در آمدي روش شناختي بر مسئله نسبت علم و دين

مجموعه معارف انسان به سه دسته تقسيم مي شوند : 1

1. آنچه از طرق عادي كسب مي شود ؛

2. آنچه از غير طرق عادي كسب مي شود ؛

3. آنچه از طريق غير عادي كسب مي شود .

4. طرق عادي كسب معرفت ،

يعني : " راه هايي كه براي همه انسانها در همه زمانها بالقوه امكان دارد ” ، اين راه ها عبارتند از :

الف ـ طريق عقلي ـ استدلالي ؛

ب ـ طريق حسي ـ تجربي ؛

ج ـ طريق نقلي ـ تاريخي ؛

د ـ طريق كشفي ـ شهودي .

طريق غير عادي كسب معرفت ، يعني : " راهي كه براي همه انسانها در همه زمانها بالقوه امكان ندارد ” و آن " طريق وحي ” است .

در ارتباط با آنچه از غير طرق عادي توسط انسان كسب مي شود ، مي توان به علوم روحي يا فرا روان شناختي اشاره نمود.2

در تحقيقات مختلف براي پاسخگويي به مساله " نسبت علم و دين ” اگر علم به معناي طريق عادي اول در نظر گرفته شود در حقيقت " نسبت فلسفه و دين ” مطرح مي گردد و اگر علم به معناي طريق دوم در نظر گرفته شود " نسبت علوم تجربي و دين ” مد نظر قرار مي گيرد ، همين طور ممكن است طريق عادي سوم و چهارم در نظر گرفته شود كه در اين صورت " نسبت تاريخ و دين ” و " نسبت عرفان و دين ” مطرح خواهد شد .

مراد از دين مجموعه تعاليمي است كه از طريق غير عادي كسب معرفت ، يعني " وحي ” 3 بدست مي آيد ، 4 اما گاه معادل خود متون ديني گرفته مي شود و گاه به تفسير متون ديني و گاهي نيز به سيره عملي دينداران اطلاق مي شود .

در نوشتار حاضر مراد ما از علم " مجموعه معارفي است كه بشر از طرق عادي كسب معرفت تحصيل مي كند ” و اگر در جايي منظور بخش خاصي از آن بود تذكر مي دهيم و مراد ما از دين " متون ديني ” است و اگر جايي دين را به معناي " تفسير متون ديني ” و يا " سيره عملي متدينان ” گرفتيم متذكر مي شويم .

سعي نگارنده در اين نوشتار كوتاه اين است كه مساله " نسبت علم و دين ” را طي ذكر چند نكته وضوح بخشد . 5