اقدام پژوهی چگونه توانستم با روش های جذاب به مدیریت رفتار دانش آموز بیش فعالم یاسر بپردازم ؟

چکیده

ناآرامي در كلاس درس با مسايلي چون جابه جا شدن روي نيمكت، صحبت با نفر كناري، پشت سري و…، ايجاد صدا مانند ضرب گرفتن روي ميز يا جاميز، ساييدن كف پا به زمين، نقاشي كردن روي ميز، دفتر، كتاب و… مشخص مي شود. اغلب اين دانش آموزان به آموزگار خيره مي شوند، نكات درسي را يادداشت مي كنند، اما در تمام اين مدت، نمي دانند چه مي نويسند و فقط به صورت غيرارادي چيزي را شنيده و يادداشت مي كنند، اما در حقيقت در روياي خود غوطه ور هستند (نمونه اي از رويايي شدن). بر اساس آمار روانشناسان آموزشي ۵ تا ۱۰ درصد دانش آموزان مبتلا به «ناتواني در تمركز و بيش فعالي» (ADD) هستند و به اين ترتيب، در هر كلاس تقريباً ۲ نفر از دانش آموزان مبتلا به ADD هستند. اين عارضه بيماري نيست، بلكه به صورت ژنتيكي، كودك فعال تر از همسالان خود است. اگر چه اغلب اين كودكان در زمره كودكان با ضريب هوشي بالا قرار مي گيرند، اما از كودكي به دليل وجود اين مسأله، كم حوصله و بي دقت بوده، زودتر از همسالان خود از تماشاي تلويزيون، بازي و… خسته شده و دايما در حال تحرك هستند. با وجود همه اين نكات، بسيار سريع الانتقال بوده و گيرايي بالايي دارند و شايد يكي از دلايل اين بي حوصلگي و خستگي آنها همين مسأله باشد.از این رو بنده تصمیم گرفتم در سال تحصیلی اخیر درباره مشکل بی انضباطی یاسر و عدم توجه او به درس که احتمالا از بیش فعال و عدم توجه او سرچشمه گرفته بود به پژوهش بپردازم.

