گزارش تخصصی معلمان جلوگیری از افت تحصیلی دانش آموزان در درس زبان و ادبیات فارسی بوسیله ابتکارات حرفه ای

مقدمه کوتاه

مدیریت مدرسه محور یا تصمیم گیری مشارکتی از ویژگی های بارز نظام های آموزشی در دهه اخیر به شمار می رود. این مهم، به ویژه در کشورهای پیشرفته جهان به دگرگونی های مهمی در روش های اداره و راهبری مراکز آموزشی و آموزشگاهی به وجود آورده است. آشنایی با این شیوه ها، رهبران آموزشی و آموزشگاهی را قادر می سازد تا تب رهبری سازمان خود را بسنجند و به عنوان قلب نمای علمی، حرکت خود را از برنامه روزی به برنامه ریزی تغییر داده، هم چنین به رفع ابهامات عملکردی بپردازند؛ در نتیجه اهداف و رسالت های مدارس را محقق سازند. مدرسه محوری به این امر اشاره دارد که در فرآیند تصمیم گیری جامع و فراگیر، همه اعضای گروه به طور برابر شرکت داشته باشند. مشکلاتی که امروزه در دانش آموزان مقطع … در افت تحصیلیشان مشاهده می کنیم همگی به وسیله راهکار های مدرسه محور قابل حل هستند . همانطور که می دانیم، ادبيات فارسي درسي آسان قلمداد می گردد كه هر دبير غير‌متخصص و كم سوادي مي تواند از عهده ي تدريس آن برآيد و چنان شد كه خود به خود و از آغاز نيز گروه كم سوادان به سوي رشته ي ادبيات كشيده شدند. اكنون نيز اگر به نحوه ي هدايت تحصيلي دانش آموزان گذري بيندازيم، متوجه اين قضيه خواهيم شد . دانش آموزاني كه حتي رشته ي ادبيات را كسب نكرده اند نيز، با تشكيل كميسيون خاص در ادارات آموزش و پرورش به سوي اين رشته گسيل داده مي شوند . رشته اي كه خود دانش آموز به رفتن و ادامه‌ي تحصيل در آن راغب نيست و حتي با توجه به سوابق موجود استعداد راه يابي بدان رشته را ندارد . اين است حال و روز رشته ي ادبيات در اين روزگار .به همین دلیل بنده در این طرح سعی بر این دارم که بوسیله راهکار های مدرسه محور درس ادبیات و زبان فارسی را در کلاسم جذاب نموده و به دانش آموزم دانش آموزان کمک کنم تا در رویارویی با مشکلات فرارویش در این درس موفق شود. بیان وضعیت موجود:

اينجانب … دبیر ادبیات و زبان فارسی دبیرستان … مقطع … هستم. و مدت … سال است که در آموزش و پرورش مشغول خدمت می باشم. در پایه اول این آموزشگاه در سال تحصیلی اخیر یک کلاس … نفری داشتم که علاقه ای به درس زبان و ادبیات فارسی نداشتند و با این درس مثل دروس حفظی و شب امتحانی برخورد می کردند. پس از گذشت چند هفته متوجه گردیدم که چندی از این دانش آموزان با ورود به مقطع بالاتر دچار افت تحصیلی شده اند. بنا بر این تصمیم گرفتم با راهکار ها و متد مدرسه محور و…. در سدد این موضوع بر آیم که افت تحصیلی را در این دانش آموزان کاهش دهم. با توجه به این كه ادبیات و زبان فارسي از دروس مهم و پايه است و هر دانش آموزي براي موفقيت در سال هاي آتي ، بايد اين درس را فرا بگيرد ، بر آن شدم تا در مورد اين درس با دانش آموزان بيشتر كار كنم .و از طرفی چون علائم موفقیت یک معلم ، عملکرد کلاس ، در درسی است که او تدریس می نماید خود به خود اهمیت و ضرورت تحقیق برای من بارزتر می شد

شناسایی مسئله:

