بررسی پیشینه و سرگذشت طرحهای امنیتی در منطقه خلیج فارس

علوم سیاسی
دانلود پایان نامه رشته علوم سیاسی بررسی پیشینه و سرگذشت طرحهای امنیتی در منطقه خلیج فارس چکیده در این پایان نامه به سوابق طرحهای امنیتی اشاره شده است که در آن به نظام امنیت ایرانی که به دوران سیطره ایران بر منطقه خلیج فارس اطلاق می شود اشاره گردیده است. و به دنبال آن به دوران تسلط بریتانیا یا دوران صلح بریتانیایی که به مدت یکصد و پنجاه سال طول کشید پرداخته شده که در این دوران بریتانیا حاکمیت بلامنازع داشته است و توانست با سرکوب دزدان دریایی و نیروهای محلی و رقبای اروپایی خود، امنیت را در منطقه خلیج فارس برقرار کند. از ابتدای ورود اروپائیان و خصوصاً انگلستان به منطقه، امنیت برای آنها در مسائل تجاری و اقتصادی بوده است و سپس مسأله شبه قاره هند هم در حیطه موضوعات امنیتی انگلستان قرار گرفت.تحولات جدید و کشف نفت به تلقی سنتی از امنیت پایان داد و کشف نفت دوره جدیدی از رقابت بین قدرتهای خارجی را در منطقه باعث شد. که در این رقابت نفت و دسترسی آسان به آن در رأس موضوعات امنیتی آنها قرار داشت. تحولات دهه 60 م. باعث شد تا انگلستان پس از 370 سال حضور در خلیج فارس از این منطقه خارج شود و جای خود را به قدرت نو ظهور آمریکا بدهد. با فروپاشی نظام امنیتی بریتانیا یا دوران صلح بریتانیایی، تلاشهای جدیدی از طرف آمریکا و قدرتهای محلی برای پر کردن خلاء امنیتی صورت گرفت، و آمریکا می کوشید تا با سپردن مسئولیت امنیتی به کشورهای منطقه، خود از دور ناظر بر اوضاع باشد. این تلاشها در قالب دکترین دو ستونه نیکسون – کیسینجر شکل گرفت که بر اساس آن مسئولیت امنیت به دو کشور اصلی منطقه یعنی ایران و عربستان سعودی سپرده شد. ایران به خاطر موقعیت استراتژیکی، جمعیتی و نظامی خود، و عربستان بخاطر موقعیت سیاسی بین اعراب و نیز موقعیت اقتصادی خود که ناشی از نفت فراوان بود مورد انتخاب واقع شدند. دکترین نیکسون در حقیقت ناشی از دو عامل بود. یکی مسائل داخلی آمریکا در نتیجه جنگ ویتنام، و دیگری عامل بین المللی که همان تنش زدایی با شوروی بود. این طرح به مدت یک دهه توانست یک نوع امنیت ژاندارم مآبانه را در منطقه خلیج فارس برقرار سازد که منافع آمریکا را به بهترین نحو تأمین می کرد. وقوع انقلاب اسلامی ایران و فروپاشی یکی از ستونهای طرح نیکسون– کیسینجر یعنی حکومت شاه، به عمر سیستم امنیتی نیکسون- کیسینجر هم پایان داد. وقوع انقلاب اسلامی ایران باعث ارائه طرحهای امنیتی دیگری در منطقه شد که از آن جمله می توان به دکترین کارتر اشاره کرد که در حقیقت نوعی حضور مستقیم در منطقه بود و تکیه اصلی آن بر ایجاد یک نیروی واکنش سریع برای مداخله بود و این طرح بنا به دلایلی نتوانست موفق باشد.تلاش برای ایجاد یک سیستم منطقه ای از طرف دولتهای منطقه منجر به تشکیل شورای همکاری خلیج فارس گردید. این شورا متشکل از 6 کشور عربی حوزه خلیج فارس بود که می بایست به شکل یک کنفدراسیون دور هم جمع می شدند. اهداف اولیه این شورا اقتصادی اعلام گردید ولی عملاً به موضوعات نظامی و امنیتی می پرداخت. فروپاشی پیمان سنتو و جنگ ایران و عراق عامل اصلی تشکیل این شورا گردید و این شورا تلاشهای زیادی را برای ایفای یک نقش فعال در منطقه انجام داد ولی هیچکدام موفق نبود و نهایتاً خود به یکی از طرفهای درگیر در جنگ ایران و عراق تبدیل شد. علت ضعف و ناتوانی شورا را می توان در یک نکته دانست که اصولاً کشورهای عضو هر کدام اختلافات حل نشده زیادی با هم داشتند که وقوع انقلاب اسلامی در ایران و به دنبال آن جنگ ایران و عراق و احساس تهدید مشترک از جانب ایران باعث کنار گذاشتن اختلافات آنها شد، ولی پایان جنگ و نزدیکی آنها به ایران بار دیگر اختلافات حل نشده قدیمی را آشکار ساخت و کشورهای عضو را به تقابل کشاند.