گزارش تخصصی معلمان ارزش و اهمیت درس مطالعات اجتماعی در سلامت روان دانش آموزان

مقدمه

ممکن است این نقصان رابه شدت درجامعه نبینیم،اما این بیماری اگرچه پنهان درجامعه وجود دارد.پس باید به دنبال عوامل بروز این بیماری باشیم.اگردولت؛مدرسه وخانواده رادرزمان حال به عنوان بروزاین نقایص بدانیم !وجه اشتراک آنها چیست؟یک وجه اشتراک آنها این است که تمامی افرادی که امروزبه عنوان دولت، مدرسه وخانواده درجامعه هویت یافته اند دانش آموخته گان مدارس هستندواگرحس مسوولیت اجتماعی درقبال تاریخ،تمدن،فرهنگ،منابع ملی،محیط زیست و…در آنها کم رنگ است…اگردارای روحیه فرد گرایی هستند….بزرگترین دلیل آن آموزش های اجتماعی درمدارس بوده که نتوانسته است حس مسوولیت مدنی آنها رابه عنوان یک شهروند درقرن بیست ویکم تعلیم وآموزش دهد.بنابراین لازم است دربرنامه درسی مطالعات اجتماعی وتدریس آن ودبیران این رشته خانه تکانی اساسی شود.تا به دانش آموزانمان بیاموزیم به جای فحاشی به سایر رانندگان وپلیس به قوانین راهنمایی ورانندگی توجه کنند وبدانند دستورات پلیس درابتدا درجهت حفظ سلامت آنان است.بیاموزیم حقوق شهروندی چیست؟قانون چگونه بهترین آزادی رافراهم می آورد؟به آنها نوع انتقاد کردن وصحبت کردن رابیاموزیم.بیاموزیم چگونه به میراث ملی ودستاوردهای مدنی کشورشان احترام بگذارندو….مطالعات اجتماعی درمدارس فرصت مناسبی برای این آموزشهاست .که البته دراکثرمدارس مورد بی مهری قرار می گیرد واکثر مدیران ودست اندرکاران وبرنامه ریزان آموزشی دغدغه علوم تجربی را دارند تادروسی مثل مطالعات اجتماعی.درس اجتماعی رابرای تدریس به هرکسی واگذارمی کنیم درصورتی دروسی مانند ؛علوم تجربی، ریاضی،زبان رابه دبیران تخصصی این رشته واگذار می کنیم.پس بیراه نیست که درایران همه متخصص علم اجتماع می شوند ازراننده تاکسی تا کارگر ساده ساختمان مسائل پیچیده اجتماع رابحث کارشناسی کرده ونظریه پردازی می کنند.به همین دلیل است که مادرحوزه علم اجتماع نظریه پردازنداریم ودر دوراهی سنت ومدرنیته سالهاست سرگردانیم.هنوزتکلیفمان باایدئولوژی روشن نیست!نمی دانیم چگونه یک جامعه به سمت میلیتاریزم پیش می رود وعواقب آن چیست؟چون مابه همه اجازه داده ایم به راحتی درباره علم اجتماع نظریه پردازی کنند به همین دلیل باهزاران هزار بخش نامه غیر عملی روبه رو می شویم ویک قانون نیم خطی امان یک رساله بند وتبصره واما اگر دارد!تدریس علوم اجتماعی در مقاطع مختلف ابتدائی، راهنمائی و دبیرستان بخش مهمی از فعالیت اساسی و هدفداری است که تحت عنوان "جامعه پذیری کودکان و نوجوانان” می توان آن را جمع بندی و خلاصه نمود.کتب درسی در ایران به صورت متمرکز و از بالا به پایین تهیه می گردد و علیرغم تلاش فراوانی که مؤلفین ودست اندرکاران امور انجام می دهند. فاصله بین مفاهیم و دنیای ایجاد شده توسط کتب درسی با واقعیت های موجود در جامعه به ویژه با توجّه به تنوع فرهنگی در خرده فرهنگ های مختلف بسیار است و گاهی معلمان در ارائ مطالب و محتوای گردآوری شده دچار مشکلات متعدد هستند.