-6-4 معیار افزونگی 183
7-4 ارزیابی برازش بخش کلی مدل 183
8-4 ارزيابي تاثيرگذاري متغيرهاي ميانجي با آزمون سوبل 184
9-4 آزمودن فرضيه‏ها 184
10-4 جمع‏بندی 187

فصل پنجم: جمع‏بندی و نتیجه‏گیری 190
1-5 مقدمه 191
2-5 نتایج حاصل از مرور ادبیات 192
3-5 نتایج تحلیل آمار توصیفی 193
4-5 نتایج تحلیل عاملی تأییدی 193
5-5 نتایج حاصل از تحلیل مسیر 195
6-5 نتایج و تفسیر آزمون فرضیه‏های تحقیق 195
7-5 نتایج حاصل از مصاحبه و تحلیل محتوا 196
8-5 نتایج بر مبنای مدل نهایی 198
9-5 پیشنهادهای تحقیق 198
1-9-5 پیشنهادهای اجرایی 198
2-9-5 پیشنهادهایی برای تحقیقات آتی 201
3-9-5 محدودیت‏ها 201
4-9-5 نوآوری های تحقیق

پیوست اول: پرسش‏نامه 202
پیوست دوم: بررسی تاثیر عوامل بر موفقیت فن‏بازار از طریق رگرسیون چند متغیره 206
منابع 209

فهرست جدول‏ها
1-1 فرضیه‏های تحقیق و پشتوانۀ ادبیاتی آن‏ها 7
2-1 عملیاتی کردن مفاهیم 12
3-1 مراحل و ویژگی‏های هر مرحله از تحقیق 14
1-2 نقش سازمان‏های میانجی در توسعه تجاری‏سازی فناوری 29
2-2 نوع‏شناسی میانجی‏های بازاریابی 35
3-2 فعالیت‏های فن‏بازار 41
4-2 گستره خدمات فن‏بازار 47
5-2 ذی‏نفعان فن‏بازار 80
6-2 پردازش‏های رهنمودهای مقام معظم رهبری 85
7-2 بندهای مرتبط با موضوع فناوری و فن‏بازار در برنامه پنجم توسعه 86
8-2 رهنمودهای مقام معظم رهبری برای نقشه جامع علمی کشور 87
9-2 پردازش نقشه جامع علمی کشور 88
10-2 سیاست‏های کلی علم و فناوری 92
11-2 سود شرکت‏های دفاعی 103
12-2 نقش‌ها و نهادهاي نظام نوآوري ودجا بر اساس کارکردهاي مورد انتظار 109
13-2 پیش‏نیازهای ایجاد فن‏بازار 116
14-2 اولویت‏های ایجاد فن‏بازار 117
15-2 فرضیه‏های تحقیق 122
1-3 فرآیند اجرایی تحقیق 131
2-3 عملیاتی کردن مفاهیم موجود 141
3-3 نتایج پرسش‏نامه مناسب بودن شاخص‏ها 143
4-3 بررسی پرسش‏نامه به تفکیک هر زیرمجموعه 146
1-4 کدهای عوامل مؤثر در موفقیت فن‏بازار 152
2-4 کدهای میزان موفقیت فن‏بازارهای برگزارشده 152
3-4 فراوانی اشاره به عوامل مؤثر بر موفقیت فن‏بازار 153
4-4 موفقیت فن‏بازارهای گذشته 154
5-4 نتایج مقایسه کد‏گذاری ارزیابان در متون مصاحبه 155
6-4 معرفی متغیر وابسته مدل کسب موفقیت فن‏بازار دفاعی 159
7-4 معرفی متغیرهای میانجی مدل کسب موفقیت فن‏بازار دفاعی 160
8-4 معرفی متغیر مستقل مدل کسب موفقیت فن‏بازار دفاعی 160
9-4 توزیع پاسخ‏دهندگان بر حسب سابقه‏کاری 161
10-4 توزیع پاسخ‏دهندگان بر حسب تحصیلات 161
11-4 توزیع پاسخ‏دهندگان بر حسب میزان آشنایی با فن‏بازار 162
12-4 توزیع پاسخ‏دهندگان بر حسب گرایش تحصیلی 162
13-4 توزیع پاسخ‏دهندگان بر حسب صنعت مطبوع 163
14-4 ترکیب پاسخ‏دهندگان بر حسب میزان آشنایی پاسخ‏دهندگان با فن‏بازار و صنعت مطبوع 164
15-4 توزیع پاسخ‏دهندگان بر حسب سطح تحصیلات و گرایش تحصیلی 165
16-4 شاخص‏های برازندگی مدل موفقیت فن‏بازار 168
17-4 شاخص‏های برازندگی مدل اندازه‏گیری سازه عامل طرف عرضه 171
18-4 شاخص‏های برازندگی مدل اندازه‏گیری سازه طرف تقاضا 173
19-4 شاخص‏های برازندگی مدل اندازه‏گیری سازوکارهای داخلی 176
20-4 شاخص‏های برازندگی مدل اندازه‏گیری عوامل خارجی 178
21-4 وضعیت اعداد معناداری t در مدل اولیه تحقیق 181
22-4 وضعیت اعداد معناداری t در مدل اصلاحی 182
23-4 مقادیر مرتبط با معیار Q^2 سازه مدل 183
پ-1 نتایج رگرسیون چند متغیره 206
پ-2 روابط استفاده شده برای رگرسیون چند متغیره 207

