چكيده
در مدارسی که اصول بهداشتی رعایت می شود (مدارس سالم) دانش آموزان نه تنها توانایی بیشتری برای یادگیری دروس خود دارند، بلکه مطالب بهداشتی ای می آموزند که در تمام عمر به آنها کمک می کند تا از بیماریهای قلبی، صدمات مغزی و یا حتی سرطان پیشگیری کنند.آموزش صحیح بهداشت در مدارس توسط معلمان دوره دیده،باعث افزایش آگاهی دانش آموزان در ارتباط با ارتقاء سطح سلامت و پیشگیری از بیماریها،دسترسی به اطلاعات صحیح بهداشتی، محصولات و سرویسهای بهداشتی، رفتار سالم، توانایی برقراری ارتباط با دیگران،افزایش توانایی تصمیم گیری و تعیین هدف در زندگی می گردد.
امروزه برای سنجش وضیعت سلامت و بهداشت جامعه،به وضیت عملکرد بهداشتی افراد بهای بیشتری داده می شود تا تکنولوژی و سرویسهای پزشکی که در آن جامعه ارائه می گردد و تحقیقات نشان داده است که آموزش بهداشت در مدارس می تواند نقش بسزایی در این رابطه داشته باشد.به همین دلیل آموزش بهداشت در مدارس یکی از اولویتهای اصلی در برنامه های بهداشت کودکان و جامعه می باشد .
این حق تمامی دانش آموزان است که در محیطی امن و سالم به آموختن بپردازند و برنامه پیشگیری از صدمات و جراحات ناخواسته جهت کمک به این مهم طراحی و اجرا می شود.
اينجانب با توجه به موارد فوق تصميم گرفتم دانش آموزان كلاسم را به رعايت بهداشت فردي علاقه مند کنم
مقدمه:
با فرارسيدن سال تحصيلي جديد احتمال ابتلا به بیماریهای واگیردار ناشی از حضور دانش‌آموزان در کنار هم در مدارس افزایش مي يابد . از همین رو مسئولان بهداشتی و مسئولان مدارس باید تأکید بسیار زیادی بر شست و شوی دست دانش‌آموزان به ویژه هنگام خروج آنها از دستشویی داشته باشند و آموزش‌های صحیح شستن دست به دانش‌آموزان نیز مد نظر قرار گیرد.علاوه بر این ها، والدین باید به فرزندان دانش‌آموز خود بیاموزند که قوانین مدرسه را بشناسند و به آن احترام بگذارند. وسایل شخصی مانند لیوان و دستمال را هر روز به همراه خود به مدرسه ببرند، برای نوشیدن آب در مدرسه از لیوان خود استفاده کنند، برای بهداشت فردی خود اهمیت قائل شوند و حداقل دو بار در هفته استحمام کنند، موهای خود را مرتب نگه دارند، جوراب‌های خود را مرتب بشویند و با ظاهری آراسته به مدرسه بروند، به تغذیه خود در مدرسه اهمیت بدهند و از مصرف مواد خوراکی کم ارزش مانند چیپس و پفک خودداری کنند، برای میان وعده از لقمه های خانگی یا میوه استفاده کنند، اگر مواد خوراکی میان وعده را از بوفه مدرسه تهیه می‌کنند، مواد خوراکی‌ای را بخرند که دارای بسته بندی، مهر استاندارد و نشانی محل کارخانه باشد، از فروشندگان دوره‌گرد اطراف مدرسه خوراکی نخرند. صبح‌ها قبل از رفتن به مدرسه، حتماً صبحانه بخورند تا برای فراگیری درس‌ها انرژی کافی داشته باشند.
کودکان و نوجوانان سرمایه بزرگ انسانی و آینده سازان کشور هستند پس کودکان سالم امروز پایه گذار جامعه سالم فردا خواهند بود
مدرسه خانه دوم ماست ، زندگی در محیط بهداشتی لذت بخش است آب و هوا و زمین از نعمت های خدا وند است بنابر این باید در حفظ بهداشت آنها بکوشیم . در محیط اطراف ما به طور طبیعی میلیون ها میکروب وجود دارد ، اگر این میکروب ها به طریقی وارد بدن شوند تحت شرایطی می توانند بیماری زا شده و انسان را بیمار کنند . پس در مدرسه و در خانه، بهداشت فردی را رعایت نموده و پیامهای بهداشتی را به خانواده خود نیز انتقال دهید .
بيان مسئله و توصيف وضع موجود
اينجانب...................
در آموزشگاهي كه در آن مشغول به خدمت بودم بيشتر دانش آموزان بهداشت فردي را رعايت مي نمودند ولي در بين آن ها دانش آموزاني داشتم كه بسيار نامرتب و كثيف بودند و بوي آزار دهنده داشتند و اين مسئله باعث شده بود كه ارتباط آن ها با بچه ها مختل شود و اعتماد به نفس خود را از دست داده بودند.