در سطوح ابتدائی سعی شده است مطالب اجتماعی به صورت کمی ارائه شود زیرا در این مقطع هنوز دانش آموز قادر به تفکیک ودرک بسیاری از مطالب به صورت مجزا نیست. بنابر این آنچه که لازم است تا یک کودک بتواند ارتباط درستی با پیرامون خود برقرار کند با هم به او ارائه می گردد.دروس مطالعات اجتماعی مجموعه ای بسیار ساده از موضوعات متفاوت مانند تاریخ ، جغرافیا ، اقتصاد ، مردم شناسی ، جامعه شناسی و روان شناسی می باشد که در ارتباط با انسان است. این علوم بدون این که هویتشان زیر سوال برود همگی با هم به کودک آموزش داده می گردد.فردی از نظر اجتماعی رشد یافته است که به راحتی بتواند با استفاده از مهارتهای اجتماعی با دیگران ارتباط برقرار کند یعنی با دیگران زندگی کند و سازگاری داشته باشد. رشد اجتماعی مهمترین جنبه شخصیتی افراد است که هر قدر فرد سازگارتر و دارای روابط اجتماعی قوی تر باشد می تواند در بستر اجتماع از نظر شخصیتی، شغلی موفق تر باشد.ویژگیهای مطالعات اجتماعی : 1- متغیر بودن مفاهیم2- توجّه به ارزشها3- آزمایشگاه علوم اجتماعی4- تـاثیر دیدگاه معلم اجتماعی5- انتقال مفاهیم6- تحوّل مطالعات اجتماعی7- مشکلات بررسی زمان و مکان در گذشتهمطالعات اجتماعی چیست؟انسانها امروزه در ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر زندگی می کنند . و این ارتباطات طوری فواصل مکانی و زمانی را در نوردیده که از دنیا به عنوان دهکده جهانی ذکر می گردد. انسانها باید قادر باشند که روابط دوستی با یکدیگر برقرار کنند ، حداقل این ارتباط رابطه ی انسانی است که پیرامون افراد صورت می گیرد. و روابط انسانی عبارت است از: برقراری ارتباط انسانی با افراد از طریق پذیرفتن وجود ، شخصیت وویژگی افراد با تمام تفاوتهای آنان.شناخت کودک از محیط، ایجاد ارتباط با محیط از بدو تولد آغاز می گردد و خانواده به عنوان اوّلین مکان برای اجتماعی کردن کودک محسوب می گردد. مدرسه بعد از خانه سعی دارد که به صورت منطقی و منظم فرد را اجتماعی کند. برای این امر از دو طریق عمل می نماید. اوّل این که کودک با ورود به مدرسه باید بداند که وارد جامعه ی بزرگی شده است که دارای قوانین خاص خودش می باشد و او ملزم است که با رعایت این اصول و قوانین با افراد مخاطب خود ارتباط برقرار کند. در مرحله ی دوم دروسی در ارتباط با اجتماعی نمودن دانش آموزان در نظر گرفته شده که سعی دارد کودک درک درستی از جامعه و مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی داشته باشد. وبتواند با کسب مهارتهای لازم اجتماعی جایگاه مناسبی برای خود به عنوان یک فرد مسئول پیدا نماید.ضرورت درس مطالعات اجتماعی:آموزش و پرورش یک جامعه در دوره آموزشهای عمومی باید افراد را به سمت کسب مهارتهای کلامی، جسمی، علمی و مهارتهای اتماعی هدایت کند و شخص را آماده ورود به اجتماع نماید.اجتماعی شدن جریانی است که در آن مهارتها، انگیزه ها، ارزشها و هنجارها و رفتارهای فرد شکل می گیرد تا فرد در جامعه فعلی یا آتی نقش مناسب و کارآمد داشته باشد. این اجتماعی شدن از لحظه ی بدو تولد یک کودک شروع می گردد و ارتباط دو جانبه میان فرد و اطرافیان تا پایان حیاط فرد ادامه دارد.