یکی از روش ها ی پیشگیری از افت تحصیلی در مقطع متوسطه روش و راهکار های مدرسه محور می باشد. نظام مدیریتی به عنوان یک نظام مطلوب وکارآمد ازلحاظ نظری و عملی، آزمونهای خود را با موفقیت طی نموده و هم اکنون درکشور های پیشرفته و نیز درکشورهای درحال توسعه کاملا” مورد استفاده بوده و ازجایگاه مناسبی برخوردار است. نظام موصوف ، صاحبان اندیشه های سازنده را بدون درنظرگرفتن شغل و مقام آنها بطوریکسان پذیرا می‏باشد وعلاوه براین که قدرت تصمیم گیری و مسئولیت مدیریت را به هیچ وجه تضعیف ویا مخدوش نمی نماید ، زمینه های لازم برای تشویق مادی ومعنوی پرسنل را درقبال عرضة اندیشه های سازنده فراهم می نماید ، تا ازخلاقیت و پویایی تفکر انسانها برای رشد و توسعه استفاده مطلوب به عمل آید. مدیریت مشارکتی برگسترده کردن دامنه درگیری ذهنی و فکری کارکنان دراموری که به سرنوشت آنان ارتباط مستقیمی دارد تاکید می نماید وشمار بسیاری ازپرسنل را در فراگیر دادوستد اندیشه و تجزیه و تحلیل قرار می دهد وازتوانمندیهای ذهنی و فکری آنان درجهت بهبود امور بهره می گیرد. مدیریت مشارکتی شامل یک تغییر ازسبک کنترل گرا (Control oriented) به مشارکت گرا( involvement oriented) است. مدیریت مشارکتی رهیافتی جامع برای جلب مشارکت فردی و گروهی کارکنان در جهت حل مسائل سازمان و بهبود مستمر در تمامی ابعاد است. مدیریت مشارکتی، ارتباط دائم، متقابل و نزدیک بین مدیریت ارشد و کارکنان است . مشارکت کارکنان در کارهایی که به خود آنها مربوط می گردد ، مشارکتی داوطلبانه ، ارادی و آگاهانه خواهد بود. این درگیری ، شخص را تشویق می نماید که به تحقق هدف های سازمان کمک کند و در مسئولیت ها و پیامدهای آن سهیم شود در نظام مدیریت مشارکتی مدیران و کارکنان به تبادل نظر با یکدیگر می پردازند و همین امر موجب ایجاد محیطی دوستانه و توأم با اعتماد و اطمینان متقابل در سازمان می گردد. کارکنان با مشارکت در کارها ،خود را در سود و زیان سازمان سهیم می دانند و همه تلاش خود را با کمک مدیران در جهت افزایش کارایی و اثر بخشی سازمان به کار می گیرند اهمیت و ضرورت طرح :یکی از مشکلات شایع نظام آموزشی در بسیاری از کشورهای جهان از کشورهای پیشرفته گرفته تا کشورهای عقب مانده یا در حال رشد پدیده شکست تحصیلی است که به صورت مردودی ، تجدیدی یا ترک تحصیلی داوطلبانه یا اجباری ظاهر می گردد . این پدیده یکی از مشکلات دیرینه آموزشی نسل جوان به ویژه اقلیت ها ، دانش آموزان روستا نشین یا دانش آموزانی است که در شهر های کوچک سکونت دارند .نگرانی وعلاقه نسبت به مطالعه این پدیده و کشف علل و عوامل آن شتاب فزاینده ای دارد بخش اظم این توجه ناشی از زیان های مالی ، اقتصادی ، فرهنگی و علمی است که متوجه دولت ها و خانواده ها می گردد این مشکل از دیرباز گریبان گیر نظام آموزشی کشور ما نیز بوده است اما مسولین نظام آموزشی کنونی در حل این مشکل نه تنها توفیقی نداشته اند بلکه نرخ شکست تحصیلی افزایش هم داشته است .(پولادی 1375)باشد که یافته های این پژوهش بتواند راهبردهای علمی و عملی بر کاهش میزان افت تحصیلی درمقع دبیرستان در اختیار مسولین و برنامه ریزان نظام آموزشی و دبیران محترم قرار دهدهمانطور که می دانیم زبان و ادبیات هر ملت نماد هویت آن سرزمین محسوب و به سان آئینه ای است که چون در آن نیک بنگریم می توانیم چهره روح حاکم و فرهنگ کلی و صبغه و سابقه آن ملت را در آن بنگریم. تاریخ، فرهنگ و تمدن غنی کهن، دین الهی توحیدی و زبان بومی- ملی از نشانه های مباهات ما در عرصه تاریخ است که کثرت آثار ارزش مند و شاعران و گویندگان و نویسندگان نامدار و جهانی نشان از قدمت و دیرینگی فرهنگ و تمدن ما و مؤید این موضوع است. اما زبان فارسی ما که دارای چنین پیشینه ای است متأسفانه امروزه از جوانب متعدده مورد هجمه قرارگرفته که نیازمند مراقبت و صیانتی ویژه است که از یکسو همت متولیان و دست اندرکاران و دل سوختگان و صاحب نظران وادی ادبیات و از سوی دیگر تأثیرگزاران بر این عرصه عظیم و رفیع را می طلبد تا نه تنها آن را از آسیب دور نگه داریم بلکه زمینه تقویت و غنی سازی آن را نیز فراهم نماییم.