از آنجا كه بعد از خانواده، مدرسه مهمترين نقش را در سلامت كودك دارد و دانش آموز در مدرسه علاوه بر يادگيري مهارت خواندن و نوشتن دانش ها، نگرش ها و رفتارهاي جديد را مي‌آموزد اين رفتارها علاوه بر تاثير بر سلامت فردي، نقش تعيين كننده در سلامت خانواده و جامعه دارد. اينجانب تصميم گرفتم براي توسعه سلامت دانش آموزان آن ها را به رعايت هر چه بيشتر بهداشت فردي علاقه مند سازم.
پيشينه و تاريخچه موضوع
توجه به اهميت و پرورش بهداشت مدارس در كشورهاي مختلف جهان همزمان نبوده است و از نظر تاريخي كيفيت عمل و برنامه ريزي و فعاليت هاي بهداشت مدارس در كشورهاي مختلف متفاوت مي‌باشد. شايد اولين اقدام در زمينه بهداشت مدارس مربوط به كشور فرانسه باشد، اين كشور همراه طرح آموزش علمي خود در سال 1793 ميلادي ماده اي را در رابطه با بهداشت مدارس و انتخاب يك نفر پزشك به عنوان مسئول بهداشت مدارس به تصويب رساند
در ايالات متحده آمريكا ويليام الكوت (Alcott) اولين اقدام در زمينه بهداشت مدرسه را در سال 1837 و در باره نحوه ساختمان و محيط مدرسه نمود
در كشور هلند بهداري آموزشگاه ها در سال 1868 با استخدام دو نفر پزشك پايه گذاري شد، و سپس در سال 1942 اولين قانون مربوط به بهداشت مدارس به تصويب رسيد.
در انگلستان آغاز كار بهداشت مدارس از سال 1907 و تحت نظارت ادارات آموزش محلي درآمد، در سال 1919 رياست پزشكان وزرات بهداري با حفظ سمت به رياست بهداشت مدارس نيز مصوب شد و در بيشتر مدارس محل خاصي هم براي كادر بهداشتي در نظر گرفته شد
در سال 1290 شمسي مدارس جديد در ايران تاسيس گرديد در سال 1293 هياتي از پزشكان ايراني و اروپايي مقيم تهران تشكيلاتي به نام مجلس حفظ‌الصحه براي مراقبت بهداشت عمومي بوجود آوردند. در اواخر همين سال دكتر علي اكبر خان (اعتمادالسلطنه) به سمت مفتش صحي مدارس منصوب شد.
در سال 1314 سازماني بنام "صحيه مدارس" در وزارت معارف و اوقاف و صنايع مستظرفه آنزمان بوجود آمد. اين اداره در سال 1318 ضميمه دانشكده پزشكي تهران گرديد. آيين نامه بهداري مدارس در سال 1315 در دو فصل و بيست و يك ماده تصويب گرديد. در سال 1320 دو باره به عنوان دفتر كل بهداري آموزشگاه ها به تشكيلات وزارت معارف پيوست و پس از آن به اداره كل بهداري آموزشگاه ها تغيير نام داد.
در سال 1326 صحيه مدارس، مجددا ضميمه وزارت فرهنگ شد. در سال 1348 سازمان اداره بهداري آموزشگاه هاي كل كشور به اداره كل بهداري آموزشگاه هاي كشور تغيير نام يافت و در سال 1350 به منظور تربيت نيروي انساني براي اولين بار دوره دو ساله آموزش مراقبين بهداشت برقرار گرديد. در اسفند ماه سال 1375 اداره كل بهداري آموزشگاه ها با تغيير نام به اداره كل بهداشت مدارس، از وزارت آموزش و پرورش جدا و ضميمه وزارت بهداري شد. پس از مدتي اين اداره كل منحل و بهداشت مدارس بخشي از فعاليت هاي اداره كل بهداشت خانواده را تشكيل داد. در سال 1373 بعد از انتقال مراقبين بهداشت به آموزش و پرورش، بهداشت مدارس از اداره كل بهداشت خانواده منتزع گرديد و به صورت اداره مستقل در وزارت بهداشت و درمان فعاليت نمود. در سال 1379 با تصميم معاون بهداشتي وقت بهداشت مدارس ضميمه دفتر بهداشت دهان و دندان گرديد. در حال حاضر با تصويب ساختار تشكيلاتي جديد وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي وظيفه بهداشت مدارس قانونا به عهده دفتر سلامت جوانان و مدارس مي‌باشد.
اهميت بهداشت مدارس
مدرسه به عنوان يك ساختار اجتماعي، براي آموزش، محيطي را فراهم مي‌نمايد كه كودك در آن سال هاي حساس زندگي خود را سپري مي‌كند. هنگامي كه كودك، دبستان را آغاز مي‌كند شش سال از عمرش گذشته است و از محيط خانه به واحد اجتماعي مدرسه وارد و با محيط و با خطرات تهديد كننده سلامتي، تماس بيشتري پيدا مي‌كند. كودك در مدرسه، فردي از افراد جامعه كوچك مدرسه است، به علاوه عضوي از اعضاء يك خانواده نيز مي‌باشد كه مجموع آن ها جامعه واجتماع را تشكيل مي‌دهد لذا با ارائه خدمات در مدارس خدمات بهداشتي به جامعه نيز گسترش مي‌يابد. بهداشت مدارس در سياست بهداشتي و راهبرد كلي سرمايه گذاري هاي بهداشتي درماني كشور و مجموعه برنامه هاي توسعه و رفاه اجتماعي جايگاه و اهميت ويژه دارد زيرا:
مدرسه بعد از خانواده مهمترين نقش را در سلامت كودك دارد. دانش آموز در مدرسه علاوه بر يادگيري مهارت خواندن و نوشتن، اطلاعات، نگرش ها و رفتارهاي جديد را مي‌آموزد.
