بازی با رتبه‌بندی؛ ترمیم حداقلی حقوق معلمان را "رتبه‌بندی" جا نزنیم!

خبرنگار اجتماعی ؛‌ رتبه‌بندی معلمان پس از مدت‌ها و رفت ‌وبرگشت به دولت، شامگاه یکشنبه سوم آذر در هیئت دولت به تصویب نهایی رسید؛ با این حال عده‌ای بر این باورند مصوبه دولت برای رتبه‌‌بندی معلمان بیشتر "ترمیم حقوق" است تا رتبه‌بندی!

صرف‌نظر از انتقاداتی که بارها از سوی معلمان مطرح شد مبنی بر اینکه هنوز رتبه‌بندی اجرا نشده و افزایش حداقلی آن در حقوق معلمان اعمال نشده است، چرا باید بارها و بارها از سوی مسئولان وزارت آموزش و پرورش از تابستان امسال به عنوان یک دستاورد بزرگ در حال اطلاع‌رسانی باشد، حال اینکه 200 تا 700 هزار تومانی که از آن سخن گفته می‌شد هنوز به حساب یک معلم هم واریز نشده است!

با وجود گلایه‌هایی از این دست، نقدهایی هم به مصوبه اخیر رتبه‌بندی معلمان وارد است؛ طبق این مصوبه قرار است معلمان مطابق با شاخص‌های تعریف شده در نظام رتبه‌بندی، در رتبه‌های یک تا 5 قرار بگیرند؛ تمام  افرادی که مشمول طبقه‌بندی مشاغل هستند، تحت پوشش نظام رتبه‌بندی قرار می‌گیرند که شامل آموزگاران، دبیران، هنرآموزان، مربیان پرورشی، مراقبان سلامت، معاون و مدیران و مشاوران مدارس است، در مجموع حدود 720 هزار نفر در سراسر کشور از امتیازات رتبه‌بندی بهره‌مند می‌شوند.

اما درباره رتبه‌بندی معلمان چند پرسش مطرح است از جمله اینکه آیا این مسیر در نهایت به افزایش انگیزه و ارتقای کیفیت در آموزش‌وپرورش ختم خواهد شد؟ یا اینکه در نهایت همانند سال 94 درصدی به حقوق معلمان اضافه می گردد اما باز هم «در بر همان پاشنه خواهد چرخید» و نه خبری از افزایش انگیزه است و نه ارتقای کیفیت.

برخی از کنندگان مجلس شورای اسلامی معتقدند که نظام رتبه‌بندی معلمان برای اجرا باید به شکل لایحه در دولت تنظیم و سپس برای تصویب نهایی و تبدیل شدن به قانون به مجلس ارسال شود اما هم‌اکنون دولت خودش رتبه‌بندی را تصویب نموده است و این یعنی ادامه مسیر سال 94 و طبقه‌بندی معلمان براساس مفاد قانون مدیریت خدمات کشوری و برخورداری آنها از امتیازات مواد 65، 66 و 68 این قانون!

البته در باب طرح رتبه بندی معلمان و حصول گشایش‌های معیشتی از این طریق، اختلاف نظرها و دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد برخی معتقدند موضوعی که اخیراً به اسم «رتبه‌بندی معلمان» مطرح است بیشتر برنامه ترمیم نسبی دریافتی معلمان بر اساس ماده 68 قانون مدیریت خدمات کشوری است.

و پرسش جدی‌تر شاید این باشد که مصوبه اخیر دولت برای رتبه‌بندی معلمان تا چه اندازه مطابق با رتبه‌بندی است که در جلسات کارشناسی شورای عالی آموزش‌وپرورش بر روی آن بحث و تبادل نظر شد و شاخص‌های سند تحول بنیادین تا چه اندازه در مصوبه فعلی جای دارد؟

در همین رابطه خلیل جوادیار؛ کارشناس مسائل آموزش‌وپرورش که در فرایند تدوین «نظام رتبه‌بندی معلمان» در کارگروهی که بدین منظور در شورای‌عالی آموزش‌وپرورش تشکیل می‌شد، حضور داشت، معتقد است مصوبه دولت برای رتبه‌بندی معلمان با آنچه که از دل این جلسات بیرون آمد، تفاوت‌های ماهوی و شکلی دارد.

