ارزیابی عملکرد شعب منتخب بانک کشاورزی با DEA

هدف از این پژوهش ارزیابی عملکرد شعب منتخب بانک کشاورزی با تحلیل پوششی داده ها DEA بصورت کامل و جامع و با منابع جدید می باشد.

چکیده
ارزیابی عملکرد یک واحد تصمیم گیرنده در تقابل با واحدهای تصمیم گیرنده دیگر، فرآیندی رقابتی است که این ارزیابی توسط مدل های تحلیل پوششی داده ها به طور دقیق و منظم و با پیشنهاد راهکارهای بهبود در کارایی، ارائه می شود. پس از تعیین عملیاتی ورودی ها و خروجی های تحقیق، با استفاده از روش برنامه ریزی خطی ناپارامتریک (DEA)، کارایی فنی 32 شعبه از شعبات بانک کشاورزی استان گیلان، با فرض بازدهی متغیر نسبت به مقیاس و در حالت ورودی محور بررسی شده است. تحلیل پوششی داده ها (DEA) یک تکنیک غیرپارامتری برای اندازه گیری کارایی نسبی واحدهای تصمیم گیرنده (DMU) است که در آن امکان استفاده از چندین ورودی و چندین خروجی وجود دارد.

در مدل DEA با تشکیل مدل های برنامه ریزی خطی مناسب، کارایی هریک از واحدهای تصمیم گیرنده محاسبه می شود. بر اساس نتایج بدست آمده از مدل بازدهی ثابت (CCR)، تعداد 9 شعبه (رشت، کلاچای، پره سر، سنگر، چابکسر، منجیل، خشک بیجار، صومعه سرا و رستم آباد) از 32 شعبه مورد بررسی از بین شعبات بانک کشاورزی استان گیلان، کارا (کارایی برابر یک) بوده اند. اما زمانی که بازدهی متغیر باشد، علاوه بر شعبه های کارا در بازدهی ثابت، شعبه های تالش، فومن، رضوانشهر، لشت نشاء، زیبا کنار، مدیریت گیلان، لوشان و واجارگاه، نیز کارا می باشند و سایر شعبه ها در هر دو حالت بازدهی ثابت و بازدهی متغیر، غیر کارا می باشند. میانگین کارایی شعبه ها ی ناکارا برابر با 0.889 می باشد و این بدین معناست که شعبه های ناکارا به طور میانگین می توانند با 89 درصد از منابع خود، همان سطح جاری محصولات را داشته باشند.

کلمات کلیدی:

ارزیابی عملکرد، تحلیل پوششی داده ها، کارایی

مقدمه
عصر کنونی که محققان آن را فرامدرن نامیده اند، دارای ویژگی تغییر مداوم و پیچیدگی ساختارهاست. در چنین شرایطی، تنها مدیرانی می توانند با موفقیت عمل نمایند که اطلاعات مناسب و به روز و جامعی را از نحوه عملکرد سازمان خود داشته و تصمیمات درست و به موقعی را برای بهبود مداوم آن، متناسب با تغییرات موجود اتخاذ نمایند (صارمی و ملایی، 1382، 31). با گسترده تر شدن سازمان ها و افزایش دامنه نظارتی مدیران، ارزیابی و کنترل واحدهای سازمانی به ضرورتی برای مدیران تبدیل می شود (صالحی صادقیانی و همکاران، 1387، 75) که این امر، بدون ارزیابی کارایی شعب تحت نظارتشان امکان پذیر نیست. علاوه بر این، مدیریت بانک ها همواره با توجه به شرایط اقتصادی حال و آینده، مجبور به اصلاح و بهبود خدمات بانکی، ارزیابی، بودجه بندی، نوآوری در ارائه خدمات، رقابت با سایر بانک ها و در نهایت، افزایش کارایی در میان واحدهای تحت سرپرستی خود می باشند. به این منظور لازم است از کارایی شعب خود اطلاع داشته باشند و علل کارایی و ناکارایی آنها را بررسی کنند و با برنامه ریزی مناسب به اصلاح و هدایت واحدهای ناکارا بپردازند. بدیهی است که با انجام این کار، می توان انتظار داشت که زیان های ناشی از عدم کارایی به حداقل ممکن برسد و در مجموع سیستم بانکی کشور کاراتر شود ( احمدپور، 1385، 2).