بيش از 18 ميليون دانش آموز در 9700 آموزشگاه سراسر كشور در كنار900000 معلم به تحصيل اشتغال دارند، به علاوه نزديك به دو سوم از مدارس به ويژه مدارس ابتدايي در نقاط روستايي كشور استقرار دارند. كثرت جمعيت دانش آموزان و وضعيت پراكندگي و استقرار مدارس بيانگر اهميت بهداشت مدارس مي‌باشد.
علي رغم تلاش ها و موفقيت هاي سال هاي اخير، هنوز تعدادي از مدارس كشور فاقد امكانات و تسهيلات بهداشتي مي‌باشند و فضاهاي آموزشي از استانداردهاي لازم برخوردار نمي‌باشند همچنين هنوز بيماري هاي واگيردار، بيماري هاي مختلف چشم، دهان و دندان، اختلالات شنوايي، قلبي و عروقي، بيماري هاي انگلي، كمبودهاي تغذيه اي و بالاخره اختلالات رفتاري، سلامت دانش آموزان را تهديد مي‌كند و موجب مشكلاتي در فراگيري و افت تحصيلي آن ها مي‌شود و اين در حاليست كه شناخت به موقع و رفع مشكلات دانش آموزان، اقدامي موثر و سنجيده در بهبود سلامت و پيشرفت آموزش آنها خواهد بود.
اگر در هر يك از مراحل اوليه زندگي نيازهاي رواني، اجتماعي، فيزيولوژيك و يا آموزشي دانش آموزان به موقع تامين نشود در دوره هاي بعدي زندگي جبران عوارض ايجاد شده امكان پذير نيست و يا به دشواري جبران مي‌شود براي رشد و توسعه يك نسل و بهبود و تكامل نسل بعد، راهكار اصولي آنست كه براي بهداشت مدارس سرمايه گذاري شود.
قريب يك سوم جمعيت كشور در زمان معين در مكان هاي مشخص با آمادگي كامل جهت يادگيري حضور مي‌يابند كه اين امر علاوه بر سهولت دسترسي به گروه هاي هدف، دستيابي به اهداف بهداشتي را سهل تر مي‌سازد.
برخورداري دانش آموزان (در بعد فردي و اجتماعي) از امكانات بهداشتي و مراقبتي مناسب اثرات مطلوب بسيار دارد، از جمله نيروي درك و دريافتي آن ها را به حداكثر مي‌رساند و با جلوگيري از افت ناموجه تحصيلي و در نتيجه از اتلاف سرمايه هاي وسيع مي‌كاهد.
تعريف بهداشت مدارس
طبق تعريف سازمان جهاني بهداشت، بهداشت مدارس عبارتست از مجموعه اقداماتي كه به منظور تشخيص، تامين و ارتقاء سلامت جسمي، رواني، اجتماعي و معنوي دانش آموزان و آندسته از كاركناني كه به نحوي در ارتباط با دانش آموزان قرار دارند به اجرا در مي‌آيد. منظور از دانش آموز، كليه افرادي است كه در مقاطع و پايه هاي تحصيلي مختلف از پيش دبستاني تا پيش دانشگاهي در آموزشگاه هاي كشور به تحصيل اشتغال دارند.
هدف كلي
هدف كلي اين اقدام پژوهي عبارتست از تشخيص، تامين و ارتقاء سلامت جسمي، رواني و اجتماعي و معنوي دانش آموزان
اهداف اختصاصي
ارتقاء سطح آگاهي، نگرش و رفتارهاي بهداشتي دانش آموزان
ارتقاء سطح آگاهي، نگرش و عملكرد بهداشتي كاركنان مدارس و والدين دانش آموزان
ايجاد ميل به سلامت در كودكان و نوجوانان دانش آموز
آموزش، تمرين مهارت هاي سالم زيستن به نحوي كه طبيعت ثانوي آن ها شود.
بهبود وضعيت ايمني و بهداشت محيط مدارس
گرد آوري شواهد يك
در كلاس مورد نظر وقتی از دانش آموزان می پرسیدم چه تعداد از آنها بطور مرتب و حداقل یک بار در هفته مسواک می زنند متوجه می شدم اغلب آنها یا اصلا مسواک نمی زنند یا به ندرت مسواک میزنند . سعی می کردم با بیان دلایل علمی واحادیث همچنین هزینه های هنگفت دندانپزشکی اهمیت موضوع را برای آنها روشن کنم . مثلاپیامبر اکرم فرمود: جبرئیل همواره مرا به مسواک سفارش میکرد تا جایی که گمان کردم آن را واجب خواهد ساخت.
