بیع با ثمن شناور از دیدگاه فقه

لزوم تعيين هم در ثمن شرط درستى قرارداد بيع شمرده شده است، هم در مثمن. طرفداران اين نظريه، چه مبيع دچار ابهام باشد چه ثمن، به بطلان بيع حكم كرده ‏اند; اما اين نگاشته صرفا به بررسى وضعيت ثمن شناور و نامعين مى‏پردازد.

زيرا در روزگار ما - چنانچه زير عنوان تاريخچه موضوع خواهد آمد - مشكل، بيشتر در ثمن شناور است. امروزه معمولا فراورده‏هاى صنعتى برابر استانداردها و نقشه‏هاى كاملا مشخص توليد شده، و به بازار مصرف ارايه مى‏شود. و كاتالوگ‏ها، مشخصات و حتى ويژگيهاى غير اساسى كالاها را تعيين و معرفى مى‏كند. و مبيع را تقريبا از هرگونه ابهام مى‏رهاند. از اين روى تاكيد اين نوشته بر ثمن شناور است.

محقق حلى در شرايع الاسلام مى‏فرمايد: شرط است كه قدر و جنس و وصف ثمن معلوم باشد و اگر به حكم يكى از طرفين بيع شود- يعنى تعيين آن به يكى از طرفين سپرده شود- عقد منعقد نمى‏گردد. (5)

شروط بيع نزد حنفيان چهار گونه است: شرايط انعقاد، شرايط صحت، شرايط نفوذ و شرايط لزوم; (جمعا بيست و سه شرط) (13) يكى از شرايط صحت‏بيع آن است كه مبيع و ثمن معلوم باشند; علمى كه مانع از بروز منازعه ميان طرفين شود. پس بيع كالاى مجهول - مثلا گوسپندى از اين بخش گله - صحيح نيست و نيز بيع با ثمن مجهول و نامعين مثل اينكه بگويد اين كالا را به بهايش، يا به آنچه در دستان يا جيب اوست، خريدارى كردم، صحيح نيست. (14)

فهرست مطالب

طرح موضوع 3
تاريخچه موضوع 4
گفتار نخست 6
دلايل اين نظريه 6
1 - نقل اقوال 6
بند اول - فقهاى شيعه 6
بند دوم - فقيهان اهل سنت و جماعت 7
2 - تقرير ادله اين نظريه 8
الف - اجماع فقها 8

ج - روايات خاصه 10
3 - نقد و بررسى ادله اين نظريه 10
الف - بررسى اجماع فقها 10

بحث‏سندى 12
بحث دلالى 13
اول - معناى لغوى «غرر» 13
دوم - «غرر» در متون فقهى و اصطلاح فقيهان 14
سوم - رابطه «غرر» و «جهل‏» 15
چهارم - نتيجه بحث دلالى 16
پنجم - عدم تحقق هيچ يك از معانى سه گانه غرر در موضوع مورد بررسى 16
ششم - اثر پيش بينى حق فسخ در بيع با ثمن قابل تعيين 18
ج - بررسى روايات خاصه 19
چكيده گفتار يكم 20

دلايل اين نظريه 21
1 - نقل اقوال و تقرير ادله 21
بند اول: فقيهان شيعه 21
1- ابن جنيد اسكافى (92) 21
2- شيخ يوسف بحرانى (95) 21
3- مرحوم آيت الله العظمى خويى 24
بند دوم: فقهاى اهل سنت و جماعت 26
2 - نقد و بررسى ادله 27
1- بررسى سخن ابن جنيد اسكافى 27
2- بررسى سخن شيخ يوسف بحرانى 28
3- بررسى سخن آيت الله العظمى خويى 32
4- بررسى سخن ذكر شده از اهل سنت و جماعت 32
5- بهره‏اى ديگر از صحيحه رفاعه 33
چكيده گفتار دوم 34

منابع