به منظور بررسی «مصوبه نظام رتبه‌بندی معلمان» که توسط دولت ابلاغ شده و آنچه در جلسات کارشناسی شورای عالی آموزش‌وپرورش مطرح و بررسی شد با جوادیار گفت‌وگویی داشتیم که بخش نخست آن در ادامه تقدیم می گردد:

تسنیم: شورای‌ عالی آموزش‌وپرورش در جلسات متعددی به بررسی رتبه‌بندی معلمان پرداخت و نتیجه آن بود که طرحی در این رابطه تدوین شد، مصوبه اخیر دولت برای رتبه‌بندی تا چه اندازه مباحث کارشناسی مطرح شده را تحت پوشش قرار می‌دهد؟

پیرو دستور وزرای پیشین از جمله آقایان فانی، دانش‌آشتیانی و بطحایی، دبیرخانه شورای عالی آموزش وپرورش کارگروهی را برای بررسی رتبه‌بندی معلمان و تدوین متن نظام(یا آیین‌نامه) مربوطه تشکیل داد، در این کارگروه کارشناسان آموزش وپرورش، اساتید دانشگاه، معلمان، معاونان و مدیران مدارس حضور داشتند تا با همراهی یکدیگر بررسی و تدوین «نظام سنجش صلاحیت و رتبه‌بندی معلمان» را تدوین کنند.

ما براین باور بودیم اگر قرار است که معلمان سنجش صلاحیت و رتبه‌بندی شوند، بهترین افراد برای تعریف ملاک‌ها وشاخص‌های سنجش صلاحیت، جایگاه و رتبه‌بندی، ذینفعان آن یعنی «معلمان» هستند، براین اساس کارگروه تشکیل شده در شورای‌عالی آموزش‌وپرورش قریب 40 نفر بود که در میان آنها تعدادی از معلمان شاغل و بازنشسته نیز حضورداشتند.

پاشنه آشیل مصوبه رتبه‌بندی معلمان

سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به بحث رتبه‌بندی معلمان اشاره دارد و چند راهکار در سند است که به طور مستقیم به این بحث پرداخته است، در مصوبه اخیر دولت هیچ اشاره‌ای به راهکارهای سند تحول نشده و یکی از پاشنه آشیل‌های مصوبه دولت این است که سند تحول در آن جایی ندارد و به فراموشی سپرده شده است.

تسنیم: اما مسئولان در صبحت‌های خود می‌گویند که سند تحول بنیادین آنها را ملزم به اجرای رتبه‌بندی نموده است...

اکنون که هیئت دولت به مصوبه نظام رتبه‌بندی معلمان پرداخته است، صحبت‌های ما با نیت نقادی و چکش‌کاری آن است تا هنگامی که قرار است دستورالعمل اجرایی تدوین شود به این نکات توجه داشته باشند، به هرحال مصوبه برای اجرا ابلاغ شده است.

این الزام که در سؤال مطرح است را باید در جایی از مصوبه نام می‌بردند؛ راهکار 2-10 سند تحول بنیادین به «استقرار نظام سنجش صلاحیت‌ها» و سپس «نظام رتبه‌بندی» معلمان اشاره دارد. در حقیقت «شاه بیت» و مفهوم اصلی سند تحول درباره معلمان، شأن و جایگاه آنها، موضوع رتبه‌بندی است و براساس تکلیفی که در کارگروه شورای عالی آموزش‌وپرورش در این‌باره حس می‌کردیم، مجموعه‌ای تدوین شد که حاوی همه جوانب مرتبط با سنجش صلاحیت و رتبه بندی معلمان بود از جمله تعاریف، ملاک‌ها و شاخص‌ها، ضوابط و شرایط سنجش صلاحیت و رتبه‌بندی، ساختار و سازمان اجرایی و نظارت.

