بررسی علل مهاجرت نیروی كار از روستاها به شهرها در ایران

شرح مختصر:

تحقیق حاضر سعی دارد كه در 2 بعد جداگانه برخی از علل مهاجرت نیروی كار در ایران را مورد بررسی قرار دهد. اگر بخواهیم عوامل اصلی مهاجرت را بطور كلی مورد تقسیم‌بندی قرار دهیم می‌توانیم دو دسته از عوامل را مؤثر بدانیم. گروه اول را عوامل فشار(Push Factors) می‌نامند كه شامل غیراقتصادی شدن فعالیتهای كشاورزی، توزیع ناعادلانه زمین، رشد جمعیت و ثابت ماندن بازده تولید در بخش كشاورزی است.

گروه دوم به عوامل كششی یا جذب(Pull Factors) موسومند كه شامل دوگانگی منطقه‌ای و نخصیص بیشتر منابع در بخشهای شهری(خدمات و صنعت) و بهتر بودن سطح زندگی در مناطق شهری است. به منظور تجزیه وتحلیل تأثیر این 2 دسته از عوامل از شاخصهای درآمدهای انتظاری در شهر از مدل هریس- تودارو استفاده می‌شود.

در بحث‌های تئوریك و نظری به این نتیجه می‌رسیم كه نمی‌توان دیوار بلندی بین عوامل كشش و جذب ترسیم كرد. چون نوعی ارتباط متقابل بین این 2 دسته از عوامل وجود دارد. به عقیدة آنها آنچه كه واقعاَ‌ مهاجرت نیروی كار را تسریع می‌كند همان دوگانگی منطقه‌ای است. این 2 معتقدند كه مهاجرت در هر منطقه‌ای امری طبیعی است چون نوعی توالی در رشد بخشها وجود دارد و خودبه‌خود و به مرور زمان با جایگزین شدن عوامل تولیدی بجای یكدیگر سهم نیروی كار در بخش كشاورزی در اشتغال كل كاهش می‌یابد و سهم بخش صنعت و خدمات افزایش می‌یابد.

اما آنچه كه كشورهای در حال توسعه را از كشورهای پیشرفته متمایز می‌سازد ناهمگونی در مهاجرت نیروی كار است. بطوری كه در این كشورها محدود بودن امكانات تولید از یك طرف و محدود بودن ارتباطهای بخش كشاورزی با سایر بخشهای اقتصاد از طرف دیگر موجب می‌شود تا این كشورها تلاش بیشتری در جهت گسترش بخش صنعت شهری از خود نشان بدهند.

این 2 گروه از عوامل اقتصادی همراه با عوامل غیراقتصادی مانند روابط و شیوه تولید، سازمان اجتماعی تولید و غیره موجب‌ می‌شوند تا از اهمیت بخش كشاورزی در جریان توسعه كاسته شود و نقش پیشتاز به بخشهای شهری واگذار شود به ویژه آنكه بخش عمده‌ای از تولیدات در بخش كشاورزی را كالاهای مصرفی تشكیل می‌دهند كه هر چند دارای ارتباطهای پسین گسترده‌ای هستند لیكن ارتباطهای پیشین آنها بسیار محدود و مشخص است.

در این حالت بخش پیشتاز اقتصاد بخش صنعت خواهد بود تا از یك طرف به عنوان ستون اصلی و رشد عمل كند و از طرف دیگر از طریق تولید محصولات صنعتی مورد استفاده در بخش كشاورزی مانند تراكتور- پمپ آب- كمباین- كود- سم و غیره بخش كشاورزی را به جلو بكشد.

بدین ترتیب بخش كشاورزی در مراحل اولیه توسعه اقتصادی قربانی جریان توسعه است و برای بهبود باید انتظاری طولانی بكشد كه این خود یكی از دلایل اصلی مهاجرت نیروی كار از روستاها به مناطق و مراكز شهری می‌باشد.

در تحقیق حاضر ابتدا بطور مجزا دوگانگی منطقه‌ای به عنوان عامل جذب و فشار مورد بررسی قرار گرفته است كه مشخص شود تا چه حد تفاوت در نرخهای رشد منطقه‌ای و نابرابری در رابطة مبادلة بین محصولات كشاورزی و صنعتی بر مهاجرت تأثیر داشته است و در نهایت در قسمت سوم نتیجه‌گیری و پیشنهادات ارائه خواهد شد.

البته لازم به تذكر است كه برخلاف گذشته كه مهاجرت نیروی كار روستایی به دلیل تامین نیروی انسانی مراكز شهری از نظر اقتصاددانان مطلوب تلقی می‌شد ولی امروزه مهاجرت به عنوان عامل عمده‌ای كه پدیدة عمومی و فراگیر نیروی كار مازاد شهری را دامن می‌زند و مشكلات جدی بی‌كاری شهری را وخیم‌تر می‌كند مورد توجه قرار می‌گیرد. این مشكلات بواسطة عدم توازن ساختاری و اقتصادی بین مناطق شهری و روستایی بوجود آمده است.

فهرست مطالب

مقدمه: ۱

فصل اول. ۴

سؤالات: ۶

بیان مسئله: ۷

هدف کلی: ۱۰

بررسی علل مهاجرت نیروی کار از روستاها به شهرها در ایران. ۱۰

۱- تعیین ارتباط بین درآمد روستائی و مهاجرت نیروی کار روستائی.. ۱۰

نمودار تحلیلی.. ۱۱

فرضیات: ۱۱

جامعة آماری : ۱۳

نمونه و شیوه نمونه گیری : ۱۳

ابزار و روشهای جمع آوری اطلاعات : ۱۳

روش تحقیق : ۱۴

فصل دوم. ۱۵

تعاریف: ۱۶

تعریف منطقه: ۱۶

تعریف دوگانگی منطقه‌ای: ۱۹

معیارهای تعیین دوگانگی: ۲۰

پدیدة دوگانگی در اقتصاد ایران: ۲۳

الف: مشخصات جغرافیایی- طبیعی کشور: ۲۳

ب: پدیده دوگانگی و رشد نامتوازن در اقتصاد ایران: ۲۵

۱-ارتباطات پسین: ۲۷

۲- ارتباطات پیشین: ۲۷

۳- ارتباطات مصرفی: ۲۷

۴- ارتباطات مالی: ۲۸

بخش نفت.. ۲۸

ج: دوگانگی منطقه‌ای در اقتصاد ایران: ۳۳

اهم پیامدهای مهاجرت از شهرهای کوچک و روستاها به شهرها و مراکز صنعتی: ۳۴

شاخصهای توسعة صنعتی: ۳۵

شاخصهای توسعه کشاورزی: ۳۸

شاخصهای اشتغال: ۴۰

فصل سوم. ۴۳

جامعة آماری : ۴۴

نمونه و شیوة نمونه‌گیری: ۴۴

ابزار و روشهای جمع‌آوری اطلاعات: ۴۵

روش تحقیق زمینه‌یابی: ۴۵

آنالیز تاکسونومی: ۴۵

ویژگیهای روش تاکسونومی: ۴۶

خیر. ۵۳

فصل چهارم. ۵۹

نتایج تحقیق: ۶۰

پیشنهادات و ارائة طریقها: ۶۲

فهرست منابع : ۶۴