مقدمه

در دوران مدرسه، اين عارضه كماكان همراه كودك است. طبق اعلام مركز روانشناسي _ آموزشي آمريكا نقش آموزگار و والدين تأثير مهمي در درمان اين كودكان دارد. توجه به اين نكته ضروري است رفتارهاي افراد مبتلا به «بيش فعالي» غير ارادي است و از سر لج بازي، شيطنت نامطلوب و… نبوده و به عبارتي رفتارها «هدفمند» و به قصد «آزار» نيستند.کودکان‌ بیش ‌فعالی‌ که‌ دچار نقص‌ توجه‌ هستند، در تحصیل‌ با مشکل‌ مواجهند. دامنهِ توجه‌ در آنها بسیار محدود است‌ و به‌ همین‌ علت‌ نمی‌ توانند تمرکز لازم‌ را حین‌ درس ‌خواندن‌ داشته‌ باشند. این‌ کودکان‌ به ‌سرعت‌ حواسشان‌ پرت‌ می ‌شود و به‌ کوچکترین‌ محرک‌ بیرونی‌ واکنش‌ نشان‌ می ‌دهند. در نتیجه‌ عملکرد تحصیلی‌ آنان‌ پایین‌ می‌ آید و در یادگیری‌ دچار مشکل‌ می ‌شوند. از لحاظ‌ اجتماعی، کودکان‌ بیش ‌فعال‌ تأثیر مثبتی‌ بر دیگران‌ نمی ‌گذارند و مرتب‌ مورد انتقاد قرار می ‌گیرند. آنها به ‌دلیل‌ دقت‌ پایین، اغلب‌ دچار اشتباه‌ می ‌شوند و انتقاد دیگران‌ را نسبت‌ به‌ خود برمی‌انگیزانند. این‌ بچه‌ها به‌ جزئیات‌ مسائل‌ توجهی‌ ندارند. حتی‌ در بازی‌ها نیز با دشواری‌ رو به ‌رو می ‌شوند و در ارتباط‌ خود با بچه ‌های‌ دیگر مشکل‌ پیدا می ‌کنند. اغلب‌ از دستورالعمل‌ها پیروی‌ نمی‌ کنند و از عهده‌ تکالیف‌ مدرسه‌ و سایر کارها و وظایف‌ برنمی‌آیند.آنان‌ از درگیر شدن‌ با تکالیفی‌ که‌ مستلزم‌ تلاش‌ ذهنی‌ مداوم‌ است، می‌ پرهیزند. اغلب، وسایل‌ خود را گم‌ می‌ کنند و دچار فراموشکاری‌اند. به ‌طور افراطی‌ حرف‌ می ‌زنند و پیش‌ از تمام‌ شدن‌ پرسش‌ها، پاسخ‌ می‌ دهند. منتظر نوبت‌ ماندن‌ برایشان‌ دشوار است‌ و بسیاری‌ اوقات‌ مزاحم‌ کار دیگران‌ می ‌شوند. در برخي موارد مشكلات همراه با اين اختلال در سراسر زندگي شخص ادامه مي يابد. گرچه اين كودكان در دوره بزرگسالي همه علايم مربوط به بيماري را ندارند و از پرتحركي آنها كاسته شده است ولي مشكلات توجه و تمركز و رفتارهاي تكانشي آنها ادامه مي يابد. در عده اي از اين كودكان نيز با رسيدن به سن 12 سالگي علايم آنها بهبود مي يابد و عملكرد طبيعي در حوزه هاي مختلف رفتاري، اجتماعي و تحصيلي پيدا مي كنند. در كساني كه بيماري ادامه مي يابد نياز به ادامه درمان نيز وجود دارد. به نظر مي رسد عمده مشكلات اين كودكان با ورود به مدرسه آغاز مي شود، مكاني كه در آنجا انتظار نظم، انظباط، پيشرفت تحصيلي، ارتباط مناسب با همسالان، پيروي از دستورات معلم و انجام تكاليف مدرسه مي رود. از آنجا كه مطالعه، خواندن و نوشتن، گوش فرادادن به صحبت هاي معلم نيازمند تمركز، توجه، قرار و آرامش كافي دارد و اين كودكان در اين زمينه ها مشكل دارند، در نتيجه درس خواندن براي آنها تبديل به معضلي مي گردد كه به راحتي قابل حل نيست، ساعات انجام تكاليف درسي در منزل ساعات طولاني كشمكش بين والد و كودك است. كودكي كه ساعت هاي زيادي را به بازي و فعاليت مي پردازد، از نيم ساعت نشستن روي تكاليف درسي بيزار است. در كلاس درس زماني كه ساير دانش آموزان مشغول يادگيري مطالب جديد هستند و به صحبت هاي معلم گوش مي دهند، آنها مشغول حرف زدن با بغل دستي، بازي كردن و يا ور رفتن با کتاب، مداد و ساير وسايل هستند.