سنجش صلاحیت معلمان با رتبه‌بندی در هم تنیده است

در سند تحول بنیادین دو نظام، «سنجش صلاحیت‌» و «رتبه‌بندی» معلمان را مطرح کرده‌اند برخی معتقدند این دو نظام باید به‌صورت مجزا لحاظ شوند و برخی به درهم تنیدگی آنها قائل هستند و حتی نظام سنجش صلاحیت‌ را اصل و اساس برای تحقق نظام رتبه‌بندی می دانند.

به همین دلیل در کارگروه مربوطه یکی از بحث‌ها مرتبط‌کردن این دو نظام با یکدیگر بود و قرار شد یک اسم برای این دو نظام انتخاب شود چون سنجش صلاحیت، نظامی است که ابزار و زمینه‌ای برای ارزیابی معلمان را دارد و محصول آن در نظام رتبه‌بندی متجلی می گردد.

چه بسا هیچ یک از این دو نظام به تنهایی نمی‌توانند قابلیت و کاربرد داشته باشند؛ سنجش صلاحیت به چه کار می‌آید یا نظام رتبه‌بندی بر چه اساسی انجام می گردد، باید بتوان به این‌گونه سوالات در ارتباط و تحقق این دو نظام پاسخ داد و برخی سوالات دیگر که خارج از این بحث است.

تسنیم: نظام سنجش صلاحیت قرار است چه کار کند؟

سند تحول بنیادین سه‌گونه صلاحیت «عمومی»، «تخصصی» و «حرفه‌ای» را برای معلمان برشمرده است و به همین دلیل این صلاحیت‌ها را مبنا گذاشتیم و گفتیم اگر قرار است سنجشی از معلمان انجام شود باید نظام‌مند بوده و در این سه حیطه باشد. برهمین اساس ملاک‌ها و شاخص‌های صلاحیت‌های عمومی، تخصصی و حرفه‌ای تعیین شد و حتی بر چگونگی و ابزارهای سنجش اینها نیز پرداخته شد. برای این کار علاوه بر بررسی کتاب‌ها، پژوهش‌ها و مقالات داخلی و مصوبات و مقررات فعلی، پیشین و مشابه در سایر دستگاه‌ها، بررسی‌های تطبیقی نیزداشتیم به عنوان مثال کشورهای عضو OECD، کشورهای اطراف و کشورهای قوی آسیایی بررسی شدند و نتایجی به دست آمد.

تسنیم: در سایر کشورها به ویژه کشورهای اطراف هم معلمان رتبه‌بندی می‌شوند؟

بله! در اکثر کشورهای جهان این کار انجام می گردد و یکی از موضوعات مطرح در آموزش و پرورش کشورهای توسعه‌یافته، سنجش صلاحیت و رتبه‌بندی معلمان است. در کشورهای آسیایی مانند کشور چین تمام معلمان مشمول سنجش صلاحیت و بر اساس نتایج آن، رتبه‌بندی می‌شوند و از عمده افرادی که در ارزشیابی‌ها دخیل هستند، مدیران مدارس‌اند که به عنوان یک فرد ارزیاب حضور دارند. در کره جنوبی نیز همه معلمان، مشمول سنجش هستند. در قطر نیز ارزیابی‌ها به موسساتی واگذار شده است.

در کشورهای اروپایی مانند کشور فرانسه همه معلمان مشمول سنجش‌ها هستند و در دوره‌های چهارساله این کار انجام می گردد و...

