مقدمه
فرآیند ارزشیابی در هر نقطه ای از سازمان آموزش وپرورش نشان دهنده درجه نیل آن قسمت به اهداف تعیین شده است . ارزشیابی پیشرفت تحصیلی که بخش جدایی ناپذیر فرآیند آموزش و تدریس محسوب می شود . ابزاری است که با اجرای آن میزان تحقق اهداف آموزشی قابل اندازه گیری است و در عین حال حدود تاثیر هر یک از عوامل آموزشی در رشد یا افت تحصیلی دانش آموزان نیز از این طریق قابل بررسی می باشد .ارزشیابی از نظر زمان اجراء و هدف به 4 نوع ( ورودی، تکوینی ، تشخیصی ، پایانی ) تقسیم می شود که هر کدام از آنها در زمان اجراء دارای اهمیت و ارزش خاص خود می باشد .
هدف از ارزشیابی ورودی آمادگی و جایابی مطالب درسی است .
هدف از ارزشیابی تکوینی : شناسایی کمبودها در یادگیری دانش آموزان است .
هدف از ارزشیابی تشخیصی : تشخیص مشکلات یادگیری دانش آموزان است .
هدف از ارزشیابی پایانی : ارتقاء دانش آموزان به پایه بالاتر و قضاوت در باره کل برنامه آموزشی است
البته ارزشیابی را از نظر ملاک هم می توان به دو دسته تقسیم نمود .
الف – ارزشیابی وابسته به ملاک
ب – ارزشیابی هنجاری
ارزشیابی از فرآیند آموزش وپرورش در زمره پیچیده ترین مسائل مربوط به ارزشیابی به حساب می آید یکی از مشکلات ساختاری که نظام آموزش وپرورش ما با آن درگیر است .نقصان و نارسایی هایی است که در امر ارزیابی از برنامه های آموزش وپرورش وجود دارد ، تا حدی که عده ای از متخصصان را برآن داشته است تا ارزشیابی درست و کامل از آموزش وپرورش و نتایج اقدامات و برنامه های آنرا کاری دشوار و به مراتب پیچیده بدانند وبه همین جهت ارزشیابی ها و امتحان های موجودرا کافی ندانند و آنها را در تکامل و بلوغ سازمانی آموزش وپرورش و تقویت درجه موفقیت در دست یابی به اهداف آن موثر ندانند.
شاید این مساله ناشی از پیچیدگی تعلیم و تربیت و به تبع آن برنامه های آموزشی و پرورش باشد با وجود این ، فرآیند ارزشیابی در هر نقطه ای از سازمان آموزش وپرورش نشان دهنده درجه نیل آن قسمت به اهداف تعیین شده است در کلاس درس نیز چنین است و هیچگاه امر ارزشیابی و امتحان نباید به صورت چماق بر سر ارزشیابی شونده فرود آیند . چیزی که متاسفانه وجود دارد که اگر این باشد
شیوه های مرسوم ارزشیابی و امتحان در آموزش وپرورش فاقد کارآیی و کفایت لازم خواهند بود .
بیان وضعیت موجود
اینجانب .... مدت ..... سال سابقه تدریس در آموزش و پرورش هستم. امکانات مدرسه در حد محدود بوده و وسایل آموزشی به ندرت دیده می شد . والدین اغلب کشاورز و دامدار بو دند و در ابتدای سال تحصیلی فرصتی برای رسیدگی به امور تحصیلی فرزندشان نداشتند . دانش آموزان در حالی که مشتاق به نظر می رسیدند ازامکانات زیادی برخوردار نبودند با توصیف چنین شرایطی تصمیم گرفتم در حد امکان از تمام امکانات برای رشد و پیشرفت دانش آموزان استفاده نمایم و تحولی در امر ارزشیابی بوجود آورم.
حدود سه ماه از شروع سال تحصیلی گذشته بود. پس از چندین جلسه تدریس . درباره پیشرفت دانش آموزان نگرانی هایی احساس کردم . به نظر می رسید بعضی ازدانش آموزان در فعالیت های کلاسی شرکت جدی نداشتند و نمی توانستند درس های تدریس شده قبلی را بخوانند بنا به اهمیت موضوع تصمیم گرفتم با انجام مطالعات بیشتر و تحول در ارزشیابی سطح دانش و معلومات دانش آموزان را بالا ببرم.