بیان مساله
در دهه های اخیر، رشد روز افزون جمعیت از یک سو و کمیابی منابع اولیه و نیز هزینه های بالای فن آوری های نوین از سوی دیگر، باعث شده است تا راهکارهای استفاده بهتر از منابع موجود، مورد توجه واحدهای اقتصادی قرار گیرد. بر این اساس، شناخت مفهوم کارایی و اندازه گیری میزان آن در سازمان ها و بنگاه های اقتصادی امری ضروری به نظر می رسد. مسلما بدون در دست داشتن الگویی برای ارزیابی فعالیت های صورت گرفته، بسیاری از منابع موجود هدر رفته و رسیدن به اهداف و برنامه های سازمانی نیز با مشکل جدی مواجه خواهد شد.بانک ها و موسسات مالی و اعتباری نقش بسیار مهمی در پیشرفت و توسعه اقتصادی هر کشور ایفا می نمایند. در حال حاضر با توجه به تعداد قابل توجه بانک ها و موسسات مالی و اعتباری در کشور، همچنین با توجه به روند خصوصی سازی بانک های دولتی و نیز تبدیل تعاونی های اعتبار و موسسات مالی اعتباری به بانک، ارزیابی عملکرد آنها اهمیت ویژه ای پیدا کرده است. از این رو، دستیابی به مدیریت کارآمد نهاده های تولید در راستای تامین نیازهای رو به تزاید و بهره مندی از نگرش سیستمی و نیز در اختیار داشتن ابزارها و امکانات مناسب برای سنجش عملکرد واحدهای مختلف، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.

ایران کشوری در حال توسعه است و به همین دلیل مهمترین مساله آن کمبود تولید و رشد اقتصادی اندک است. یکی از ریشه ها و دلایل عمده چنین وضعیتی پایین بودن سطح کارایی فنی در تولید و عدم استفاده از عوامل تولید به خصوص در بخش صنعت است. دستیابی به تولید بیشتر و رشد اقتصادی بالاتر، بدون افزایش امکانات فیزیکی و مصرف نهاده ها، جز از طریق افزایش کارایی امکان پذیر نیست. علاوه بر آن شناخت منابع و امکانات، لازمه برنامه ریزی است. امروزه بسیاری از کشورها به منظور تقویت زیربناهای اقتصادی، رهایی از وابستگی، رفع عدم تعادل های منطقه ای و در نهایت رسیدن به توسعه پایدار، بسیج منابع و به خصوص تخصیص ها و تصمیم سازی های مدیریتی، نیازمند شناسایی امکانات و منابع خویش هستند (امامی و همکاران، 1388، 163).

در میان صنایع مختلف، صنعت بانک داری به ویژه در دوران اخیر از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ چرا که انجام هر فعالیت اقتصادی مستلزم وجود نهاده هایی است و بدون شک یکی از مهمترین آنها، نهاده سرمایه است که تامین آن برای ایجاد و بقای فعالیت های اقتصادی نیازمند وجود شبکه بانکی کارآمد است.
افزایش رقابت در صنعت بانکداری و حضور بخش خصوصی در این عرصه، مدیران بانک را به انتخاب مقیاس مناسبی برای انجام خدمات بانکی واداشته است؛ به طوری که آنها همواره به ارزیابی عملکرد سیستم بانکی خود پرداخته و راهکارهای لازم را برای ارتقای آن اتخاذ نموده اند. روش ارزیابی بانک ها و شعب بانکی در طول زمان دچار تغییر و تحولات زیادی شده است. در روش های سنتی ارزابی عملکرد نظام بانکی، معمولا از شاخص های مالی استفاده می شود.

این شیوه ارزیابی عملکرد که هم اکنون نیز در سطح بانک ها رایج است، دارای نقاط ضعفی است که عبارتند از:
الف) درجه بندی و ارزیابی کارایی شعب، صرفه نظر از شیوه اجرا، صرفا بر پایه ستانده های شعب انجام می پذیرد و منابع مورد استفاده شعبه مانند کارکنان، ساختمان و دارایی های دیگر تاثیری در درجه آن نخواهد داشت. این رویه، نوعی چشم پوشی از هزینه های شعبه محسوب می شود که در نتیجه آن، اتلاف منابع از نظر دور می ماند و در خصوص تشخیص ناکارایی ها و شیوه تخصیص منابع، کمک چندانی به مدیران و کارشناسان نمی کند.

ب) شیوه های مرسوم و رایج درجه بندی و ارزیابی کارایی، در بیشتر موارد تجربی است و از چارچوب علمی برخوردار نمی باشد. در روش های معمول، برای به دست آوردن امتیاز شعب برای هریک ار فعالیت های متنوع بانکی، شاخص هایی تعریف و با در نظر گرفتن ضرایبی، ترکیب می شود. ضرایب پارامترها، عموما با توجه به سودآوری یا نقش مدیران شعب در افزایش آنها تعیین می شود. این ضرایب شیوه ترکیب شاخص ها و نحوه تجزیه و تحلیل آنها، همه قابل بحث اند و هیچ یک خالی از اشکال نیست.