بيان مسئله

افت درسي و عدم پيشرفت تحصيلي، آينده شغلي اين كودكان را تحت تأثير قرار مي دهد، هميشه ممكن است كارهاي زيادي را شروع كنند، اما نيمه تمام رها كنند، در نتيجه طرح هاي ناتمام در بين كارهاي آنها زياد ديده مي شود، فراموشكار هستند و به قرارهاي كاري خود دير مي رسند و از ديد ديگران اينها افرادي بدقول هستند. امكان ابتلاي به اضطراب، افسردگي، اختلال سلوك، اختلال ايذايي مقابله اي، ، پرخاشگري و ساير اختلالات رفتاري در كودكان مبتلا به اختلال بيش فعالي ـ كم توجهي در صورت عدم مداخله مناسب زياد است.رعايت نكردن نوبت، عدم رعايت قوانين بازي، عدم پيروي از دستورات، بر هم زدن نظم و رفتارهاي تكانشي در اين كودكان باعث مي شود كه ارتباط آنها با همسالان، والدين و بزرگ ترها تحت الشعاع قرار گيرد. آنها از جمع دوستان خود طرد مي شوند و پيامهاي منفي كه مرتب از پيرامون خود دريافت مي كنند، اعتماد به نفس اين كودكان را لطمه مي زند و آنها را مستعد افسردگي و اضطراب مي كند. چه راه حلهايي را براي درمان کودکان بيش فعال پيشنهاد مي کنيد؟بنا به دلايل فوق و دلايل بي شمار ديگر، اختلال بيش فعالي ـ كم توجهي بايد درمان شود هدف از درمان كاهش علايم اين بيماري است تا حدي كه كودك آشفتگي كمتري را در زندگي روزمره خود متحمل گردد و عملكرد تحصيلي و ارتباطي كودك بهبود يابد. درمان اين وضعيت بيشتر بر اختلالات رفتاري همراه با بيش فعالي ـ كم توجهي موثرند و شامل درمان هاي شناختي، رفتاري و آموزش والدين مي باشند. بديهي آموزش والدين در مورد چگونگي بيماري فرزندشان، رفتارهاي مثبت كودك، عدم بكارگيري شيوه هاي نا مناسب تنبيهي و … بسيار مي تواند هم براي كودك و هم براي خانواده او موثر باشد.