همچنين عدم رعايت بهداشت و ظاهر نامناسب و كثيف – بوي آزار دهنده – عدم رعايت بهداشت لباسها – مو – دندان و دوري كردن بچه ها از او و نگراني و اضطراب در دانش آموزاني كه بهداشت را رعايت نمي كردند مشهود بود و .مهمترين عوامل مؤثربرايجادمسئله به نظرمن مشكل عدم رسيدگي والدين و تنبلي خود دانش آموز بود.همچنين وقتي درباره مسائل ديگر بهداشتي با دانش آموزان صحبت مي كردم اغلب نتیجه خوبی حاصل نمی شد وبعد از مدتی اغلب دانش آموزان بهداشت را رعايت نمي كردند. .بنا بر اين تصمیم گرفتم برای آن راه حلی پیدا کنم.
راه حل هاي پيشنهادي
بايد از دوره ي ابتدايي به دانش آموزان روش صحيح مسواك زدن وضرورت انجام اين كار را آموزش داد و جلسات آموزش بهداشت براي اولياي دانش آموزان گذاشته شود تا دانش آموزان در خانه زير نظر اوليا بتوانند درست مسواك بزنند.و ديگر موارد بهداشتي را رعايت نمايند.
براي علاقه مند شدن دانش آموزان از طريق مصاحبه با افراد كليدي آموزشگاه و مطالعه كتب و تحقيق در اينترنت به مطالب فوق دسترسي پيدا كردم.
1) آموزش بهداشت با بهره گيري از فرصت ها و موفقيت هاي پيش آمده، توضيح در باره بيماري خاص يا حادثه زماني كه يكي از دانش آموزان مبتلا شده باشد.
2) گنجاندن مطالب بهداشتي، در كتب درسي يا در كتاب هاي دروس پايه هاي مختلف، مثلا مي‌توان بوسيله نسبت ها، ميزان ها، درصد و ساير مسايل رياضي بهداشت را به دانش آموزان بياموزند
3) استفاده از كتاب هاي منبع، آموزش بهداشت براي دانش آموزان ومعلمين، كه مطالب اين كتاب ها راهنماي مناسبي براي ارائه اطلاعات و مجموعه فعاليت هاي مرتبط با بهداشت مدارس براي گروه هدف مي‌باشند
4) آموزش دسته جمعي در كلاس
5) آموزش از طريق برگزاري بحث ها در كلاس
6) استفاده از وسايل كمك آموزشي مثل پمفلت، عكس، پوستر، فيلم و 000
7) آموزش هاي فردي و مشاوره براي حل مشكلات دانش آموزان
8) استفاده از روش آموزش همسالان، كه آموزش توسط دانش آموزان با استفاده از روش هاي مختلف مثل اجراي نمايش، ايفاي نقش و 000 انجام مي‌شود.
9) آموزش هاي عملي، اجرا براي آموختن
10) تشكيل نمايشگاه هاي گوناگون
11) گردش علمي
اتخاب راه حل
علاوه بر تذكر به دانش آموزان ذكر شده شروع به صحبت با مادرها يشان نمودم و همچنين جلب توجه دانش آموز به دانش آموزان تميز و شاخص كردن آنها را سر منشا كار خود قرار دادم
من سعي در جلب اعتماد او مي كردم و آموزش هاي لازم را به او مي گفتم و به بهداشت در كلاس توجه داشتم و بچه هاي تميز را تشويق مي كردم كه در او ايجاد انگيزه مي كرد و كوچكترين رفتار مثبت او را تشويق مي كردم.
گرد آوري شواهد 2
پس از گذشت چند ماهي از انجام راه حل اي پيشنهادي بيشتر دانش آموزان با حالت خوشحالي عنوان كردند كه هر شب قبل از خوابيدن مسواك مي زنند.همچنين نتايج زير نيز حاصل گرديد:
برخورداري دانش آموزان از سلامتي بهتر به دليل كسب علم و تجربيات بهداشت.
موفقيت در فعاليت هاي كلاسي به لحاظ، انجام موثرتر وظايف، افزايش و يا از دست ندادن روزهاي كار بخاطر بهره مندي از سلامتي مطلوبتر
كيفيت زندگي بهتر خانواده و اجتماع بدليل انتقال اطلاعات بهداشتي و مهارت هاي آموخته شده توسط دانش آموز به آن ها.
حضور فعال دانش آموز در كلاس هاي بهداشت و فعاليت هاي بهداشتي
و همچنين:
1) دانش آموزان قادر به درك مفاهيم مربوط به ارتقاء سلامت و پيشگيري از بيماري ها شده بودند.
2) دانش آموزان براي دستيابي به اطلاعات با ارزش بهداشتي و محصولات و خدمات ارتقاء دهنده بهداشت توانايي خود را نشان مي دادند.
3) دانش آموزان براي عمل به رفتارهاي بهبود سلامت و كاهش دهنده خطرات سلامتي توانايي خود را نشان مي دادند.
4) دانش آموزان قادر بودند كه عوامل اثر گذار بر بهداشت مثل فرهنگ، رسانه ها و فنآوري ها را تجزيه و تحليل كنند.
5) دانش آموزان توانايي خود در راستاي استفاده از مهارت هاي ارتباط بين فردي براي بهبود و توسعه بهداشت را نشان مي دادند.