نهاد آموزش و پرورش به عنوان مؤثرترین نهاد در اجتماعی کردن افراد جامعه نقش مهمی را ایفا می نماید. که عملکرد اشتباه این نهاد تاثیر مستقیم بر روی سایر نهادهای جامعه خواهد داشت. اگر مدارس کار کرد اجتماعی کردن افراد را به درستی انجام ندهند ، افرادی به جامعه تحویل می دهند که نه تنها یک شهروند وظیفه شناس برای جامعه نخواهد بود بلکه به وظائف خود در آینده به عنوان پدر و مادر آگاه نیست و موجبات نابسامانی اجتماعی را فراهم می سازد. نکته قابل توجّه این است که به این نیاز مهم و ضرورت اجتماعی شدن اهمیّت خاص و اقدامات ویژه ای صورت گیرد.همکاران محترم و آگاه دوره ی راهنمایی تحصیلی:امروزه هدف از آموزش ایجاد زمینه و بستر مناسب برای تلاش و کوشش و تحقیق دانش آموزان است. تا یادگیری مادام العمر تحقق یابد.آموزش مطالعات اجتماعی بر کسب اطلاعات علمی ، مهارتهای اجتماعی و ذهنی (که شامل مشاهده ، اندازه گیری ، مقایسه ، طبقه بندی و برقراری ارتباط وغیره است) و جامعه پذیری، خودشناسی و کسب نگرشها و ارزش ها تاکید خاص دارد.فی المثل همانطور که می دانید اهمیّت و لزوم مطالعه ی تاریخ بر کسی پوشیده نیست و فراگیری این گذشته ی هزار توی پر رمز و راز چه روشنگریها و رهنمودهایی که در مسیر پر پیچ و خم آینده می تواند داشته باشد که البته این مهم با مطالعه ی چند سطر تاریخ کتابهای درسی امکان پذیر نیست. و شاید می تواند نه فقط آغاز بلکه پیش درآمدی بر راهی پر فراز و نشیب باشد.اگر کیفیت آموزش مطالعات اجتماعی در جامعه از وضعیت مطلوبی برخوردار گردد دانش آموزان که پیکره ی اصلی جامعه فردا را تشکیل می دهند دچار عقب ماندگی از نظر توسعه ی علمی ، صنعتی ، فعّالیّت اجتماعی ، سیاسی ، اقتصادی نخواهند شد.و در نهایت شهروندانی معتقد به ارزش ها و پای بند به اصول اخلاقی ، مسئولیت پذیر و سازگار خواهیم داشت.تدریس علوم اجتماعی در مقاطع مختلف ابتدائی، راهنمائی و دبیرستان بخش مهمی از فعالیت اساسی و هدفداری است كه تحت عنوان "جامعه پذیری كودكان و نوجوانان” می توان آن را جمع بندی و خلاصه نمود.كتب درسی در ایران بصورت متمركز و از بالا به پایین تهیه می گردد و علیرغم تلاش فراوانی كه مؤلفین ودست اندركاران امور انجام می دهند. فاصله بین مفاهیم و دنیای ایجاد شده توسط كتب درسی با واقعیت های موجود در جامعه به ویژه با توجّه به تنوع فرهنگی در خرده فرهنگ های مختلف بسیار است و گاهی معلمان در ارائه مطالب و محتوای گردآوری شده دچار مشكلات متعدد هستند.در سطوح ابتدائی سعی شده است مطالب اجتماعی به صورت كمی ارائه شود زیرا در این مقطع هنوز دانش آموز قادر به تفكیك ودرك بسیاری از مطالب به صورت مجزا نیست. بنابر این آنچه كه لازم است تا یك كودك بتواند ارتباط درستی با پیرامون خود برقرار كند با هم به او ارائه می گردد.دروس مطالعات اجتماعی مجموعه ای بسیار ساده از موضوعات متفاوت مانند تاریخ ، جغرافیا ، اقتصاد ، مردم شناسی ، جامعه شناسی و روان شناسی می باشد كه در ارتباط با انسان است. این علوم بدون این كه هویتشان زیر سوال برود همگی با هم به كودك آموزش داده می گردد.