بررسی وجوه اشتراک و افتراق دفاع مشروع در قانون مجازات جدید و قدیم و نظر فقها

دفاع مشروع حقی است که قانونگذار برای دفع تجاوزی که جان، مال و آبروی فرد یا دیگران را به خطر انداخته ایجاد کرده است. برای اینکه دفاعی، دفاع مشروع نامیده می شود باید دارای شرایطی باشد که در صورت احراز این شرایط از علت های موجه به شمار می رود و فرد هیچ گونه مسئولیتی نخواهد داشت.

1) دفاع باید برای جلوگیری از تجاوز باشد یعنی بطور قطع تجاوزی صورت گرفته باشد تا دفاع در مقابل آن مشروع شناخته شود

2) در عین حال هم دفاع در مقابل تجاوزی غیر قانونی باشد

3) دفاع باید متناسب با تجاوز باشد یعنی باید بین دفاع در تجاوز از نظر عقل و منطق تناسب معقولی وجود داشته باشد

4) تجاوز باید به فعلت رسیده باشد یا حداقل قریب الوقوع باشد. چنانچه دفاع در مقابل خطر آینده و گذشته دفاع مشروع نخواهد بود و علل موجب به شمار نخواهد رفت.

مشاهر فقها و صاحب نظران اسلامی، در بحث راجع به دفاع از کیان اسلامی، در تحلیل دفاع فردی و جواز آن در اسلام با استشهاد از برخی آیات قرآن کریم و احادیث و روایات منقول از پیامبر (ص) و ائمه طاهرین (ع) دفاع از نفس و مال و ناموس را با رعایت شرایطی جایز دانسته و به عنوان یک حق استثنایی معرفی کرده اند از جمله محقق حلی در شرایع و شهیدین در لمعه و شرح لمعه و فقهای متأخر مانند شهید مطهری در کتاب جهاد و امام خمینی در تحریر الوسیله باب دفاع از اسلام راجع به مشروعیت و جواز دفاع فردی بحث کرده اند و در مجموع دفاع مشروع و فردی را به عنوان یک حق استثنایی شرعی شناخته اند و حتی برخی از بزرگان در مواردی اقدام به دفاع را یک تکلیف شرعی دانسته اند.

باتوجه به توضیحات بالا اهداف پایان نامه دفاع مشروع به شرح زیر است :

فهرست
چکیده 1
مقدمه : 2

بخش اول: مبانی دفاع مشروع و مروری بر تاریخچه آن در حقوق ایران 8
فصل اول: مبانی دفاع مشروع 9
مبحث اول: مفهوم شناسی و واژگان مرتبط 9
گفتار اول : دفاع و اقسام آن 9
گفتار دوم : دفاع مشروع 10
گفتار سوم : ارزش های مورد دفاع 18
مبحث دوم : نظریات توجیه کننده دفاع مشروع در حقوق عرفی 42
گفتار اول : نظریه ی حق طبیعی دفاع 42
گفتار دوم : نظریه ی قرارداد اجتماعی دفاع 44
گفتار سوم : نظریه اجبار معنوی در دفاع 45
مبحث سوم : ادله دفاع مشروع ازنظر منابع اسلامی 47
گفتار اول : دفاع مشروع در کتاب 49
گفتار دوم : دفاع مشروع در سنت 52
گفتار سوم : دفاع مشروع از نظر عقل 53
گفتار چهارم : دفاع مشروع از نظر اجماع فقها 56

فصل دوم : مروری بر تاریخچه دفاع مشروع در حقوق ایران 61
مبحث اول :حقوق قبل از انقلاب 61
گفتار اول : پیش از اصلاحات 1352 در قانون مجازات عمومی 61
گفتار دوم: اصلاحات قانون مجازات عمومی در سال 1352 63
مبحث دوم : دفاع مشروع در حقوق بعد از انقلاب 65
گفتار اول : عدم تغییر محسوس در مقررات دفاع در قوانین مصوب 1361، 1362، 1370، 1375 66
گفتار دوم : مقررات دفاع مشروع در قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 71

بخش دوم:تحلیل شرایط لازم برای پذیرش مشروعیت دفاع

فصل اول : شرایط عمومی دفاع 77
مبحث اول : شرایط مربوط به حمله یا هجوم 77
گفتار اول : تجاوز فعلی یا خطر قریب الوقوع 77
گفتار سوم : غیر قانونی بودن تجاوز و خطر 98
مبحث دوم : شرایط مربوط به واکنش مدافع 109
گفتار اول : ضرورت دفاع 110
گفتار دوم : تناسب دفاع 115
گفتار سوم : عدم دسترسی به قوای تامینی و انتظامی یا موثر واقع نشدن مداخله آنها 127

فصل دوم : شرایط اختصاصی دفاع 130
مبحث اول : شرایط مربوط به دفاع از دیگری 130
گفتار اول : شرایط مربوط به دفاع از نفس دیگری 133
گفتار دوم : شرایط مربوط به دفاع از عرض و ناموس و دیگری 134
گفتار سوم : شرایط مربوط به دفاع از مال دیگری 137
مبحث دوم : شرایط اختصاصی مربوط به دفاع در برابر مامورین در حال انجام وظیفه 139
گفتار اول : خروج مامورین از حدود انجام وظایف قانونی 141
گفتار دوم: وجود خطر برای نفس، عرض و ناموس یا مال 144
گفتار سوم: امکان دفاع در برابر تعرض مأمورین به آزادی تن بر خلاف قانون 144
نتیجه گیری و پیشنهادات 146
فهرست منابع : 147
Abstract: 149