6) دانش آموزان توانايي خود را جهت حمايت از بهداشت فردي، خانواده و اجتماع نشان مي دادند.
نتيجه گيري
پس از بررسي وضعيت كلاس وسوال از دانش آموزان به اين نتيجه رسيدم كه روش به كار گرفته موفقيت آميز بوده است زيرا بيشتر دانش آموزان كلاس سعي مي كردند بهداشت را رعايت كنند و موضوع مهم اين بود كه آنها باروش صحيح اين كار را انجام مي دادند .موضوع مهم ديگر تقويت نگرش علمي وديني نسبت به موضوع بهداشت و اهميت آن در سلامتي بود ،كه در دانش آموزان ايجاد شده بود.
راهبردهاي اساسي براي تحقق اهداف بهداشت مدارس
طراحي نظام كارآمد و اثربخش بر مبناي نيازهاي دانش آموزان، مدارس و جامعه
ساماندهي هماهنگي بين بخشي در زمينه برنامه هاي بهداشت مدارس
توسعه و بهبود كمي و كيفي ارائه خدمات بهداشتي، درماني گروه هاي هدف بهداشت مدارس
ساماندهي نظام اطلاعات بهداشت مدارس
ساماندهي جلب مشاركت سازمان هاي دولتي و غيردولتي و مردم در ارائه خدمات بهداشت مدارس
بهبود كيفي آموزش بهداشت به دانش آموزان، والدين و كاركنان مدارس
تامين دسترسي دانش آموزان و كاركنان مدارس به خدمات بهداشت مدارس
افزايش توانمندي كاركنان در زمينه ارائه خدمات بهداشت مدارس
ساماندهي تربيت، جذب، توزيع و تقويت نيروي انساني و منابع مالي مورد نياز بهداشت مدارس
ساماندهي نظام پايش و ارزشيابي بهداشت مدارس
اصول كلي خدمات بهداشت مدارس
برنامه ها و فعاليت هاي بهداشت مدارس را در چهار محور كلي آموزش بهداشت در مدرسه، مراقبت بهداشتي درماني دانش آموزان، تدارك و نظارت بر ايمني و بهداشت محيط مدرسه، نظارت بر تغذيه دانش آموزان در مدرسه مطرح و مورد مطالعه قرار داد. عناوين كلي برنامه هاي بهداشت مدارس به شرح زير مي‌باشد
آموزش بهداشت مدارس
آموزش بهداشت به دانش آموزان، كاركنان مدارس و والدين دانش آموزان از طريق برنامه هاي درون مدرسه
آموزش بهداشت به دانش آموزان، كاركنان مدارس و والدين دانش آموزان از طريق برنامه هاي خارج از مدرسه.
مراقبت بهداشتي و درماني دانش آموزان
براي هر گونه اقدام جهت ارائه خدمات بهداشتي و درماني به دانش آموز بايد تعاريف عملي روشني از دانش آموز نيازمند به مراقبت هاي بهداشتي و درماني داشته باشيم و براي انجام اين امر نيازمند شاخص هاي سلامت دانش آموز و معيارهاي مداخله هستيم. بنابراين ارائه خدمات بهداشتي درماني در قالب فعاليت هاي زير قابل اجرا مي‌باشد :
ارزيابي سلامت دانش آموز هنگام ورود به پايه اول ابتدايي (ترجيحا پيش دبستاني) و تشكيل و ثبت شناسنامه بهداشتي او به منظور مداخله به هنگام براي رفع مشكل.
انجام معاينات دوره اي براساس دستورالعمل اجراي شناسنامه (پرونده) بهداشتي دانش آموز به منظور مراقبت بهداشتي.
معاينات متناوب بهداشتي با هدف بيماريابي، ارجاع و درمان
مراقبت از دانش آموزان نيازمند مراقبت هاي ويژه مثل مبتلايان به بيماري هاي مزمن
مراقبت هاي فوري در صورت نياز به كمك هاي اوليه مثل حوادث، زخم ها و بيماري هاي ناگهاني
ثبت و گزارش و پيگيري موارد ارجاع شده و مرجوعي از مراكز بهداشتي درماني
تدارك، نظارت بر ايمني و بهداشت محيط مدرسه
براي تامين، نگهداري و استفاده از محيط فيزيكي مناسب خدمات زير مورد تاكيد مي‌باشد:
رعايت استانداردهاي لازم براي محيط فيزيكي و تاسيسات و تجهيزات بهداشتي مدرسه.
اعمال مديريت و نظارت بر نگهداري مناسب از امكانات بهداشتي محيط مدرسه
اعمال مديريت و نظارت بر استفاده مناسب از امكانات بهداشتي موجود.
نظارت بر تغذيه دانش آموزان
بهبود تغذيه كودكان در سنين مدرسه مستلزم مجموعه فعاليت هاي هماهنگ و برنامه ريزي شده است بهداشت مدارس در پناه آموزش هاي صحيح به دانش آموزان، والدين و كاركنان مدارس مي‌تواند دو اقدام اساسي زير را در بهبود تغذيه سنين مدرسه انجام دهد:
اول نظارت بر نحوه عرضه و توزيع مواد غذايي به دانش آموزان در داخل و اطراف مدرسه.