ج: بر اساس درجه بندی بر مبنای مقایسه دستاوردهای حاصل از فعالیت های بانکی در شعبه با توجه به متنوع بودن فعالیت های اقتصادی شعب و عدم امکان مقایسه چند نوع ستانده به طور همزمان با استفاده از روش های فعلی ناممکن و یا بسیار دشوار است. از این رو استفاده از مدلی که بتواند به منظور درجه بندی شعب ستانده های یک سیستم را به طور همزمان در نظر گرفته و ترکیب نماید، امری اجتناب ناپذیر است(قاسمی و همکار، 1388، 30).

گفتن واژه های کیفی از قبیل " عالی، خیلی خوب، متوسط، ضعیف و خیلی ضعیف" بدون وجود اعداد کمی، جایگاهی در مدیریت نوین ندارد. کمی نمودن فاکتورهای کیفی، بخصوص در مورد کارایی، در جوامع و واحدهای اقتصادی از جمله بانک ها، نیاز به استفاده از روش های علمی و نو در برآورد کارایی را الزامی می سازد ( احمدپور، 1385، 3). یکی از روش های جدید در بررسی کارایی بانک ها، "تحلیل پوششی داده ها" است. استفاده از روش DEA از سال 1978 آغاز شده ولی آنچنان گسترش یافته که تا سال 1999 بیش از 400 مقاله، کتاب و رساله دکتری با کمک آن تدوین شده و این رقم، در سال 2005 به بیش از 2200 عنوان رسیده ( دادگر و نیک نعمت، 1386، 13).

تحلیل پوششی داده ها، یکی از روش های معتبر در اندازه گیری کارایی نسبی موسسات مشابه، بر اساس ورودی ها و خروجی هاست. مدل های DEA، میزان توانایی هر واحد تصمیم گیرنده (DMU) در تبدیل ورودی ها به خروجی ها را ارزیابی می کند که این میزان توانایی، " کارایی" نامیده می شود. به عبارت دقیق تر، در این گونه مدل ها با توجه به جایگاه واحدهای مورد بررسی، ابتدا مجموعه امکان تولید را مشخص می سازد. این مرز نشان دهنده جایگاه بهترین تبدیل ورودی ها به خروجی هاست. این مرز را مرز " کارا" گویند. سپس ارزیابی واحدها بر اساس فاصله آنها از این مرز، انجام می شود و راهکارهای بهبود کارایی، بر مبنای نزدیک شدن به مرز انجام می گیرد. در تحلیل پوششی داده ها، به دلیل عدم استفاده از تابع تولید، هیچگونه پیش داوری از قبل بر روی موسسات مورد بررسی اعمال نمی شود و لذا مدل های DEA، به سبب استفاده از فرضیات کمتر در روند ارزیابی موسسات، جایگاه خاصی نسبت به مدل های مشابه پیدا کرده اند(علیرضایی و همکاران، 1387، 265).

چون همه شعبات یک بانک کارآ نیستند و دانستن این مطلب که کدام شعبه کارآ و کدام شعبه ناکارآ بوده و عامل ناکارآیی را مشخص نموده ، محقق برآن شد تا به تحقیق حاضر اقدام نماید. جه انجام این تحقیق ما با استفاده تکنیک تحلیل پوششی داده ها و با کمک 4 نهاده یا ورودی شامل هزینه های اداری ، هزینه پرسنلی،تعدادپرسنل و سابقه کار پرسنل و همچنین 3 ستاده یا خروجی شامل میزان تسهیلات،میزان میزان سپرده و ارائه خدمات کارآیی شعبات بانک کشاورزی استان گیلان را مورد ارزیابی قرار دهیم.بنابراین با توجه به مطالب فوق، مساله اصلی تحقیق این است که، عملکرد شعب بانک کشاورزی گیلان با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها چگونه است؟ همچنین این پژوهش در نظر دارد کارایی فنی و مدیریتی شعب را با توجه به میزان نهاده های در اختیار هر شعبه و ستانده های حاصل، اندازه گیری و از این طریق شعب را بر مبنای کارایی شان، رتبه بندی نماید.

فهرست مطالب
چکیده 4

فصل اول: کلیات تحقیق 10
1-1مقدمه 10
1-2 بیان مساله 11
1-3 اهمیت موضوع و انگیزه انتخاب آن 14
1-4 چهارچوب نظری پژوهش 15
1-5 اهداف تحقیق 16
1-6 سوالات (فرضیه های) تحقیق 17
1-7 تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق 17
1-7-1) ارزیابی عملکرد 17
1-8 قلمرو تحقیق 17
1-8-1قلمرو موضوعی 17
1-8-2 قلمرو مکانی 18
1-8-3 قلمرو زمانی 18