زبان مادری فارسی، شناسنامه شریف و نشان شخصیت اصیل در جغرافیای زیستی ما است که بیان گر فخر و یگانگی، تجمیع دل بستگی، پویایی و فرهیختگی ادبیات و ادبیان و تمدن و سابقه کهن ما در فراخنای تاریخ است، که با خون دل ها و تحمل سختی ها و مصائب و تلاش های جان فرسای پیشکسوتان و پیشقراولان عرصه ادب همچون مولانا، سعدی، حافظ، نظامی و خاقانی به عنوان میراث و ودیعه ای گران سنگ به ما سپرده شده که ما نیز وظیفه داریم این امانت مرواریدگونه را با حفظ ماهیت و اصالت و به گونه ای مطلوب به آیندگان بسپاریم و آنان را در خصوص پاسداشت و صیانت از این میراث جاودان آگاه سازیم. پیشینه ی تحقیق درباره زبان و ادبیات فارسیتحقيقات و مقالاتي كه در اين زمينه مورد بررسي قرار داده شده اند كه بعضي از آنها عبارتند از :1- كتاب ادبیات و زبان فارسي حسن انوري و احمدي گيوي مورد مطالعه قرار گرفت تا آموزش ادبیات و از طرق مختلف انجام گيرد.2- براي ياد آوري مراحل اقدام پژوهي و اجراي آن به مقالات متعددي از قاسمي پويا، حنا فريس ، منوچهر همايون فر و صفورا يزد چي مراجعه شد.3- از اينترنت نيز مقالات مختلفي در مورد ادبیات و زبان فارسي و آموزش آن مطالعه گرديد. پیشینه ی تحقیق درباره افت تحصیلی:افت تحصیلی به طور عام عبارت است از جنبه ها ی مختلف شکست تحصیلی که شامل غیبت مطلق از مدرسه ، ترک تحصیل قبل از موعد مقرر و تکرار پایه است .(پولادی 1375) افت تحصیلی یک مفهوم کلی است و باید به بخش های مختلف تقسیم شود :الا به مدرسه نیامدن ،رد شدن ، عدم رغبت و بی میلی به مدرسه و مواد درسی ،غیبت های متوالی ، ترک تحصیل و کیفیت ناموغوب تعلیم و تربیت . افت تحصیلی عبارت است از وقوع ترک تحصیل زود رس و تکرار پایه تحصیلی در نظام آموزش و پرورش کشور . لذا بر اساس این تعریف دانش اموزان تیز هوش نیز ممکن است دچار فت تحصیلی وکم اموزی بشوند .لذا افت تحصیلی مسئله ی است عام و نسبی. کاربرد دقیق صطلاح افت یا اتلاف در اموزش وپرورش از زبان اقتصا ددانان گر فته شده واموزش رابه صنعتی تشبیه می نماید که بخشی از سرمایه و مواد اولیه ای را که باید به محصول نهایی تبدیل می شد تلف نمود و نتیجه مطلوب و مورد انتظار را ه بار نیاورده است شاید این تشبیه چندان خوشایند نباشد و اصطلاح شکست تحصیلی و وا ماندگی از تحصیل مطلوب تر باشد. با وجود این اگر از نقطه نظر منابع و مخارجی که دولت در اختیار نهاد تعلیم و تربیت قرار می دهد به آموزش و پرورش بنگریم بدون شک آموزش و پرورش یکی از بزرگترین مشاغل اقتصادر جهان می باشد .لذا می توان اصطالح افت یا اتلاف را در مورد این نهاد نیز به کار برد یعنی در حقیقت در فرایند تعلیم و تربیت افت شامل اتلاف در پرورش و یادگیری انسانها ، تاسیسات ساختمانی و تجهیزات مدارس و موسسات آموزشی و ارزش کار معلمان و اوقات دانش آموزان به وجود می آید . اگر فرض کنیم که هدف همه دانش آموزانی که واردیک مرحله از مقطع تحصیلی میشوند ، گذراندان موفقیت آمیز آن دوره یا مقطع باشد بنابر این ، هم تکرار پایه های تحصیلی یک دوره و هم ترک تحصیل پیش از پایان دوره را نیز می توان به عنوان افت تحصیلی تلقی کرد. تکرار پایه تحصیلی به معنی تکرار یک کلاس برای دانش آموزی که در سال قبل در هان پایه مشغول به تحصیل بوده است .تکرار پایه تحصیلی از این جهت افت تحصیلی محاصبه می گردد که موجب کاهش ظرفیت ثبت نام در پایه تکرار شده می گردد و از پذیرش دیگر دانش آموزان در آن پایه جلوگیری به عمل می آورد و باعث به وجود آمدن تراکم دانش اموزان در آن پایه می گردد .این موضوع هم باعث تحمیل هزینه های بیشتری به نظام آموزش و پرورش می گردد و هم به عنوان یک عامل شدید افت تحصیلی مضاعف می گردد که باعث ترک پیش از پایان سال دوره آموزشی که در آن ثبت نام کرده و در حقیقت به هدف های آن دوره دست پیدا نمیکند .امادر اهداف تعلیم و تر بیت این گونه عنوان شده است که هدف تعلیم و تربیت اجباری کردن آموزش تاپایان دوره متوسطه اول است اگر چنانچه فردی تا پایان دوره متوسطه اول ترک تحصیل نماید آن راجزء افت تحصیلی محسوب می کنند اما بعد از دوره متوسطه اول چون ایناحتمال پیش بینی شده است که فقط بخشی از قبول شدگان دوره متوسطه اول وارد مقطع متوسطه دوم شوند .بنابراین ترک تحصیل قبول شدگان دوره دبیرستان افت محسوب نمیگردد بلکه به عنوان فارغ التحصیل تلقی می گردد بنابراین باتوجه به مسائل مطح شده در فوق افت تحصیلی عبارت است از وقوع ترک تحصیل زود رس وتکرار پایه تحصیلی در نظام آموزش و پرورش یک کشور .البته قابل ذکر است که این تعریف تاحدودی محدود است زیرا انواع افت را نادیده گرفته و نتایج آموزشی و پرورشی ترک تحصیل زود رس یا مزیتهای راکه ممکن است تکرار پایه تحصیلی در بر داشته باشد در نظر نمی گیرد .به هر حال حدود ترک تحصیل و تکرار پایه تحصیل به ساخت نظام اموزشی و هدف های این نظا بستگی دارد .

جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات

هنگامی که به طور قطع و یقین مشکل را احساس کردم پرسش و پاسخهایی در کلاس با دانش آموزان انجام دادم.برای تهیه وتکمیل اسناد و شواهد خود از دانش آموزان امتحان گرفته شد ونمرات دانش آموزان برای نمونه تنظیم گردید. مسئله ي ضعف دانش آموزان، در درس ادبیات و زبان فارسی را با جمعي از همکاران با سابقه در ميان گذاشته و با هم به بحث و گفتگو پرداختيم .همه ي همکاران با علاقه ي بسيار در بحث شرکت کردند و نظرات مفيدي ارايه نمودند.مصاحبه اي نيز با دبيران ادبيات ساير مدارس داشتم ..با مراجعه به مقالات، کتاب ها و نشريات گوناگون هم به مطالب جالب و قابل توجه در اين زمينه دست يافتم پس از گفتگو هاي بسيار در زمينه ي علل ضعف و مشکلات درس ادبیات و ، مطالب جمع آوري شده مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت . مشکلاتي که در اين باره وجود داشت ،نظير روش تدريس معلم ،تفاوت هاي فردي دانش آموزان ، كم بودن ساعت درسي ادبیات و نسبت به حجم كتاب و … فهرست گرديد . تحقيقات و مقالاتي كه در اين زمينه مورد بررسي قرار گرفت عبارتند از :1- كتاب ادبیات و زبان فارسي حسن انوري و احمدي گيوي مورد مطالعه قرار گرفت تا آموزش ادبیات و از طرق مختلف انجام گيرد.2- براي ياد آوري مراحل اقدام پژوهي و اجراي آن به مقالات متعددي از قاسمي پويا، حنا فريس ، منوچهر همايون فر و صفورا يزد چي مراجعه شد.