دوم عرضه مواد غذايي مغذي و سالم براي ايجاد عادات غذايي مناسب در دانش آموزان
آموزش بهداشت در مدارس
سازمان جهاني بهداشت مفهوم كلي سلامت را بدين شرح تعريف مي‌كند: سلامت عبارت است از رفاه كامل جسمي، رواني، اجتماعي و معنوي و نه فقط فقدان عليلي يا بيماري است و آموزش را اينگونه تعريف مي‌كنند: آموزش يك اصطلاح كلي است كه به تمام عوامل و تجربيات و فرايندهايي كه بر نحوه كسب اطلاع و طرز فكر و پرورش مهارت ها و تغيير رفتار افراد نفوذ دارند مربوط است.
در سال 1926 ميلادي آموزش بهداشت به وسيله دكتر وود چنين تعريف شده است: آموزش بهداشت مجموعه تجربياتي است كه به نحو مطلوبي بر دانش، طرز تلقي و رفتار افراد جامعه موثر بوده و موجب سلامت فردي، اجتماعي و نژادي مي‌شود آموزش بهداشت در مفهوم و معناي كلي خود روش تعليمي است كه از طريق آن مي‌توان در ايجاد و بهبود عادات و رفتار مطلوب بهداشت فرد، خانواده يا جامعه نقش موثر، مفيد و فزاينده اي داشت.
اهداف آموزش بهداشت مدارس
كولبي (Kolbi) نقش مدارس را در كسب آموزش بهداشت چنين تشريح مي‌كند: بهداشت و آموزش، اهداف مرتبط و وابسته بهم هستند و مدارس يكي از راههاي همگاني و مطلوب هستند كه دستيابي به اين دو هدف را فراهم مي‌آورند مدارس از تسهيلات، كاركنان و نظام كارآمد براي حفظ و تقويت بهداشت جوامع برخوردار هستند
اهداف آموزش بهداشت مدارس عبارتند از :
افزايش شناخت در باره فلسفه علم و بهداشت فردي و اجتماعي.
بهبود نگرش نسبت به اتخاذ رفتارهاي موثر بر سلامت آن ها.
تقويت مهارت ها و تمايلات افراد در ايجاد رفتارهاي موثر در بهداشت.
گسترش مهارت هاي افراد در حفظ و گسترش بهداشت خانواده و جامعه اي كه در آن زندگي مي‌كنند.
بطور خلاصه، افراد جوان با توجه به شرايط اقتصادي و اجتماعي جامعه خود دركي صحيح از بهداشت داشته باشند. آن ها بايد تلاش كنند تا به نحو احسن بر بهداشت جامعه خود تاثير بگذارند و از امكانات موجود استفاده كرده در جهت ارتقاء بهداشت مدارس خود فعالانه تلاش نمايند.
ـ مدرسه بهترين مكان براي اجراي برنامه هاي آموزش بهداشت، مدرسه مناسب ترين مكان براي نيل به اهداف آموزش بهداشت مي‌باشد و دانشمندان دلايل زير را در اثبات اين مهم ارائه مي‌دهند:
منابع انساني و تجهيزات و امكانات آموزشي به حد كافي وجود دارد.
حضور موظف دانش آموزان بر اجراي بهتر برنامه تاثير دارد.
كثرت دانش آموزان.
انتقال پيام ها و آموخته ها به اعضاء خانواده و جامعه.
سازماندهي و روش هاي آموزش بهداشت مدارس
ارتقاء بهداشت تاثير گذار در مدارس، بدون آموزش مناسب افراد درگير، دشوار خواهد بود. در سطح ملي، ما نيازمند برنامه هايي جهت ارتقاء آگاهي گيرندگان خدمت، ارائه كنندگان، سياستگذاران و برنامه ريزان هستيم. بايد مشخص كنيم به منظور ارتقاء بهداشت مدارس چه كساني، چه نوع آموزش نياز دارند و دوره هاي آموزشي براي مربيان و معلمين چگونه سازماندهي شود.
راههاي ارتقاء بهداشت از طريق مدارس
1) توسط فراهم آوردن آموزش موثر بهداشت، آموزش بهداشت سنگ بناي ارتقاء بهداشت است.
2) توسط تامين محيطي بهداشتي براي جامعه مدرسه خود.
3) توسط فراهم آوردن موثرترين خدمات بهداشتي ممكن براي جامعه مدرسه.
ايجاد و گسترش مدارس مروج بهداشت
براي تبديل همه مدارس به مدارس مروج بهداشت، انواع فعاليت هاي حمايت كننده بوسيله سازمان ها در سطوح مختلف ضرورت دارد. هيچ سازمان يا بخشي به تنهايي نمي‌تواند اين نيازها را تامين كند (15) و براي اين منظور بايد گام هاي زير را برداريم:
1) سرمايه گذاري تحصيلات آموزشگاهي بايد گسترش يابد. آموزش يك حق اساسي انسان است بنابراين هر كشور داوطلب اين برنامه بايد آموزش همه گروه هاي سني در مدارس را فراهم كند. و نيازهاي توسعه اي را تامين نمايد و كودكان معلول جسمي و ذهني نيز از يك زندگي مطلوب بايد برخوردار شوند و شرايطي بايد فراهم شود كه منزلت و اعتماد به نفس آن ها تقويت شود و مشاركت فعال آن ها در جامعه تسهيل گردد.
