حکمت و فلسفه‌ پزشکی و بهداشتی احکام اسلامی مطابق با فقه مذهب امام شافعی

فقه،حقوق،الهیات
دانلود پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی حکمت و فلسفه‌ پزشکی و بهداشتی احکام اسلامی مطابق با فقه مذهب امام شافعی

چکیده آن‌چه که اسلام چهارده قرن پیش در اجتناب از آلودگی‌ها و پیش‌گیری از بیماری‌ها مورد تأکید قرار داده است، برای بشر متمدّن قرن بیست‌ویکم که در اوج شکوفایی دانش و تکنولوژی است، جای تأمل است و در بررسی احکام اسلامی برای یافتن فلسفه‌ی پزشکی و بهداشتی آن‌ها شاهباز عقل آدمی از پروبال می‌افتد و با اعتراف به عجز و قصور دانش خود با تمامی وجود می‌فهمد که؛ «هیچ‌گونه باطلی، از هیچ جهت و نظری، متوجه قرآن نمی‌گردد، فرو فرستاده‌ای یزدان است که با حکمت و ستوده است».[فصلت / 42] درواقع آن‌چه که از بررسی احکام اسلامی حاصل می‌شود این است که به طور یقین در بطن هر حکمی مصلحتی جسمی، روانی، اجتماعی و اخرویِ امتثالِ فرمانِ خداوندی که سرانجام آن رستگاری ابدی و سعادت دو جهانی است، وجود دارد و اگر دانش بشری نتواند برای فلسفه‌ی احکامی توجیهات علمی ارائه دهد و برای اذهان پویای دانشمندان و طالبان علم پاسخ‌های مناسبی داشته باشد، هیچ تزلزلی در احکام شرعی ایجاد نمی‌شود.متأسفانه قضاوت‌های ناعادلانه و تبلیغات سوء مستشرقینِ مُغرضی چون ادوارد براون که طب اسلامی را التقاطی از چند شیوه‌ی طب باستانی یونانی و در سطح پایین‌تری هندی و ایرانی قلمداد کرده و تهمت‌های ناروایی به دانشمندان اسلامی زده است، نه تنها ذهنیت غربیان را درباره‌ی شیوه‌ی بهزیستی اسلام گمراه نموده بلکه بسیاری از مسلمانان سطحی‌نگر و جاهلظ دچار شک و تردید کرده است. این تحقیق تلاشی است در جهت یافتن حکمت و فلسفه‌ی پزشکی و بهداشتی احکام اسلامی مطابق با فقه مذهب امام شافعی رحمه‌الله که به ترتیب ابواب فقهی از کتاب منهاج‌الطالبین امام نووی رحمه‌الله برگرفته شده است و بیشتر آن احکام مشترک بین تمام مذهب اسلامی است. فواصل بین احکام و تفاسیر علمی با علامت سه ستاره مشخص شده است.گرچه موارد متعدّدی به علت کمبودهای موجود مورد بررسی قرار نگرفته است؛ بنابراین لازم است .تخصصان و کارشناسان در خصوص هر کدام از مواردی که به صورت تئوری در این تحقیق مورد بحث واقع شده و نیز مسایل فراوانی که در سنت نبوی تحت عناوین «الطب النبوی»، «آداب الأکل والشرب»، «آداب النوم» و غیره مطرح شده‌اند تحقیقات علمی دقیقی انجام دهند. کلمات کلیدی: احکام اسلامی فسلفه‌ی پزشکی احکام تجلّی حکمت در احکام اسلامی فقه و مبانی حقوق اسلامی (فقه شافعی) پیشگفتار عقل وجه تمایز آدمی از سایر مخلوقات و خلقت ممتاز خداوندی است که بشر به وسیله‌ی آن توانسته است بر بسیاری از نمودهای طبیعت مسلط گردد.