عامل دیگر که اوج ضعف و ناتوانی شورا بود همانا اشغال کویت توسط عراق و عدم توان مقابله این شورا با عراق بود که اعضا هر کدام متقاعد شدند که در صورت تکرار چنین حمله ای شورا قادر به تضمین امنیت آنها نیست و می بایست آنها راه دیگری برای امنیت خود پیدا کنند. تلاشهای جدید که برای ایجاد یک سیستم امنیتی دیگر هم از طرف آمریکا و هم کشورهای عربی صورت گرفت ناشی از بحران اشغال کویت بود. از آنجا که کشورهای عربی منطقه ضعف اصلی خود را در فقدان نیروی انسانی مناسب می دیدند لذا برای جبران این ضعف متوجه کشورهای عربی خارج از منطقه یعنی مصر و سوریه شدند. و این تلاش در قالب سیستم امنیتی 2+6 تجلی یافت.این سیستم با حمایت و تشویق آمریکا شکل گرفت و قرار شد که نیروهای سوری و مصری در مقابل دفاع از اعراب منطقه از امتیازات اقتصادی بهرمند گردند، و یکی از دلایل اصلی آن اعطای یک پوشش عربی به این سیستم امنیتی بود تا نقش مستقیم آمریکا کم رنگ گردد ولی از آنجا که اعضا اصلی این سیستم هر کدام انگیزه و اهداف متفاوتی داشتند و اصولاً احساس تهدید مشترکی بین آنها وجود نداشت و از طرف دیگر این سیستم برآمده از بحران کویت بود پس از فروکش کردن بحران خیلی زود از هم پاشید و نیروهای مصری و سوری منطقه خلیج فارس را ترک کردند. پس از شکست طرح 2+6، سیستم امنیتی جایگزینی که در منطقه شکل گرفت طرحهای امنیتی دو جانبه بود و در این سیستم هر کدام از کشورهای عربی به طور جداگانه قراردادهای دفاعی با کشورهای غربی از جمله آمریکا و انگلستان منعقد ساختند. بدین ترتیب امنیت خود را به حضور مداوم و گسترده نیروهای خارجی گره زدند.در این پایان نامه به مطالعه سیرتاریخی سیستمهای امنیتی تجربه شده در خرده منطقه خلیج فارس در مقطع زمانی 1970 تا1990 به ترتیب جایگزینی می پردازیم. برای شکل گیری یک تصویر منسجم از این ترتیبات امنیتی، به عنوان پیش زمینه، به نظامهای امنیتی قبل از دوره مورد نظر نیز اشاره ای می کنیم به این منظور ابتدا به«نظام امنیت ایرانی»به عنوان کهن ترین سیستم امنیتی منطقه خلیج فارس، و پس از آن به«نظام امنیت بریتانیایی»اشاره می کنیم و سپس به مقطع زمانی مورد نظر که می توان آنرا دوره«نظام امنیت آمریکایی»دانست می پردازیم. کلمات کلیدی: طرحهای امنیتی منطقه خلیج فارس نظام امنیت ایرانی تحولات دهه 60 م سیستم امنیتی خلیج فارس فهرست مطالب نظام امنیت ایرانی نظام امنیتی انگلستان یا دوران صلح بریتانیایی تحولات مفاهیم امنیتی و طرح های امنیت منطقه ای پیمان بغداد تشکیل سنتو تحولات دهه 60 و خروج بریتانیا از خلیج فارس سیستم امنیت دو ستونی(دکترین نیکسون- کسیسنجر) موانع تحقق اهداف دکترین نیکسون پایان سیستم امنیت دو ستونی نیکسون دکترین کارتر ارزیابی دکترین کارتر دکترین ریگان(سیاست اتفاق نظر استراتژیک) سیستم امنیتی شورای همکاری خلیج فارس تشکیل شورای همکاری خلیج فارس اهداف و مضامین شورا اهداف اقتصادی اهداف امنیتی شورا. سیاست خارجی شورا اول:جنگ ایران و عراق دوم: بحران کویت دلایل ضعف و ناتوانی شورا الف) دلایل ضعف شورا از بعد تئوریک ب) موانع عملی فراروی شورا – عدم فراگیری شورا - اختلافات ارضی و مرزی بین اعضاء - ناتوانی شورا ناشی از ضعف نظامی بحران اول و دوم خلیج فارس بیانیه دمشق و طرح امنیتی 2 + 6 انگیزه ها و اهداف طراحان سیستم امنیتی 2 + 6 – آمریکا - اهداف کشورهای عربی از شرکت در طرح2 + 6 بررسی دلایل ناکامی طرح امنیتی 2 + 6 طرحهای امنیتی دو جانبه نقش و هدف آمریکا اقدامات عملی برای استقرار سیستم ارزیابی طرح امنیتی دو جانبه نگاه برون منطقه ای به عنوان آخرین آلترناتیو (تجربیات تاریخی) منابع