فردی از نظر اجتماعی رشد یافته است كه به راحتی بتواند با استفاده از مهارتهای اجتماعی با دیگران ارتباط برقرار كند یعنی با دیگران زندگی كند و سازگاری داشته باشد. رشد اجتماعی مهمترین جنبه شخصیتی افراد است كه هر قدر فرد سازگارتر و دارای روابط اجتماعی قوی تر باشد می تواند در بستر اجتماع از نظر شخصیتی، شغلی موفق تر باشد. ویژگیهای مطالعات اجتماعی : 1- متغیر بودن مفاهیم2- توجّه به ارزشها3- آزمایشگاه علوم اجتماعی4- تـاثیر دیدگاه معلم اجتماعی5- انتقال مفاهیم6- تحوّل مطالعات اجتماعی7- مشكلات بررسی زمان و مكان در گذشته مطالعات اجتماعی چیست؟انسانها امروزه در ارتباط تنگاتنگ با یكدیگر زندگی می كنند . و این ارتباطات طوری فواصل مكانی و زمانی را در نوردیده كه از دنیا به عنوان دهكده جهانی ذكر می گردد. انسانها باید قادر باشند كه روابط دوستی با یكدیگر برقرار کنند ، حداقل این ارتباط رابطه ی انسانی است كه پیرامون افراد صورت می گیرد. و روابط انسانی عبارت است از: برقراری ارتباط انسانی با افراد از طریق پذیرفتن وجود ، شخصیت وویژگی افراد با تمام تفاوتهای آنان.شناخت كودك از محیط، ایجاد ارتباط با محیط از بدو تولد آغاز می گردد و خانواده به عنوان اوّلین مكان برای اجتماعی كردن كودك محسوب می گردد. مدرسه بعد از خانه سعی دارد كه به صورت منطقی و منظم فرد را اجتماعی كند. برای این امر از دو طریق عمل می نماید. اوّل این كه كودك با ورود به مدرسه باید بداند كه وارد جامعه ی بزرگی شده است كه دارای قوانین خاص خودش می باشد و او ملزم است كه با رعایت این اصول و قوانین با افراد مخاطب خود ارتباط برقرار كند. در مرحله ی دوم دروسی در ارتباط با اجتماعی نمودن دانش آموزان در نظر گرفته شده كه سعی دارد كودك درك درستی از جامعه و مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی داشته باشد. وبتواند با كسب مهارتهای لازم اجتماعی جایگاه مناسبی برای خود به عنوان یك فرد مسئول پیدا نماید.همكاران گرانسنگ و آگاه دوره ی ابتدایی :امروزه هدف از آموزش ایجاد زمینه و بستر مناسب برای تلاش و كوشش و تحقیق دانش آموزان است. تا یادگیری مادام العمر تحقق یابد.آموزش مطالعات اجتماعی بر كسب اطلاعات علمی ، مهارتهای اجتماعی و ذهنی (كه شامل مشاهده ، اندازه گیری ، مقایسه ، طبقه بندی و برقراری ارتباط وغیره است) و جامعه پذیری، خودشناسی و كسب نگرشها و ارزش ها تاكید خاص دارد.فی المثل همانطور كه می دانید اهمیّت و لزوم مطالعه ی تاریخ بر كسی پوشیده نیست و فراگیری این گذشته ی هزار توی پر رمز و راز چه روشنگریها و رهنمودهایی كه در مسیر پر پیچ و خم آینده می تواند داشته باشد كه البته این مهم با مطالعه ی چند سطر تاریخ كتابهای درسی امكان پذیر نیست. و شاید می تواند نه فقط آغاز بلكه پیش درآمدی بر راهی پر فراز و نشیب باشد.اگر كیفیت آموزش مطالعات اجتماعی در جامعه از وضعیت مطلوبی برخوردار گردد دانش آموزان كه پیكره ی اصلی جامعه فردا را تشكیل می دهند دچار عقب ماندگی از نظر توسعه ی علمی ، صنعتی ، فعّالیّت اجتماعی ، سیاسی ، اقتصادی نخواهند شد.و در نهایت شهروندانی معتقد به ارزش ها و پای بند به اصول اخلاقی ، مسئولیت پذیر و سازگار خواهیم داشت.ضرورت و اهمیت برنامه درسی مطالعات اجتماعیالف) پویایی هر جامعه تا حدود زیادی به وجود شهروندانی است کهبرای مشارکت و تعامل در امور زندگی اجتماعی احساس تعهد کنندو از آگاهی های لازم در این زمینه برخوردار باشند؛ بستگی دارد.