گزارش تخصصی معلمان چگونگی اعتلای فرهنگ علم آموزی و پژوهشگری در دانش آموزان

مقدمه 

نظام مدیریتی  مدرسه محور به عنوان یک نظام مطلوب وکارآمد ازلحاظ نظری و عملی، آزمونهای خود را با موفقیت طی نموده و هم اکنون درکشور های پیشرفته و نیز درکشورهای درحال توسعه کاملا" مورد استفاده بوده و ازجایگاه مناسبی برخوردار است. نظام موصوف ، صاحبان اندیشه های سازنده را بدون درنظرگرفتن شغل و مقام آنها بطوریکسان پذیرا می‏باشد وعلاوه براین که قدرت تصمیم گیری و مسئولیت مدیریت را به هیچ وجه تضعیف ویا مخدوش نمی کند ، زمینه های لازم برای تشویق مادی ومعنوی پرسنل را درقبال عرضة اندیشه های سازنده فراهم می نماید ، تا ازخلاقیت و پویایی تفکر انسانها برای رشد و توسعه استفاده مطلوب به عمل آید. مدیریت مشارکتی برگسترده کردن دامنه درگیری ذهنی و فکری کارکنان دراموری که به سرنوشت آنان ارتباط مستقیمی دارد تاکید می کند وشمار بسیاری ازپرسنل را در فراگیر دادوستد اندیشه و تجزیه و تحلیل قرار می دهد وازتوانمندیهای ذهنی و فکری آنان درجهت بهبود امور بهره می گیرد. 

یکی از ضرورت های نظام آموزشی، موفقیت در ادامه و گسترش مهارتهای لازم تحصیلی در دانش آموزان است. یک راه برای دستیابی به عملکرد بهتر در آموزشگاه، استفاده از روشها و فنون مطالعه ویادگیری است. دو عنصر اساسی دبیر و دانش آموز در امر آموزشی و یادگیری وجود دارد و یادگیری مستلزم تعامل فعال و موثر بین این دو عنصر می باشد. تاکنون در مورد راهبردهای آموزشی و روشهای تدریس دبیر تحقیقات خوبی صورت گرفته است و دبیران در دوره های مختلف با روشها و راهبردهای آموزشی آشنا می شوند ولی به عنصر اساسی دیگر فرایند آموزش ویادگیری یعنی دانش آموز وروشها و راهبردهای یادگیری او توجه چندانی صورت نگرفته است. اینجانب .... معاون آموزشی آموزشگاه ..... بر آن شدم تا در طرح و ابتکار حاضر راهبردهای یادگیری را از طریق مدیریت مدرسه محور و راهکار های جذاب به دانش آموزان آموزش داده و به بررسی نتایج آن بر روند تحصیلی آنان بپردازم و به برگزاری جلسات کارگاهی و آموزش این روشها به دانش آموزان پرداخته و شاهد نتایج جالب توجهی باشم.

شناسایی مسئله

با رویکرد پژوهش محور دانش آموزان چگونه آموختن را می آموزند و قادر خواهند بود که به شیوه های علمی دانش خود را توسعه بخشند. توسعه پایدار و همه جانبه در هر کشوری به نحو قابل توجهی در گرو گسترش کمی و کیفی فعالیت های پژوهشی آن کشور است . اگر نگاهی دراز مدت به امر پژوهش داشته باشیم  شاید مهمتر از انجام پژوهش در زمینه های گوناگون گسترش رویکرد پژوهش مداردرآموزش مقاطع تحصیلی باشد. دانش آموزان امروز پژوهشگران فردا هستند که با تلاش خود می توانند به گسترش مرز های دانش بپردازند. آموزش موثر  روش های بهینه پژوهش ضامن موفقیت پژوهش های آینده خواهد بود بدیهی است که گسترش پژوهش در گرو تعامل سازنده همه بخش های آموزشی و پژوهشی کشور است.

در دنیای امروز، دانایی یکی از محور‌ها و شاخص‌های اصلی پیشرفت و تعالی هر جامعه به شمار می‌رود. سنجش سطح دانایی به میزان تولید و مصرف اطلاعات و گسترش دانایی به دسترسی سریع و آسان به منابع علمی موثق وابسته است. دانسته‌های ما یا با مطالعه منابع اطلاعاتی موجود و یا بنا به پژوهش‌هایی که خود انجام می‌دهیم، به دست می‌آید. اگر این دانسته‌ها بر پایه نتایج پژوهش‌های قبلی باشد، در واقع به مصرف اطلاعات پرداخته‌ایم و اگر مبتنی بر مشاهدات و تحلیل‌های جاری باشد، تلاش ما به تولید اطلاعات منجر شده است؛ بنابراین، منبع اصلی تولید اطلاعات و دانش جدید در واقع حاصل فعالیت ‌های پژوهشی است که انجام می‌گیرد. پژوهش در هر موضوع، به هر گونه و در هر سطحی که انجام شود، تلاشی منسجم و نظام ‌مند در راستای توسعه دانش موجود درباره موضوع‌هایی است که با آنها سروکار داریم. پژوهش کوششی است برای  عدم پیشرفت  بهترین راهکار‌های ممکن برای حل مشکلات موجود در عرصه‌های زندگی. ( غفاری، 1391 ) 