نقش کلیدی ارزیابان در سنجش صلاحیت معلمان

معتقدیم آنچه در سنجش صلاحیت معلمان بسیار مهم و حائز توجه است این است که ارزیابان چه افرادی باشند، سازوکار انتخاب این افراد چگونه باید باشد، شأن علمی، تجربی و توانمندی این ارزیابان چه باشد و سوالاتی از این دست؛ مسئله‌ای که تا‌کنون در مراحل پیشین که به نام رتبه‌بندی انجام شده، به آن پرداخته نشده یا گذرا بوده است.

حفظ و به‌جا آوردن شأن معلمان در مرحله سنجش صلاحیت دارای اهمیت بیشتری نسبت به رتبه‌بندی است، چون بخشی از ایجاد شوق و انگیزه در معلمان برای پذیرش اجرای رتبه‌بندی به این امر یعنی «ارزیابان» بستگی دارد.

در تبصره ذیل ماده 5 مصوبه اخیردولت، تکیف وزارت آموزش و پرورش مبنی بر تعیین و ابلاغ شیوه‌نامه‌ای مبنی بر ترکیب و شرح وظایف اعضای هیئت‌های ممیز، کارگروه‌ها، همچنین شاخص‌های صلاحیت‌های معلمی، سازوکار اجرای رتبه‌بندی و نظارت بر انجام آن را آورده است ولی باید درباره کم و کیف آن نقادی داشت تا به بهترین شکل و محتوا تدوین شود.

یک کار دشوار!

با توجه به اینکه گفته‌ شده است رتبه‌بندی از اول مهرماه سال98 لحاظ می گردد، در اجرا به تناقض خواهیم رسید یعنی اینکه تا دستورالعملی با این وسعت و سازوکار بخواهد تدوین و ابلاغ شود و از سوی دیگر از اول مهرلحاظ شود، کار دشواری است.

 رتبه‌بندی معلمان برای 2 هزار میلیارد تومان!

مصوبه اخیر با نگاه منحصر به میزان رقم تخصیص یافته، یعنی 2 هزار میلیارد تومان نوشته شده و این یکی از اشکالات عمده و اصلی آن است؛ معتقدم آفت رتبه‌بندی این است که به این باور داشته باشیم چون بودجه‌ای با میزانی مشخص در اختیار داریم، باید آن را بین همه معلمان تقسیم کنیم.

در نگاه علمی، رتبه‌بندی بدین شیوه نیست بلکه افراد را در نظام سنجش صلاحیت براساس ملاک‌ها و شاخص‌هایی متناسب با صلاحیت‌ها می‌سنجیم و به فراخور امتیاز اکتسابی، افراد در رتبه‌ها قرار می‌گیرند. اگر قرار باشد به همه بگوییم در هر جایگاهی که هستند رقمی به آن اختصاص می‌یابد، اینکار دیگر رتبه‌بندی نیست و افزایش حقوق است.

لحاظ ‌کردن مدرک تحصیلی و سنوات خدمت در احزار رتبه‌ها صحیح نیست

متاسفانه در مصوبه دولت برای رتبه‌بندی معلمان این رویکرد وجود دارد که رویکردی معیوب، تکراری و شکست‌خورده است؛ لحاظ کردن مدرک تحصیلی و سنوات خدمت در احراز رتبه‌ها برای افراد صحیح نیست زیرا افراد یک‌بار و شاید چندبار از مزایای اینها برخوردار شده‌اند. آنچه در سنجش صلاحیت و در پی آن رتبه‌بندی باید مبنا باشد، اصالت‌مندی امتیاز و جایگاه کسب شده است که می‌طلبد مبنایی مختص به خود برای محاسبه پرداخت مالی داشته باشد.

این در حالیست که در این مصوبه بخش عمده شرایط افراد برای احراز رتبه، مدرک تحصیلی، سنوات خدمت، دوره‌های ضمن‌خدمت و ارزیابی سالانه مدنظر قرارگرفته است و در کنار آن درباره سنجش صلاحیت هم گفته‌اند تا مثلاً اگر قرار است فردی از رتبه 3 برخوردار شود سنوات، میزان دوره‌های ضمن خدمت، ارزشیابی سالانه و امتیازات ارزیابی او ملاک باشد.