در معارف اسلامی عقل جایگاه ویژه‌ای دارد و خداوند صاحبان عقل را می‌ستاید. امّا ابزارهایی که عقل در شناخت هستی بکار می‌برد و اطلاعات را از آن‌ها می‌گیرد معدودند و در نفس خود بسیار محدود؛ به همین دلیل است که آدمی از ابزارها و وسایل مختلفی برای پیشبرد اهداف خود استفاده می‌کند؛ بنابراین، حیطه‌ی فعالیت و کاربرد عقل محدود است و نقص نسبی دانش بشری و تکامل تدریجی علوم، ریشه در این محدودیت دارد؛ عقل بشری در برابر ماورای جهان محسوس و مادی کاملاً ناتوان است چون ابزارهای لازم برای شناخت آن را ندارد و به این دلیل است که خالق هستی برای ارتباط با بشر به لطف خود کسانی را مورد خطاب قرار می‌دهد و به وسیله‌ی آنان مطالبی از جهان ماورای حس را به آدمی ابلاغ می‌کند. اسلام نه تنها تکیه و توسّل به عقل و علم را محدود نمی‌سازد بلکه توجه عمیق به آن دو منبع شناخت را به تأکید توصیه می‌کند و به ما می‌آموزد که هیچ‌کدام از این ابزارهای شناخت بدون هدایت پیامبری کاری از پیش نبرده و عقل و علم جز با نور وحی به شکوفایی نخواهند رسید.با توجه به این نکته که محور تمامی احکام شریعت رعایت مصالح تحت قاعده‌ی «جلب منفعت و دفع مضرت» است، بسیاری از علمای دین درک قسمت اعظم مصالح دنیوی و اخروی را به وسیله‌ی عقل ممکن می‌دانند [ابن عبدالسلام، امام عزالدین؛ 1999؛ ج 1؛ ص 9-8].در اصول عقاید اهل سنت عقل به عنوان یکی از اسباب سه‌گانه‌ی کسب علم معرفی شده است؛ اما به دلیل محدودیت میدان فعالیت حواس که وسایل کسب معرفت‌های مختلف برای عقل هستند، حیطه‌‌ی کاربرد عقل نیز به جهان مادی و محسوس محدود می‌شود؛ بنابراین بدون راهنمایی و روشنایی کسب شده از نور وحی، عقل در درک مفاهیم عالم غیب ناتوان است [سعدی، عبدالملک؛ 1379؛ ص 33]. قرآن کریم پاره‌ای از حکمت‌ها و فلسفه‌های احکام را بیان کرده است و در مسایل زیادی نیز از ذکر دلایل احکام خودداری کرده است؛ به عنوان مثال حکمت حج را تعظیم و تکریم شعایر خداوندی و حکمت جهاد را اعلای دین خدا ذکر می‌کند [الدهلوی؛ 1418؛ ج 1؛ ص 16].در احادیث متعددی نیز پیامبر‌اکرم  به ذکر فلسفه‌ی احکام پرداخته‌اند؛ به عنوان مثال حکمت و فلسفه‌ی روزه‌ی عاشورا را نجات حضرت موسی  و قومش از استبداد فرعونی، و حکمت خوابیدن بر پهلوی راست را آرامش و استراحت اعضا ذکر فرموده است. در میان صحابه کسانی چون ابن عباس، ابن عمر و زید بن ثابت رضوان‌الله علیهم اجمعین در خصوص حکمت احکام مطالب قابل توجهی ذکر کرده‌اند [الدهلوی؛ 1418؛ ج 1؛ ص 19-17].