2) مشاركت كامل دختران در آموزش بايد توسعه يابد.
3) هر مدرسه بايد محيط آموزشي سالم براي دانش آموزان و محيط كاري سالم براي كاركنان فراهم نمايد. محيط مدرسه بايد: آب سالم و امكانات بهداشتي را فراهم كند و در برابر بيماري هاي عفوني محافظت نمايد، در مقابل تبعيض، آزار و اذيت و خشونت حفاظت كند واز مصرف توتون و مواد مخدر امتناع نمايد.
4) هر مدرسه بايد كودكان و نوجوانان همه سطوح تحصيلي را در فرا گرفتن مهارت هاي زندگي قادر سازد.
5) هر مدرسه بايد عنوان دروازه ورودي براي ارتقاء بهداشت و پايگاهي براي مداخله بهداشت بطور موثر فعاليت نمايد. مدارس بايد در زماني كه امكان پذير است پيشگيري كنند وقتي موثرند درمان كنند ودر مواقع لازم مشكلات شايع بهداشتي كودكان و كاركنان را ارجاع دهند. مدارس بايد غذاي سالم و مغذي تهيه كنند و با كمبود ريزمغذي ها مبارزه كنند از بيماري ها پيشگيري نموده و رشد و تكامل دانش آموزان را بهبود دهند. براي كاهش مصرف دخانيات، مواد مخدر، داروهاي غير مجاز و رفتارهاي مخاطره آميز برنامه پيشگيري تدوين نمايند. همچنين تا حد امكان بيماري هاي انگلي، پوست، دستگاه تنفسي، بيماري هاي عفوني، مشكلات بينايي، شنوايي، دهان و دندان ورواني را تشخيص داده و براي درمان مناسب ارجاع دهند.
6) جهت افزايش توانمندي معلمين و كاركنان مدارس اقدام شود: تامين منابع براي آموزش، توانا كردن معلمين، كاركنان مدرسه و مديران براي اداره كردن نيازهاي بهداشتي و آموزشي دانش آموزان لازم است. همچنين فراهم ساختن فرصت ها و امكانات جهت آن ها براي بهبود سلامت خودشان ضروري است.
7) شناسايي، تخصيص و هماهنگي و همكاري بخش هاي مختلف: تقويت همكاري فعال بين وزارتخانه هاي آموزش و پرورش و بهداشت و ساير وزارتخانه ها و سازمان ها و تعيين كردن خطوط شفاف مسئوليت و پاسخگويي براي برنامه هاي جامع مدارس بايد صورت گيرد.
8) براي تقويت بهداشت و آموزش بايد جامعه و مدرسه همكاري كنند: حمايت و تقويت توسط جامعه براي توسعه مدرسه و همكاري سه جانبه بين خانواده و مدرسه و جامعه براي بهبود سلامت كودكان و خانواده ها همچنين مشاركت فعال مدرسه و دانش آموزان در برنامه ها براي ترويج بهداشت و توسعه كل جامعه نقش مهمي را ايفا مي‌كند.
9) براي انجام مطمئن و نتيجه مطلوب، برنامه هاي بهداشت مدارس بايد خوب طراحي، پايش و ارزشيابي شود.
تغذيه در مدارس
تغذيه مناسب يكي از اساسي ترين پايه هاي سلامتي مي‌باشد تغذيه مناسب به عنوان يكي از محورهاي مهم بهداشتي مدرسه مورد توجه بوده است. ارائه رژيم غذايي مناسب به كودكان، نگهداري و توزيع مطلوب همچنين كنترل محل نگهداري و توزيع مواد غذايي در مدرسه بسيار مهم است در برخي مدارس محل هايي براي فروش و عرضه مواد غذايي به دانش آموزان ايجاد شده است كه براي كنترل نوع مواد غذايي عرضه شده و بهداشتي بودن آن فرصت بسيار مناسبي است. هر چند فروشندگان دوره گرد در اطراف مدرسه نيز از نكات اساسي در بهداشت تغذيه دانش آموزان مي‌باشد در راستاي بهبود تغذيه دانش آموزان مدرسه مي‌تواند اقدامات زير را انجام دهد:
1) آموزش بهداشت تغذيه: مدرسه بر حسب سن و جنس دانش آموزان مي‌تواند در باره تقسيم بندي مواد غذايي، نقش مواد مغذي در بدن، نقش تغذيه و رشد و يادگيري، نحوه تهيه، نگهداري، طبخ و مصرف مواد غذايي، مشكلات تغذيه اي دانش آموزان و بهداشت مراكز تهيه و توزيع مواد غذايي آگاهي هاي ارزنده اي ارائه كند.
2) تشويق دانش آموزان به خوردن غذا در زمان هاي مناسب (وعده و ميان وعده ها)
3) كنترل مواد غذايي كه دانش آموزان با خود به مدرسه مي‌آورند ومداخله و مذاكره با والدين براي بهبود آن ها.