همچنین، پژوهش فعالیتی منسجم برای رسیدن به ‌شناختی روشن‌تر از مفاهیم پیرامون ماست. در مجموع پژوهش راهی برای گسترش مرزهای دانش و گشودن افق‌های تازه برای آیندگان است. شخصی که به شیوه‌های گوناگون پژوهش می‌‌کند، پژوهشگر (محقق) نامیده می‌شود. پژوهشگر فردی است که با روش‌های علمی، در صدد رسیدن به‌ شناختی تازه از مسائل و مفاهیم گوناگون است. او با استفاده از ابزارهای گوناگون به مشاهده دقیق‌تر و عمیق‌تر پدیده‌های پیرامون خود می‌پردازد. پژوهشگر با نگاهی نقادانه و موشکافانه به پیرامون خود می‌نگرد و برای رفع مشکلات جامعه وارائه بهترین راهکارهای عملی، اطلاعات موثقی دراختیارمتولیان امور می‌گذارد.(همان)

اهمیت موضوع

-         نظم و استمرار در انجام فعالیت 

-         کشف حقیقت یا افزایش آگاهی 

     ویژگی سوم به خوبی هدف غایی هر فعالیت پژوهشی و جهت آن را مشخص می‌کند. پژوهش می‌باید با هدف «کشف حقیقت » صورت پذیرد و در صورتی که این هدف تحقق نیابد، کار پژوهشی ابتر است.      

 بنابراین تحقیق و پژوهش فرایندی وقت گیر و زمان‌بر است و بیش از هر چیز نیازمند صبر و شکیبایی مسئولان و پژوهشگران است. در پژوهش معمولا نقاط ضعف وقوت موضوع یا یک محصول بررسی یا کارکرد یک سازمان و نهاد ارزیابی می‌شود و بر مبنای نتایج به دست آمده از آن پژوهش، می‌توان برای کارآیی بیشتر آن نهاد یا آن تولیدات و موضوع‌ها برنامه‌ریزی کرد و راهکار ارائه داد. ( غفاری، 1391 )

نوع و سطح فعالیت‌های پژوهشی یکی از شاخص‌های اصلی توسعه و پیشرفت محسوب می‌شود. موفقیت در تمام فعالیت‌های مربوط به توسعه صنایع، کشاورزی، خدمات و... به گونه‌ای به گسترش فعالیت‌های پژوهشی بستگی دارد. در واقع پژوهش یکی از محورهای مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در هر کشور به شمار می‌آید. اگر پژوهشی نشود، دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد. بدون انجام پژوهش امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم نیز برخوردار نخواهد بود. همه آنچه به عنوان پیشرفت علوم در دوره‌های گوناگون تاریخ می‌شناسیم، حاصل تلاش افرادی است که در کار خود رویکردی پژوهشی داشته‌اند و ذهن پرسشگرشان همواره محرکی برای فعالیت‌های پژوهشی آنان بوده است.     (قراملکی ، 1386 )

در دنياي پيچيده امروز، تغييرات زيادي در زندگي بشري در حال وقوع‌ است و شاهد رقابت هاي بسيار فشرده جوامع در دستيابي به فناوري برتر هستيم. به نظر مي‌رسد، فرد و جامعه مجبورند به طريقي در وضعيت خويش دگرگوني ايجاد كنند تا از قافله علم، فناوري و پيشرفت عقب نمانند. موضوع آموزش و پرورش نيز از اين قاعده مستثنا نيست چرا كه دانش‌آموز قرن بيست و يكم نمي‌تواند عنصري بي‌اختيار باشد كه حتي چگونه‌ياد گرفتن هم از اختيار او خارج باشد و هيچ‌گونه دخل و تصرفي در آنچه مي‌آموزد، نداشته باشد. برنامه‌هاي از پيش تعيين شده و بي‌چون و چرا، جوابگوي مسايل او نيستند. ( كديور، 1381)

معمولاً پژوهش براي دانش‌آموز در مقاطع مختلف تحصيلي لذت‌بخش است. دانش‌آموز، مطالب و مراحل پژوهش را فراموش نمي‌كند و آن مطالب شالوده ذهني – فكري او را تغيير مي‌دهد و موجب ارتقاي علمي ‌او مي‌شود. دانش‌آموز را بايد طوري آموزش داد كه وقتي به هدف رسيد، از تلاش بازنماند و تنها براي رسيدن به نتيجه و پاداش تلاش نكند. بايد فرآيند تلاش مدنظر قرار گيرد و تاكيد بر فرآيند باشد، نه نتيجه. اگر طرح پژوهش در مدارس، يك طرح كلي باشد، اجراي پژوهش بايد تمام مدارس را دربرگيرد و زماني اين طرح موفق مي‌شود كه ابزار كارآمد آن، در دسترس باشد. ( بهادران ، 1381 )

جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات

 مصاحبه با تک تک دانش آموزان کلاس 

پس از مشخص کردن مساله و کلاس با تک تک دانش آموزان صحبت کرده و از برنامه مطالعه و پژوهش روزانه آنها مطلّع شدم، چیزی که در این مورد کاملاً مشهود بود و تقریباً بین اکثریت آنان مشترک بود این بود که اغلب حدود 3 تا چهار ساعت عصرها میخوابیدند. برنامه ثابت و مشخصی برای مطالعه نداشتند و اکثراً هنگامی شروع به مطالعه می کردند که افراد خانواده در منزل بودند و تلویزیون هم روشن بود

 مصاحبه یا خانواده ها

 با تماس با اولیاء این دانش آموزان و پرس و جو در خصوص میزان مطالعه و ساعت مطالعه، آنان نیز تایید کردند که فرزندانشان اغلب ساعات عصر را می خوابند و هیچ کدام ساعت مشخصی برای مطالعه ندارند و روش درستی را هم برای مطالعه بکار نمی برند و اغلب در جمع افراد خانواده شروع به مطالعه می کنند و در مقابل اعتراض والدین به اینکه چرا در جمع خانواده و سروصدای تلویزیون درس می خوانند، ادعا می کنند که با صدای تلویزیون بهتر می توانند درس بخوانند و بیشتر یاد می گیرند

 مصاحبه با دبیران

دبیران بیان می کردند که دانش آموزان علاقه ای به تحقیق و تفحص در فعالیت های پژوهشی ندارند و فقط به مطالعه کتاب های خود و آن هم به میزان بسیار کمتر از آنی که انتظار می رود می پردازند. و وقتی تحقیق و پژوهشی به آنها به عنوان فعالیت کلاسی داده می شود مستقیما از کافینت مطلب را گرفته و بدون مطالعه برای ما می آورند.

 با توجه به موارد عنوان شده سعی کردم به چرایی عدم پیشرفت تحصیلی و تبیین منطقی آن و علت اصلی بپردازم که بر اساس الگوی شش پرسش بصورت منظم اشاره شده است:

1. چرایی؟

 دوره دبیرستان دوره بسیارحساسی است و از اهمیت بسیاری برخوردار می باشد. و می بایست در این دوره دانش آموزان به اهمیت تحقیق و پژوهش و مطالعه پی ببرند تا زمینه برای مقاطع بالاتر فراهم بیاید.

2. چگونه؟ 

نداشتن یک برنامه ریزی درست، شیوه صحیح برای مطالعه و پژوهش، عادت به سبکهای قبلی ، عدم آشنایی با کتب جدید و تواناییهایی که فرد دارد، در کاهش اثرگذاری نوع مطالعه اثر گذار است.

 3. چه کسی؟

 در مورد عدم پیشرفت تحصیلی نقش دانش آموز، خانواده و مدرسه هر سه مهم است و نباید هیچکدام را نادیده گرفت. اگر دانش آموز هدف روشنی از مدرسه و تحصیل نداشته باشد ویا به اجبار والدین به مدرسه برود و یا دارای والدین کم سواد باشد و والدین از وضعیت تحصیلی فرزند خود بی خبر باشند ویا شرایط مناسب در منزل برای مطالعه فراهم نباشد و از سوی دیگر، مشکلاتی مثل عدم ارتباط بین محتوای آموزشی با نیازهای آینده دانش آموزان، روش تدریس نامناسب، آشنا نبودن دبیران با روشهای نوین تدریس، شرایط نامناسب فیزیکی و محیطی کلاس و مدرسه و سروصداهای مزاحم در محیط ..... همگی می توانند در عدم پیشرفت تحصیلی دانش آموزان موثر باشند.

 4. چه موقع؟ با شروع سال تحصیلی و گذشت در ماه از آغاز مهر، اعتراضات دبیران شروع شد، که بدنبال آن به بررسی نمرات و عدم رضایت اغلب دانش آموزان در دروس مشاهده شد

5. چه چیزی؟

 افزایش روز افزون ارجاعات دانش آموزان به دفتر از سوی دبیران به دلیل عدم آمادگی در پاسخگویی به دروس مختلف، خصوصاً دروس پایه، مراجعات والدین و صحبت در خصوص عدم مطالعه دانش آموزان در منزل و وضعیت نمرات آنان ، سبب شد که دست به کار شوم و با هماهنگی دبیران، برنامه هایی را انجام دهیم.

  طرح /ابتکار به کار گرفته شده و ویژگی آن