 
فهرست شکل‏ها
1-1 مراحل توسعه چارچوب نظری 9
2-1 طرح اولیه روابط متغیرها 9
3-1 ارتباط متغیرها در مدل‏های ساختاری 10
4-1 الگوی اولیه 11
1-2 بخش‏های مختلف فن‏بازار ترکیبی 43
2-2 نمودار گردش کار فرآیند انتقال فناوری در نهاد انتقال و مبادله فناوری شانگهای 57
3-2 علت ظهور میانجی‏های بازار فناوری و تاثیر آن‏ها بر مبادلات فناوری 71
4-2 نظام نوآوری دفاعی 111
5-2 ارائه خدمات فن‏بازار به متقاضی فناوری 119
6-2 ارائه خدمات به‏ عرضه‏کننده فناوری 120
7-2 مدل پیشنهادی فن‏بازار ملی 121
8-2 عوامل مؤثر بر موفقیت فن‏بازار 123
9-2 الگوی شبکه‏ای فن‏بازار 124
1-3 مراحل توسعه چارچوب مفهومی 133
2-3 طرح اولیه روابط 134
3-3 ارتباط متغیرها در مدل 134
4-3 طرح تکمیلی 140
5-3 متغیرهای کمیت و کیفیت موفقیت فن‏بازار 141
1-4 مراحل تجزیه و تحلیل آماری 158
2-4 مدل تحقیق 160
3-4 تحلیل عاملی تأییدی اولیه موفقیت فن‏بازار در حالت t 167
4-4 تحلیل عاملی تأییدی موفقیت فن‏بازار در حالت t 167
5-4 تحلیل عاملی تأییدی فن‏بازار در حالت استاندارد 168
6-4 متغیرهای نهایی موفقیت فن‏بازار 169
7-4 تحلیل عاملی تأییدی اولیه طرف عرضه در حالت t 170
8-4 تحلیل عاملی تأییدی طرف عرضه در حالت t 170
9-4 تحلیل عاملی تأییدی طرف عرضه در حالت استاندارد 170
10-4 متغیرهای نهایی طرف عرضه 171
11-4 تحلیل عاملی تأییدی اولیه سازه طرف تقاضا در حالت t 172
12-4 تحلیل عاملی تأییدی سازه طرف تقاضا در حالت t 172
13-4 تحلیل عاملی تأییدی سازه طرف تقاضا در حالت استاندارد 173
14-4 متغیرهای نهایی طرف تقاضا 174
15-4 تحلیل عاملی تأییدی اولیه سازه سازوکارهای داخلی فن‏بازار در حالت t 174
16-4 تحلیل عاملی تأییدی سازوکارهای داخلی فن‏بازار در حالت t 175
17-4 تحلیل عاملی تأییدی سازوکارهای داخلی فن‏بازار در حالت استاندارد 175
18-4 متغیرهای نهایی سازوکارهای داخلی فن‏بازار 176
19-4 تحلیل عاملی تأییدی اولیه عوامل خارجی در حالت t 177
20-4 تحلیل عاملی تأییدی عوامل خارجی در حالت t 178
21-4 تحلیل عاملی تأییدی عوامل خارجی در حالت استاندارد 178
22-4 متغیرهای نهایی عوامل خارجی 179
23-4 مدل اولیه تحلیل مسیر در حالت t 180
24-4 مدل نهایی تحلیل مسیر در حالت t 181
25-4 خلاصه‏ایی از مراحل تجزیه و تحلیل آماری 188
26-4 مدل نهایی تحقیق 188