بر همین مبنا از یک منظر امروزه اغلب برنامه های درسی و از جمله برنامه درسی مطالعات اجتماعی به سمت تربیت شهروند آگاه و مسئول جهت گیری کرده اندب)درس مطالعات اجتماعی بستر مناسبی برای پرورش مهارت های زندگی اجتماعی فراهم می آورددر این درس دانش آموزان با حقوق و مسئو لیت های شهروندی مورد نظر در جامعه ی خود آشنا می شوند و با درک و فهم مسائل و موضوعات جامعه ی محلی محیط یپرامون و کشور خود چگونگی زندگی در اجتماع را می آموزند و به مهارت های لازم برای زندگی اجتماعی مجهز می شونددرس مطالعات اجتماعی این قابلیت را دارد که تصمیم گیری های فردی و مشارکت های اجتماعی و با هم زیستن را در دانش آموزان تقویت کند.پ)درس مطالعات اجتماعی با بهره گیری از رشته ها و شاخه های علمی چون تاریخ؛ جغرافیا؛ فرهنگ و مردم شناسی؛ مبانی دینی و اخلاقمی تواند در امر هویت بخشی به دانش آموزان نقش مهمی ایفا کند.یکی از ضرورت های اساسی موجود این برنامه درسی لزوم ایجاد عشق و علاقه نسبت به سرزمین و حفظ کشور؛ شناخت منابع و استعدادهای آن و هم چنین حفظ و انتقال میراث فرهنگی کشور استت) برنامه درسی مطالعات اجتماعی می تواند علاوه بر تربیت اجتماعی و کمک به جامعه پذیری زمینه پرورش تفکر انتقادی و توانایی نقادی اجتماعی را نیز فراهم کند بدین ترتیب که دانش آموزان را به تدریج برای داشتن موضع فعال حساس پویا و منطقی نه صرفا انفعالی در رویارویی با مسائل جامعه آماده کندبه گونه ای که بتوانند مسائل اجتماع و محیط پیرامون را هر چند در چارچوب ساده و کودکانه مورد نقد و داوری قرار دهند تا در آینده به افرادی متفکر و مبتکر مبدل شوند و قادر به حل مسائل و دگرگون کردن شرایط و پیشبر آرمان های جامعه باشندث) برنامه درسی مطالعات اجتماعی همچنین این قابلیت را دارد که با توجه به ماهیت تربیتی و فرهنگی خود به تقویت و درونی سازی ارزشهای اخلافی کمک کند و موجبات گسترش بهداشت روانی و جلوگیری از آسیب ها و کجروی های اجتماعی را فراهم آورد . منظور از درونی کردن ارزشها این است که امری جزء از وجدان شخص شود به گونه ای که نقض آن ارزش نزد شخص طبیعی و خطا و شرم برانگیزد و شخص تعهد وجدانی کند که آن را محترم بشماردروش هاي تدريس بهتر در اين درس- ايجاد انگيزه (پاسخ خاص) – زنجيره كردن يا طبقه‌بندي مواد آموزشي كه در اختيار گروههاست – تكوين مفهوم (انتخاب مناسبترين نام براي دسته‌بندي مواد آموزشي)- ژرف‌نگري به مفهوم (علت تعلق مورد خاص به دسته)- زنجيره‌اي كردن نمودها (نمود مشترك موارد براي تعلق به دسته)- يافتن تعريف مناسب براي مفهوم (ايجاد و كاربرد قاعده)- فرضيه‌سازي با استفاده از قاعده (حدس و پاسخ‌هاي احتمالي)- حل مساله (آزمايش فرضيه‌اي كه در ذهن فراگيران است)- تأييد (جمع‌بندي تمامي ‌مراحل قبلي)از طرف ديگر ، يكي از روشهاي تدريس كه امروزه بطور جدي مورد توجه انديشمندان عرصه تعليم وتربيت قرارگرفته است،روش تدريس تعاملي يا فعال مي باشد. از ويژگي هاي بارز چنين تدريسي، فعال بودن معلم و دانش آموزان در فضايي كاملا اجتماعي و آزاد از نظر: بيان انديشه ، نقد سازنده و بازسازي تجارب گذشته شخصي است.