فصل دوم: مروری برادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق 19
2-1مقدمه 19
2-2تعریف ارزیابی عملکرد 20
2-3 اهمیت ارزشیابی عملکرد 21
2-4 اهداف ارزیابی عملکرد 22
2-5 مزایا و معایب ارزیابی عملکرد 22
2-6 فرآیند ارزیابی عملکرد 24
2-7 اصول حاکم بر ارزیابی عملکرد 26
2-8 سیستم های ارزیابی عملکرد سنتی و نوین 27
2-9 ابعاد ارزیابی عملکرد 30
2-10 مفهوم کارایی و انواع آن 31
2-10-1 انواع کارایی 32
2-10-2 انواع کارایی از نظر فارل 34
2-11 تفاوت بهره وری و کارایی 36
2-12 روش های معمول در اندازه گیری کارایی 39
2-12-1 روش های تحلیل نسبت 39
2-12-2 روش روند 40
2-12-3 روش درصد 40
2-12-4 روش مقایسه 40
2-12-5 روش شاخص 40
2-12-6 روش تحلیل مرزی 41
2-13 اندازگیری کارائی ازطریق تابع مرزی تصادفی 45
2-13-1 مدل مرزی معین و آماری 45
2-13-2 تابع تولید مرزی تصادفی 45
2-14 اندازه گیری کارایی به روش تحلیل پوششی داده ها (DEA) 49
2-15 مزایا و معایب تحلیل پوششی داده ها 56
2-16 مفاهیم ورودی و خروجی 57
ورودی ها و خروجی های تحقیق شامل 58
پیشینه تحقیق 58

فصل سوم: روش اجرای تحقیق 66
3-1 مقدمه 66
3-2 نوع تحقیق 67
3-3جامعه تحقیق 68
3-4 نمونه تحقیق 68
3-5 روش جمع آوری اطلاعات 68
3-6 ابزار گردآوری اطلاعات 69
3-7 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 70
3-8 فرایند تحقیق 70
3-9 روش تجزیه و تحلیل داده ها 71
3-9-1مدل های پایه ای تحلیل پوشی داده ها 72
مدل CCR 72
مدل BCC 73

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها 74
4-1 مقدمه 75
4-2 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 75
4-3 شناسایی نهاده ها و ستانده های تحقیق 76
4-4 بررسی نتایج با مدل CCR 80
4-5 بررسی نتایج با مدل بازدهی متغیر نسبت به مقیاس(BCC) 82
4-5-1 بررسی کارایی مقیاس 83
4-6مجموعه مرجع 86
4-7 مازاد عامل تولید(Is) و مازاد محصول(Os) 92

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات 101
5-1 مقدمه 101
5-2 پاسخ به پرسش های پژوهش 102
5-3 نتیجه گیری 106
5-4 پیشنهاداتی بر مبنای یافته های پژوهش 109
5-5 محدودیت های تحقیق 110
5-6 پیشنهاد برای تحقیقات آتی 111
منابع 111
پیوست 118

فهرست جداول
جدول (2-1): تفاوت سیستم های سنتی و نوین ارزیابی عملکرد 31
جدول (4-1) نهاده های شعب بانک کشاورزی استان گیلان ( سال 1392) 76
جدول شماره(4-2): ستانده های شعب بانک کشاورزی 77
جدول (4-3) بررسی وضعیت کارایی با بازدهی ثابت به مقیاس، نهاده محور یا ورودی محور 78
جدول(4-4) کارایی مدیریتی و کارایی ناشی از مقیاس 81
جدول (4-5) مجموعه مرجع شعبه ها، و وزن هرکدام درحالت BCC 83
جدول(4-6) تعداد دفعات مرجع شدن شعبه ها 86
جدول (4-7)رتبه بندی شعبه ها بر مبنای روش وزنی 88
جدول(4-8) مازاد ورودی ها(IS) 89
جدول(4-9) مازاد خروجی ها(OS) 90
جدول (4-10) مقادیر محقق شده و مقادیر هدف ورودی¬ها ی شعب 91
جدول (4-11) مقادیر محقق شده و مقادیر هدف خروجی¬های شعب 94
جدول (1-5): پارامترهای کارایی 102

فهرست نمودارها
نمودار شماره(1-1): مدل مفهومی 17
نمودار(2-1): فرآیند ارزیابی عملکرد 27
نمودار(2-2) 36
نمودار (2-3): تابع تولید مرزی و کارایی فنی 38
نمودار (2-4): بهره وری، کارایی فنی و مقیاس اقتصادی 39
نمودار (2-5): تغییرات تکنولوژیکی طی دو دوره زمانی 40
نمودار(2-6):توصیف انواع کارائی به روش فارل 43
نمودار (2-7):تابع تولید مرزی تصادفی 48
نمودار (2-8): منحنی تولید یکسان کالا 51