بررسی اثر بخشی درمان براساس رویکرد طرحواره- محور بر افزایش رضایت زناشویی زنان خوابگاههای دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبائی

خانواده، واحدی‌اجتماعی و نظامی سازمان یافته است که در بقا و رشد نوع بشر نقش بسیار با اهمیتی را داراست و بنیادی‌ترین نهاد جامعه محسوب می‌شود. خانواده‌های با کارکرد سالم، به‌سالم سازی فضای جامعه یاری رسانده و زمینه رشد و شکوفایی اعضای خود را فراهم می‌کنند. خانواده بستر رشد و رفاه جسمی و روانی اجتماعی کودک و عامل تحقق و تعادل فیزیکی، روانی و اجتماعی انسانهاست. یکی از مهمترین عوامل پیش بینی کننده بهداشت روانی افراد متاهل، روابط با همسر است (لاسول[1] و لاسول، 1991). روابط با همسر عنصر اصلی زندگی عاطفی و اجتماعی فرد است و نداشتن رضایت زناشویی به توانایی زوجین برای برقراری روابط توام با خوشنودی با‌فرزندان و‌همچنین سایر افراد‌خانواده آسیب می‌رساند. روابط‌مطلوب توام‌با رضایت در درون خانواده به سازگاری موثرتر افراد در موقعیت‌های گوناگون یاری می‌رساند و‌از طرف دیگر تعارضات زناشویی،[2] زمینه آسیب‌های روانی را فراهم می‌کند. زندگی مشترک در طبیعت ذاتی خود موجب تعارضات و چالش‌هایی در روابط میان زوجین می‌شود (وینچ[3] و همکاران، 1974).

رویکردهای گوناگون زوج درمانی با هدف کاهش تعارضات و آشفتگی‌های ارتباطی میان زوجین به وجود آمده است (میستی،[4] 2004). مشاوره زوجین براساس این فرضیه است که مشکلات افراد در زمینه روابط زناشویی از طریق مشاوره بهتر بر طرف می‌گردد. مروری بر ادبیات تحقیقاتی در این زمینه که از اولین سالهای 1996 انجام شده کارایی خانواده و زوج درمانی را در درمان زوج‌های ناسازگار مورد تاکید قرار می‌دهد. (روزن- گاردن[5] و همکاران، 2004).

هدف زوج درمانی کمک به زوجین برای سازگاری مناسب‌تر با مشکلات جاری و یادگیری روش‌های موثر‌ارتباط است (میستی، 2004). اما علی رغم این هدف، بسیاری از درمانهای موجود در این زمینه مورد انتقاد قرار گرفته‌اند. به عنوان مثال، یکی از مقوله‌های مهم در زوج درمانی توجه به روابط بین فردی[6] افراد است. این مقوله در بسیاری از درمانها مورد عنایت قرار گرفته، اما نه به عنوان یک عنصر فعال. برای نمونه، در رویکرد شناختی- رفتاری، مشکلات مربوط به روابط بین فردی افراد، که ممکن است در روابط اولیه آنان با افراد مهم زندگی خود در دوران کودکی ریشه داشته باشد، به عنوان موانعی در نظر گرفته می‌شود که برای دستیابی به تبعیت فرد از راهبردهای درمانی باید بر آنها غلبه کرد. اما این فرض وجود دارد که بسیاری از افراد روابط بین فردی ناکارآمدی دارند که ریشه این روابط به اوایل زندگی و دوران کودکی آنان برمی‌گردد و از آنجایی که این مشکلات بین فردی هسته اصلی مسائل آنان را تشکیل می‌دهد، بنابراین این مقوله یکی از بهترین حوزه‌ها برای سنجش و درمان‌این گروه از افراد به شمار می‌آید و با تمام اهمیتی که دارد در درمان شناختی- رفتاری کلاسیک نادیده گرفته شده است (یانگ،[7]ویشار[8] و کلوسکو[9] ؛ ترجمه حمید پور و اندوز، 1386).

یکی دیگر از درمان‌هایی که در این حوزه به کار رفته، درمان مبتنی بر رویکرد روان پویایی[10] است. در‌مقایسه با‌سایر درمان‌ها این رویکرد تمایل کمتری به یکپارچه سازی راهبردهای درمانی دارد. درمانگرانی که جهت گیری روان پویایی دارد، به ندرت به مراجعان خود تکالیف خانگی می‌دهند. به علاوه، این درمانگران مبتنی بر همان سبک و سیاق سنتی خود سعی می‌کنند در روند درمان خنثی و بی طرف باشند و به مراجع اجازه می‌دهند تا هر آنچه که در رابطه با مشکل به ذهنش می‌آید در جلسه درمانی بیان کند. اما‌امروزه بسیاری‌از درمانها این‌مسائل را‌مورد توجه قرار‌داده و راهبردهای یکپارچه‌تری را ارائه می‌کنند

فهرست مطالب

فصل اول:

1-1. مقدمه ................................................................................................