تلاش و کوششی که توسط حکما و دانشمندانی هم چون امام محمد غزالی و عزبن عبدالسلام رحمهما الله قرن‌ها قبل در خصوص یافتن فلسفه‌ی احکام انجام شده و امروزه نیز تداوم دارد، در این جهت نیست که اسلام و احکام آن، مورد تأیید علوم مختلف قرار گیرد، بلکه هدف این است که نشان داده شود این علوم بسیاری از رازها و اسرار معارف دینی و احکام اسلامی را در آن مقطع زمانی دریافته‌اند و به تدریج با تکامل علوم، حکمت‌‌های دیگر در مورد سایر مسایل آشکار خواهد شد. فهرست مطالب مقدمه 10 «پیشگفتار» 12 «اهمیت بهداشت در اسلام» 14 «بهداشت اسلامی» 19 «عبادت و بهداشت روانی» 22 «احکام و مقررات اجتماعی در اسلام» 25 «بهداشت و تندرستی» 28 فصل اول: عبادات 1- «احکام طهارت» 31 1-1- «آب مشمّس» 32 1-2- «آب قلّتین» 34 1-3- شک در پاکی آب 36 1-4- «ظروف طلا و نقره» 37 1-5- «تحریم استعمال طلا برای مرد» 38 1-6- «استنجاء» 39 1-6-1- «آداب استنجاء و دستشویی رفتن» 41 1-7- «وضو» 47 1-7-1- «سنت‌های وضو» 49 1-7-2- «کراهت خشک کردن اعضای وضو» 56 1-7-3- «وضوهای مستحب» 56 1-7-4- «مبطلات وضو» 57 1-7-5- «دفع شک و عمل به یقین» 58 1-8- «غسل» 59 1-8-1- «کیفیت انجام غسل» 63 1-9- «نجاست» 64 1-9-14- «پاک شدن نجاست» 77 1-9-15- «پاکی از انواع نجاست» 78 1-9-16- «نجس شدن مایعات» 80 1-10- «تیمّم» 81 1-11- «حیض (عادت ماهیانه)» 84 1-12- استحاضه (خون‌ریزی غیرطبیعی رحم) 87 1-13- نفاس (خون‌ریزی پس از زایمان) 89 2- «نماز» 90 2-1- ارکان نماز 91 2-2- «نمازهای مکروه» 94 2-3- «نماز جماعت» 96 2-4- «مستحبات روز جمعه» 101 2-5- «تحریم استعمال حریر برای مرد» 104 3- «احکام میت» 105 3-1- «احکام پس از مرگ» 107 3-2- «آماده کردن جسد برای غسل» 107 3-3- «غسل میت» 108 3-4- «کفن کردن» 111 3-5- «احکام شهدا» 113 3-6- «نماز میت» 114 3-7- «دفن میت» 114 3-8- «اجتناب از آلودگی‌های جسد» 116 4- «روزه» 117 5- «حج» 124 فصل دوم: معاملات 1- «خرید و فروش» 132 2- «پاکیزگی کالای مورد معامله» 132 3- «حَجْر» 133 فصل سوم: مناکحات 1- «ارث» 136 2- «إیصاء» 137 3- «ازدواج» 138 3-1- «مستحبات ازدواج» 140 3-2- «نقش امتیازات اجتماعی در ازدواج» 142 3-3- «ازدواج با محارم» 143 3-4- «فسخ نکاح به علت بیماری» 144 3-5- «پاکدامنی و پرهیزگاری» 150 3-6- «احکام تعدّد زوجات» 151 3-7- «احکام قَسْم» 152 4- «خُلع (جدایی از جانب زن)» 153 5- «طلاق» 154 5-1- «مُتْعه» 157 6- «ایلاء (سوگند به ترک هم‌بستری)» 158 7- «عِدّه» 159 7-1- «تعیین نسب» 163 8- «رِضاع (خویشاوندی شیری)» 164 9- «نفقه‌ی همسر» 167 10- «حِضانت (سرپرستی اطفال)» 169 فصل چهارم: جنایات 1- «قصاص» 172 2- «سقط جنین» 176 3- «زنا» 177 4- «نوشیدنی‌ها» 182 5- «دفع تجاوز و ضمانت» 186 5-1- «خون‌گیری» 187 5-2- «ختْنه» 188 6- «صید و ذبح» 191 6-1- «آلت ذبح» 193 7- «قربانی» 194 8- «عقیقَه (جشن نام‌گذاری کودک)» 195 8-1- «خوراندن خرما به نوزاد» 196 8-2- «نظافت‌ فردی» 197 9- «خوراکی‌ها» 199 9-1- «خوردنی‌های حرام» 203 9-2- «خوردنی‌های پاک» 205 9-3- «حیوانات نجاست خوار» 206 9-4- «ضرورت بقای حیات آدمی» 207 10- «مسابقه و رقابت» 208 «واژه‌نامه‌ی فقهی» 212 منابع و مآخذ 216