شناسایی مسأله
ارزشیابی پیشرفت تحصیلی که بخش جدایی ناپذیر فرآیند آموزش وپرورش و تدریس محسوب می شود ( موسی( 1383) ، صفحه 5 ) ابزاری است که با اجرای آن میزان تحقق اهداف آموزشی قابل اندازه گیری است و در عین حال حدود تاثیر هر یک از عوامل آموزشی در رشد یا افت تحصیلی دانش آموزان نیز از این طریق قابل بررسی می باشد . ابزاری که کاربرد آن ، ماحصل فعالیت های عناصر و مولفه های نظام تعلیم و تربیت را نمایان می سازد از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است .
ارزشیابی از نظر زمان اجراء و هدف و شیوه های آن به 4 نوع تقسیم می شوند :
الف – ارزشیابی آغازین ( ورودی )
ب – ارزشیابی تکوینی ( مرحله ای – مستمر )
ج – ارزشیابی تشخیصی
د – ارزشیابی پایانی و تراکمی ( موسوی ، (1383) ص 13)
الف – ارزشیابی ورودی زمان اجرا: بدو ورود به دوره
ارزشیابی آغازین به منظور قرار دادن فراگیر در مناسب ترین نقطه آغاز درس و کشف نارسایی های فراگیر در امر یادگیری می باشد ( شاه زمانی ، یارمحمدیان 1382 ص 78)
هرگاه اطلاعات لازم از پیشینه یادگیری دانش آموزان وجود نداشته باشد یا به عبارت دیگر هر زمان که دانش آموزان جدیدی در فرآیند یاددهی – یادگیر ی حضور یابند این نوع ارزشیابی انجام می گیرد
بنابر این اگر در سال تحصیلی جدید به دانش آموزان سال قبل خود در پایه بالاتر آموزش می دهند نیازی به انجام ارزشیابی ورودی ندارد، به این دلیل که نتایج ارزشیابی پایانی سال قبل می تواند نقش ارزشیابی ورودی را نیز برای سال جدید ایفا کند .
اهداف این ارزشیابی : 1 - آمادگی 2 - جایابی
1- منظور از آمادگی این ا ست که آیا یادگیرندگان پیش نیاز درس جدیدرا آموخته اند.
ارزشیابی به منظور آمادگی شامل سئوالاتی است که از محتوای کتاب قبلی طراحی شده است .
2 - منظور از جایابی اینست که آیا یادگیرندگان مطالب درس تازه را از قبل می دانند و فراگرفته اند ؟
ارزشیابی به منظور جایابی شامل سئوالاتی است که مربوط به محتوای کتاب جدید است ( موسوی 1383) صفحه 13)
ب – ارزشیابی تکوینی : زمان اجرا: در طول دوره یا در زمان های معینی در جریان تدریس
معلم باید در خلال آموزش از درستی عملکرد خود و میزان یادگیری
دانش آموزان اطمینان یابد . ارزشیابی که با تکوین و شکل گیری آموزش و در کنار آن انجام می شود می تواند معلم را در این مورد یاری دهد . این شیوه ارزشیابی را «ارزشیابی تکوینی » می گویند ( موسوی 1383 صفحه 14) با ستون ( 2002)
می گوید : دادن بازخورد به منزله بخشی از ارزشیابی تکوینی به دانش آموزان کمک می کند تا نسبت به شکافی که بین هدف مطلوب و دانش یا مهارت فعلی
آن ها وجود داردآگاهی یابند و آن ها را به سوی انجام دادن فعالیت های لازم برای دستیابی به اهداف هدایت می کند .