1-2. بیان مساله .........................................................................................

1-3. اهمیت و ضرورت تحقیق ...........................................................................

1-4. اهداف تحقیق .......................................................................................

1-5. فرضیه‌های تحقیق ...............................................................................

1-6. متغیرهای تحقیق ...................................................................................

1-7. تعاریف مفهومی و عملیاتی واژگان اختصاصی.................................................

فصل دوم:

2-1. خانواده ..............................................................................................

2-2. ازدواج ..................................................................................................

2-3. رضایت زناشویی .....................................................................................

2-4. عوامل موثر بر رضایت زناشویی ....................................................................

2-4-1. سن ازدواج و رضایت‌مندی زناشویی .........................................................

2-4-2. جنس و تفاوتهای جنسیتی در رضایت زناشویی .........................................

2-4-3. مهارت‌های ارتباطی و رضایت زناشویی .....................................................

2-4-4. تفکر و شناخت در رضایت زناشویی ..........................................................

2-4-5. سوابق تربیتی و خانوادگی و رضایت زناشویی ..........................................

2-4-6. خانواده اصلی و نقش شناخت‌ها، اندیشه و باورهای زیر بنایی در رضایت زناشویی

2-5. طرحواره ........................................................................................

2-5-1. طرحواره‌ها و افکار خودکار ........................................................................

2-5-2. طرحواره‌ها و اسنادها .................................................................................

2-5-3. طرحواره‌ها و انتظارات ................................................................................

2-5-4. طرحواره‌ها و فرضیات ................................................................................

2-5-5. طرحواره‌ها و استانداردها ...........................................................................

2-5-6. نقش طرحواره‌ها در روابط خانوادگی ........................................................

2-5-6- الف). شکل گیری طرحواره‌های خانوادگی .................................................

2-5-7. طرحواره‌های ناکارآمد ................................................................................

2-5-8. منشاء طرحواره‌های ناکارآمد اولیه .............................................................

2-5-9. انواع طرحواره‌های ناکارآمد اولیه ...............................................................

2-5-9- الف). حوزه اول: بریدگی و طرد .................................................................

2-5-9- ب). حوزه دوم: خود گردانی و عملکرد مختل ............................................

2-5-9- ج). حوزه سوم: محدودیت‌های مختل ..............................................

2-5-9- د). حوزه چهارم: معطوف به دیگری بودن

2-5-9- ر). حوزه پنجم: گوش به زنگی بیش از حد و باز داری ....................

2-5-10. خصوصیات طرحواره‌های ناکارآمد اولیه ..................................

2-5-11. سبک‌های مقابله‌ای ناکارآمد ...........................................

2-5-12. طرحواره درمانی ..........................................................

2-5-12- الف). شناسایی و ارزیابی طرحواره‌های ناکارآمد اولیه............................

2-5-12- ب). تغییر، اصلاح و بازسازی طرحواره‌های ناکارآمد اولیه.....................

2-5-13. بازسازی طرحواره‌های حاصل از خانواده اصلی در رویکرد طرحواره- محور

2-5-13- الف). راهبردهای تجربی (هیجانی)................................

2-5-13- ب). راهبردهای شناختی ..........................................

2-5-13- ج). تکنیک‌های بین فردی .............................................

2-5-13- د). الگو شکنی رفتاری ...................................

2-6. حمایت پژوهشی از اثر بخشی رویکرد طرحواره- محور...............

فصل سوم:

3-1. روش پژوهش........................................

3-2. جامعه آماری، نمونه پژوهش و روش نمونه گیری..............

3-3. روش جمع آوری داده‌ها...............................

3-4. ابزار پژوهش و اعتبار و پایایی آزمونها ................................

3-4-1. فرم مشخصات دموگرافیک، نمونه مورد پژوهش..................

3-4-2. پرسشنامه DASS..............................................

3-4-3. پرسشنامه فرم کوتاه طرحواره یانگ (YSQ).................

3-4-4. پرسشنامه رضایت زناشویی امزیچ