تسنیم: شما معتقدید که سابقه خدمت و دوره‌های ضمن خدمت ناکارآمد، هم‌اکنون ملاک اصلی رتبه‌بندی معلمان هستند و نباید این موارد ملاک باشد؛ خب، اگر قرار باشد این‌ موارد، معیار کار نباشد چه ملاک‌هایی را باید جایگزین کرد؟

صحبت از کارآمدی یا ناکارآمدی دوره‌های ضمن خدمت، موضوعی است که ما در اینجا درباره آن قضاوت نکرده و به آن نمی‌پردازیم اما برای سنجش صلاحیت و ورود به آن یا حتی ورود به رتبه‌بندی باید شرایطی تعیین کنیم و «شرایط ورود به سنجش صلاحیت» با «شرایط کسب رتبه» نمی‌تواند یکسان باشد، تصور کنید یک معلم وقتی استخدام می گردد، مدرک تحصیلی او لیسانس است.

به این مدرک طبق مقررات امتیازی داده شده است و حالا برای رتبه‌بندی مجدد بگویند لیسانس وی دارای امتیاز است، این روش اعمال امتیاز ناشی از مدرک تحصیلی، ماهیت رتبه‌بندی را زیر سوال می‌برد. اصالت رتبه‌بندی به سه عامل اصلی «توانمندی‌ها»، «مهارت‌ها» و «عملکرد» با رویکرد «رقابتی» است.

رتبه‌بندی یا قانون مدیریت خدمات کشوری؟!

مجلس در جزء 2 بند الف ماده 63 قانون برنامه ششم توسعه کشور، تکلیفی تعیین کرده و مصوبه اخیر هیئت دولت برای رتبه‌بندی به استناد این ماده به تصویب رسیده است نه به استناد راهکارهای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش.

دولت در ماده 4 مصوبه خود، رتبه‌بندی معلمان را به مواد 65، 66 و بند 5 ماده 68 قانون مدیریت خدمات کشوری مرتبط کرده‌ است و نخواسته «نظام رتبه بندی معلمان» را بالذاته و با ماهیتی مستقل پذیرا باشد و این آسیبی را به همراه دارد چون یکبار معلمان به نام رتبه‌بندی،‌ رتبه‌هایی همچون پایه‌، ارشد، خبره و عالی دریافت کرده‌اند و هم‌اکنون می‌گویند مصوبه اخیر نیز در راستای همان گذشته است.

تسنیم: یعنی معقتدید که مصوبه اخیر دولت برای رتبه‌بندی ادامه مسیر رتبه‌بندی سال 94 است؟

سال 94 شروعی که برای رتبه‌بندی معلمان داشتیم براساس قانون مدیریت خدمات کشوری بود اما وقتی تکلیف قانون برنامه ششم توسعه در سال 95 ابلاغ شد، آن نگاه و رویکرد کنار رفت و نظام رتبه‌بندی ماهیتی مستقل یافت که برگرفته از راهکارهای سند تحول بنیادین بوده است.

اگر کنندگان مجلس، رتبه‌بندی را در قانون برنامه ششم توسعه کشور لحاظ کردند در راستای تحقق مفاد سند تحول است چون در بند 1 به اجرای سند تحول اشاره دارند و از نظر منطق قانون‌نویسی رعایت خوبی شده است اما در مصوبه دولت با نگاه جزئی به یک تکلیف، مصوبه را به اسم ماده 63 قانون برنامه ششم توسعه کشور و صرفاً با استفاده از واژه رتبه بندی مذکور در آن، پیش برده‌اند و به شرایط مشخص شده در آن توجه کافی نکرده‌اند؛ بر این اساس به چارچوبی که تدوین و تصویب شده، ایرادتی وارد است ....

"پایان بخش نخست"

پایان/