طبق اين ديدگاه ، تدريس بخشي از آموزش است و به آن قسمت از فعاليتهاي آموزشي كه با حضور معلم در كلاس درس اتفاق مي افتد اطلاق مي شود( حاجي اسحاق، سهيلا، 1385) از اين نظر چهارويژگي خاص در تدريس وجود دارد كه عبارتند از :الف – وجود تعامل بين معلم و دانش آموزانب – فعاليت براساس اهداف معين و از پيش تعيين شدهج – طراحي منظم با توجه به موقعيت و امكاناتد – ايجاد فرصت و تسهيل يادگيريدكترسيف در كتاب روانشناسي پرورشي ، ضوابط و ويژگي هايي براي تدريس يك مفهوم متذكر مي شود : يك‌ مفهوم، مجموعه‌اي ازموضوعات ياحوادثي است كه درخصوصيات و نام مشترك، سهيم هستند. آموزش مفهومي بايد چهار عنصر: تعريف ،مثال ، غيرمثال ،مقايسه ساختار را شامل شود (سيف ، علي اكبر ،1372 : 484-482 ) هميشه در موقع تدريس مفاهيم، يك تعريف و مثال هايي از آن مفهوم و نيز غيرمثالها ارائه شود و مقايسه انجام گيرد.الف ) تعريف مفاهيم: يك تعريف، بيان ويژگي هاي اساسي مطابق با مفهوم است .ب ) ارائه مثال و غيرمثال براي مفاهيم : يك مثال نمونه واقعي مفهوم است. بعداز ارائه تعريف، مفهوم بوسيله ارائه مثالها عيني تر خواهد شد. يك مثال خوب، تعريف را باارائه ويژگي هاي مفهوم ، عيني و ملموس خواهد كرد.برعكس، يك غيرمثال، نمونه اي از يك مفهوم تقريباً مرتبط است كه ميتواند با مفهوم درس قاطي شود. زماني كه يادگيرندگان بتوانند تفاوت بين مثال و غيرمثال را بگوئيد آنها مفهوم را فهميده اند. انتخاب انواع مختلف مثال و غيرمثال بسيار با اهميت است. يك غيرمثال خوب، مفهومي است كه ويژگي هايي به صورت مجزا با آن ويژگي ها همخواني دارند و ميتوانند بالقوه با مثال هاي مفهوم قاطي شوند.ج)مقايسه (قياس) مفاهيم: يك مقايسه، ارائه مجددي است كه با قالب و عملكرد يك مفهوم مطابقت دارد اما از جهات ديگر متفاوت است.تجارب آموزشي و نقادي همكاران :در تماسي كه با همكاران و دبيران علوم اجتماعي منطقه داشتم ، مشتاق بودم در انتخاب بهترين روش براي حل مسئله ، از تجارب و نقادي آنها بهره مند شوم . مسئله را به تفصيل براي آنها مطرح كردم. حاصل نقطه نظر آنها را ياد داشت كردم. موارد زير جمع بندي نقطه نظرات آنها است :- دانش آموزان از پايه هاي ضعيفي برخوردارند و از دوره راهنمايي با امتحانات سطحي قبول مي شوند و به دبيرستان مي آيند .- با يد دانش آموزان درس قبلي را كه پيش نياز درس بعدي است بهتر ياد بگيرند .- بايد در تدريس مفهوم نظام اجتماعي از مفهوم گروه خانواده كمك بگيريم و سپس مفهوم نقش را از ميان آن استخراج كرده و در تدريس درس مربوط به نظام اجتماعي آن را بسط دهيم .- در زمينه هدف‌گذاري، اهداف در نظر گرفته شده براي درس مطالعات اجتماعي با قابليتهاي ذهني دانش‌آموزان متناسب نيست . در اين برنامه علم به صورت موضوعي و يك امر انتزاعي و جداي از عمل در نظر گرفته شده است.نتيجه گيري از اطلاعات جمع آوري شده :با توجه به مطالب فوق چنين برمي آيد كه:1- در تدريس مفاهيم بايستي به پيش نياز هاي درس توجه نمود.2- بايستي به رابطه بين مفاهيم موجود در درس با يك ديگر توجه نمود .3- تدريس مفاهيم روش خاص خود را مي طلبد كه در آن ارائه مثال و غير مثال و مقايسه آنها به تعميق يادگيري كمك بيشتري مي نمايد .