خواجه نظام الملك طوسي

خواجه نظام الملك طوسى پسر خواجه ابوالحسن على بن اسحاق بود كه در قريه نوغان از شهر طوس به تاريخ جمعه پانزدهم ذى القعده سال ۴۰۸ ه.ق (۱۰۱۷ م) متولد شد. طوس از شهرهاى عمده و فرهنگ خيز خراسان بود. خراسان (خورآيان) (مشرق) يعنى سرزمينى كه از آن «خورآسد» يعنى خورشيد طلوع كند.به خراسان سرزمين خورشيد طالع نيز گفته اند. خراسان سرزمين بزرگى بود كه بين آمودريا (جيحون) تا كوه هاى هندوكش در افغانستان امتداد داشته است. خراسان كنونى تنها قسمتى از آن خراسان بزرگ است.شهرهاى عمده اين منطقه عبارت بودند از مرو، هرات، بلخ، نيشابور و بالاخره شهر طوس كه از شهرهاى باستانى خراسان محسوب مى شود.

وسعت شهر طوس به قدرى بوده است كه دربردارنده مناطقى چون طابررن، سناباد، نوغان، رادكان و بسيارى از قراء ديگر بوده كه بر اثر حمله مغول نابود شده اند. زمانى كه حضرت رضا(ع) به شهادت رسيد مدفن مطهر آن حضرت در سناباد، هسته مركزى شهر مقدس مشهد شد. به عبارت ديگر طوس در ۲۵ كيلومترى شمال غربى مشهد كنونى قرار دارد و سابقاً جزيى از طوس بود. شهر طوس از نظر علمى و ادبى سابقه بسيار روشنى دارد. شعرا، ادبا، دانشمندان، فقها و فلاسفه بزرگ از آن برخاسته اند، كه در طول تاريخ پرتحول ايران بعد از اسلام، همواره پاسدار فرهنگ ايران بوده اند. كسانى مانند دقيقى طوسى، اسدى طوسى، حكيم ابوالقاسم فردوسى، محمد غزالى طوسى، احمد غزالى طوسى، محمدبن حسن طوسى ملقب به شيخ الطائفه و بالاخره خواجه نظام الملك است كه ابتدا در دستگاه غزنويان مشاغل مختلف ديوانى داشت و بعد از چيرگى تركان سلجوقى بر ايران در دربار آلپ ارسلان و ملكشاه شغل وزارت يافت و توانست با تدبير خويش سلجوقيان را به سمت و سويى كه خود مصلحت مى دانست هدايت نمايد.