4) نظارت بر مواد غذايي كه در مدرسه توزيع مي‌شود، همچنين همكاري با مراكز بهداشتي درماني منطقه براي كنترل عرضه مواد غذايي اطراف مدرسه
5) نظارت و هدايت افراديكه با مواد غذايي سروكار دارند براي معاينات پزشكي ـ بهداشتي.
6) تشويق و ترغيب دانش آموزان براي خريد از محل هاي مجاز و بهداشتي عرضه كننده مواد غذايي.
7) آموزش و نظارت بر رعايت بهداشت فردي كودكان به ويژه قبل و بعد از صرف غذا.
8) معاينات و آزمون ها براي تشخيص برخي اختلالات تغذيه اي دانش آموزان و ارجاع آن ها براي درمان.
9) همكاري و ترغيب دانش آموزان و خانواده آن ها به كاشت و مصرف ميوه و سبزي هاي داراي برگ سبز تيره در باغچه هاي خانه و مزارع.
10) مشاركت در اجراي برنامه هاي كشوري يا منطقه اي تغذيه دانش آموزان مثل آهن ياري دختران دانش آموز.
11) انتقال پيام هاي مربوط به تغذيه صحيح و غذاي سالم به خانواده ها و جامعه از طريق دانش آموزان و كاركنان مدرسه.
12) آموزش و سازماندهي دانش آموزان براي انجام كارهاي سازمان يافته جهت بهبود تغذيه دانش آموزان و خانواده ها.
بديهي است بايد زمان احداث ساختمان مدرسه محل مناسبي براي بوفه يا ناهار خوري در نظر بگيرند و تمام اقدامات لازم براي بهداشتي كردن آن از كارگر و مصالح، ساخت و ساز و تجهيز وسايل مورد نياز صورت بگيرد. همچنين لازم است در زمان هاي مقتضي نسبت به تعمير و بهبود شرايط بوفه و ناهارخوري اقدام شود.
8 ـ ايمني و بهداشت محيط مدارس
كنترل محيط، بهسازي آن و ايجاد شرايط مناسب در محيط مهمترين عاملي است كه سلامت دانش آموزان را تضمين مي‌كند. ايجاد محيط بهداشتي مناسب و آموزش استفاده صحيح و نگهداري از فضاها و تسهيلات در اختيار دو اصل اساسي در حفظ و بهبود محيط بهداشتي مدارس هستند. تعيين معيارهاي ساخت و ساز و مديريت بهره برداري و بهسازي مي‌تواند مشكلات موجود را مرتفع سازد. براساس گزارش منتشره از سوي دفتر بهداشت مدارس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، در سال تحصيلي 78ـ1377 از كل 05/107 مدرسه موجود در كشور كه تحت پوشش خدمات بهداشت مدارس قرار گرفته اند نشان مي‌دهد كه:
81/77 درصد از مدارس بازديد شده از آب آشاميدني سالم برخوردار بوده اند كه شهرستان سبزوار با 6/45 درصد كمترين و گناباد 8/97 درصد بيشترين درصد مدارس داراي آب آشاميدني سالم را داشتند.
6/66 درصد از مدارس بازديد شده كشور داراي سيستم دفع بهداشتي فاضلاب بودند كه كمترين ميزان مربوط به سبزوار (1/22 درصد) و سمنان با 3/99 درصد بهترين وضعيت را دارد.
از كل 252140 مستراح بازديد شده، 2/27 درصد نيازمند بهسازي بودند.
5/4 درصد از كل مدارس بازديد شده داراي بوفه بهداشتي بودند.
چنانكه ملاحظه مي‌شود بسياري از مدارس به علت قديمي بودن و يا استيجاري بودن اغلب با ساختمان هاي غيربهداشتي مشكلات فراواني را بوجود مي‌آورند كه نداشتن معيارهاي مشخص براي امكانات و تسهيلات بهداشتي و فضاها و تجهيزات بر اين مشكلات مي‌افزود. از سال 1377 با تشكيل كميته هاي هماهنگي بهداشت محيط و مواد غذايي مدرسه كه با مشاركت ادارات و بخش هاي ذيربط از وزارت بهداشت و آموزش و پرورش كه در دفتر بهداشت مدارس شكل گرفت تحولي، در روند رويكرد بهداشت محيط رخ داد.
آيين نامه بهداشت محيط مدرسه مشتمل بر 33 ماده و 11 تبصره پس از تدوين مورد بازبيني قرار گرفت و پس از بررسي نهايي توسط كارشناسان بهداشت محيط و بهداشت مدارس كشور براي امضاء وزراي وقت دو وزارتخانه ارائه گرديد كه به علت تعهدات مالي براي اجرا، آيين نامه مسكوت ماند هرچند اين آيين نامه براي اجرا ابلاغ نشده است ولي به لحاظ پشتوانه علمي و تجربي آيين نامه و تلاش گروه هاي مختلف تخصصي به عنوان معيارهاي بهداشت محيط به برخي از مواد آن اشاره مي‌كنيم:
برخي معيارهاي بهداشت محيط مدارس