باستود ( 2002) می گوید : معلمان وقتی بدانند دانش آموزان چطور پیشرفت می کنند و در چه جاهایی با دشواری مواجه اند می توانند از این اطلاعات برای ایجاد تغییر و اصلاحات لازم در آموزش مانند تدریس مجدد ، تلاش برای ارائه رویکردهای آموزشی جایگزین ، با پیشنهاد فرصت های بیشتر برای تمرین استفاده کنند . این فعالیت ها ممکن است به بهبود موفقیت دانش آموزان منجر شود در واقع تاکید با ستون بر ارزشیابی تکوینی است . لفرانسوا ( 1991) می گوید : در بیشتر مدارس بر استفاده از آزمون برای نمره دادن بیش از نقش آنها در شناسایی نقاط قوت و ضعف یادگیری دانش آموزان وفرآیند آموزش تاکید می شود . ( یادگارزاده 1384 صفحه 30 و 31)
هدف ارزشیابی تکوینی
شناسایی کمبودهادر یادگیری دانش آموزان است ارزشیابی تکوینی به معلم این پیام مهم را می دهد که دانش آموز به چه چیزی برای یادگیری احتیاج دارد و معلم در این زمینه چه کمکی به او می تواندبکند و اینکه معلم در آموزش خود تا چه حد موفق بوده است ( یادگارزاد 1384 ص 31)
ج – ارزشیابی تشخیصی : زمان اجرا: در طول دوره در این نوع ارزشیابی معلم از وجود یک روان شناس یا مشاور مطلع و آگاه استفاده می کند بنابر این هرگاه در کلاس درس دانش آموزی وجود داشته باشد که دچار افت تحصیلی شده و راه حل های معمول نیز برای کاهش یا از بین بردن مشکل ، ثمری ندارد بهتر است او را به یک مشاور یا روان شناس معرفی کرده تا بوسیله آزمون های مختلف انجام مصاحبه و یا سایر روشهای تخصصی به علت بوجود آمدن این اختلال و چگونگی برطرف کردن ، کشف و بررسی شود .
هدف از این ارشیابی : تشخیص مشکلات یادگیر ی دانش آموزان ( موسوی 1383 ص 14)
د – ارزشیابی تراکمی یا پایانی : زمان اجرا: پایان دوره
در ارزشیابی تراکمی تمامی آموخته های دانش آموزان در طول یک دوره آموزشی تعیین می شوند و هدف آن نمره دادن به دانش آموزان و قضاوت در باره اثر بخشی کار علمی و برنامه درسی ، یا مقایسه برنامه های مختلف درسی با یکدیگر است . از آنجا به این نوع ارزشیابی تراکمی می گویند که بوسیله آن
می توان یادگیری های متراکم دانش آموزان را در طول یک دوره آموزشی
اندازه گیری کرد . این نوع ارزشیابی معمولاً در پایان دوره آموزشی به عمل می آید که به همین سبب به آن ارزشیابی پایانی می گویند و به طور معمول ناظر بر ارزشیابی از اهداف کلی آموزش است .
هدف : ارتقاء دادن دانش آموزان به پایه بالاتر و قضاوت در باره کل برنامه آموزشی ( حشتمی و .....1384 و ص 26)
ارزشیابی از نظر معیارمورد نظر به دو نوع تقسیم می شود :
الف – ارزشیابی وابسته به ملاک
ب – ارزشیابی هنجاری ( وابسته به هنجار )
در ارزشیابی وابسته به ملاک ، عملکرد یادگیرنده در آزمون با توجه به معیارهای ارزشیابی که از قبل تعیین شده ، مورد قضاوت قرار می گیرد در این ارزشیابی ملاک نوعی ملاک مطلق است که همان اهداف آموزشی هستند .
به عنوان مثال نمره 10 در آزمون پایانی ملاک از قبل تعیین شده برای قبول فرد و حق ارتقاء به پایه بالاتر است ( موسوی 1383 ص 15) و در ارزشیابی هنجاری ملاک نسبی است که نوعی هنجار گروهی است که پیشرفت دانش آموزان را با یکدیگر مقایسه می کنیم به عنوان مثال کنکور نمونه بارزی از این نوع ارزشیابی است ( موسوی 1383 ص 16)
ارزشیابی تکوینی هنگامی صورت می گیرد که فرآیند آموزشی هنوز در جریان است و یادگیری و فراگیری در حال شکل گیری و تکوین می باشد وبه همین دلیل فرصت اصلاح و تغییر وجود دارد این نوع ارزشیابی نقاط ضعف و اموری را که نیاز به اصلاح دارد مشخص می سازد .
پاپهام (Popham ) معتقد است که ارزشیابی تکوینی وسیله ای است برای آگاهی یافتن از نحوه یادگیری دانش آموزان ، تعیین نقاط ضعف و قوت فراگیران و نیز تشخیص مشکلات الگوها و شیوه های تدریس معلم که در رابطه با هدف های آموزشی به کاررفته است .