توصيف وضعيت موجود

اینجانب … مدت … سال است كه در نهاد آموزش و پرورش مشغول به خدمت مي باشم و هم اكنون نيز در كسوت آموزگار … آموزشگاه .. … شهرستان ….خدمت مي نمايم.پس از شروع سال تحصيلي زمزمه هاي از بي انضباطي ، ناهنجاري و انجام رفتار هاي مخل نظم درباره يكي از دانش آموزان به نام یاسر مي شنيدم. و خود نیز شاهد این قضیه در این دانش آموز بی نظم و بیش فعال بودم. دانش آموزان هم كلاسي اش از رفتار هاي او به ستوه آمده بودند و به رفتار او اعتراض داشتند. تا اينكه تصميم گرفتم مشكل اخلاقي و انضباطي او را بر طرف نمايم. با توجه به شواهدی که داشته ام مسئله مورد نظرم که مشکل اخلاقی و انضباطی است به قرار زیر می باشد: 1- در روزهای آغازین سال تحصیلی متوجه برخی بی انضباطی و بی انگیزگی هایی از جانب يكي از دانش آموزان به نام یاسر شدم به حدی که این مسئله نوعی گریز و بیزاری از او به من القا کرد. اما بعد از دو سه جلسه متوجه شدم که او کمی آرامتر و متمایل تر به کلاس شده و به این نتیجه رسیدم که می توان از در دوستی با او وارد شد و براي اين كار چند بار از خطاهايش چشم پوشی کردم و اگرچه شاید این کار من از نظر وجداني جالب و صحیح نبود اما مرا در جلب اعتماد و دوستی بیشتر با او یاری و او را آرام تر کرد و متوجه شدم با مصالحت و دوستی می توان تا حدی مسئله را حل کرد ولی چگونه؟ 2- طی چند ماه متوجه شدم که از طرف همکاران و عوامل اجرایی و دفتر آموزشگاه هم به شدت از این دانش آموز انتقاد می گردد و کارهایی را که یاسر انجام می دهد خلاف مقررات مدرسه است ولی هیچ کس در صدد اصلاح وضعیت نابهنجار بر نمی آمد. در این زمینه چندین بار با ایشان برخورد کردم ولی نمی دانستم چه کنم تا جلو این بی نظمی ها را بگیرم و وضع را بهبود بخشم تا اینکه تصمیم گرفتم کاری را در زمینه حل مشکل این دانش آموز انجام دهم و برای این کار ابتدا پرسشنامه اي را به یاسر ارائه دادم که متأسفانه بی انگیزگی و بی علاقگی در حل این سؤالات حتی در بین او موج می زد. و در زمان انجام این آزمون با بهانه بیماری پرسشنامه خود را روی میز گذاشت و گفت: من امتحان نمی دهم. وقتی چرایی کارش را جویا شدم با بی تفاوتی شانه ها را بالا انداخت و گفت: بیمار بودم (تمارض) اینگونه مسائل مرا بر آن داشت تا در رفع مشکل این کلاس با همکارانم در صدد حل مشکل برآیم. و اینگونه شروع کردم: برای پی برن به واقعیت مسئله ، مادر ایشان را به آموزشگاه دعوت کردم وقتی برای دومین بار به مدرسه آمد با ناراحتی گفت: من نمی توانم مرتب به مدرسه بیایم هرکاری دارید با نامه اطلاع دهید، به اوگفتم : درمورد رفتارهای نابهنجار یاسر چه اطلاعاتی می توانید به من بدهید ؟ خیلی ناراحت شد وبا بی تفاوتی گفت: فرزندم هیچ گونه بیماری نداردابتدا سعی کردم اورا آرام کنم وقتی کمی آرام شد به اوگفتم هرگز بلکه اونیاز به کمک دارد . از اوپرسیدم اخلاق او در خانه چطور است ؟ ایشان گفت او خیلی بد اخلاق است به حرف من گوش نمی دهد خلاصه از دست او خسته شده ایم. وقتی تامل نمودم اطلاعات زیرجهت حل مشکل درذهنم به صورت سوال تداعی شد: 1-2- آيا تربيت غلط او، موجب اختلال رفتاري ايشان شده است ؟ 2-2- آيا به خاطر روابط غلط با او، ايشان دچار خود پنداري منفي از خود شده است؟ 3-2- آيااو دچار كمبود محبت شده است؟ 4-2- آياوی با رفتارهاي خويش مي خواهد د يگران را به خود متوجه سازد؟ 5-2- چه راه حل هايي براي مشكل وجود دارد؟ اهمیت وضرورت تحقیق یکی از مشکلات عمده مدارس ماکمک نکردن به دانش آموزان مشکل دار است.متاسفانه مد ارس به جای آنکه آماده کمک به کسانی که عقب افتادگی یامشکل ناسازکاری دارند بیشترآنهاراازخود دورمی سازند.وحالت دفعی از خود نشان می دهند.اغلب مدارسبه دنبال دانش آموزان قوی وبا نمره بالاهستند وبیشتر مواقع به تشویق وتکریم آنهامی پردازطند .در مقابل دانش آموان به ظاهر ضعیف مورد بی مهری قرار می گیرند وبه طور ناخواسته آنهارا رها وسرکوب می کنند (میر کمالی.1379.ص74) بي انضباطي دانش آموزان همواره موجبات رنج وزحمت والدین واطافیان را فراهم می سازد وگاهی این رفتار به حدی شدید است که موجب رنج وعذاب افراد عادی نیز می گردد.وگاه افراد را از راه تحصیل نیز باز می دارد.وبه کار هایی مانند بد دهنی وانحرافات دیگر اخلاقی مبتلا می گرداند (حمزه گنجی.1387.ص52)لذا بر ما خدمتکاران امر آ.پ یک تکلیفاست که با استفاده از منابع گوناگون وشیوه های صحیح نسل جوان وسرمایه های کشور را هدایت کنیم. اهمیت وضرورت این تحقیق از اینجا ناشی شده که دانش آموزمورد نظر این اقدام پزوهی مشکلش احتمالاکاهش خواهد یافت.زیرا وقتی علل مشخص شود راه حل هم مشخص ودر نتیجه مشکل نیز حل خواهد شدونتایج بدست آمده از آن می تواند در موارد مشابه مورد استفاده سایر همکاران ودست اندر کاران امر تعلیم وتربیت قرار گیرد.