ارزیابی عملکرد بانک با استفاده از تحلیل پوششی داده

هدف از این پژوهش ارزیابی عملکرد شعب منتخب بانک کشاورزی با تحلیل پوششی داده ها DEA بصورت کامل و جامع و با منابع جدید می باشد.

چکیده
ارزیابی عملکرد یک واحد تصمیم گیرنده در تقابل با واحدهای تصمیم گیرنده دیگر، فرآیندی رقابتی است که این ارزیابی توسط مدل های تحلیل پوششی داده ها به طور دقیق و منظم و با پیشنهاد راهکارهای بهبود در کارایی، ارائه می شود. پس از تعیین عملیاتی ورودی ها و خروجی های تحقیق، با استفاده از روش برنامه ریزی خطی ناپارامتریک (DEA)، کارایی فنی 32 شعبه از شعبات بانک کشاورزی استان گیلان، با فرض بازدهی متغیر نسبت به مقیاس و در حالت ورودی محور بررسی شده است. تحلیل پوششی داده ها (DEA) یک تکنیک غیرپارامتری برای اندازه گیری کارایی نسبی واحدهای تصمیم گیرنده (DMU) است که در آن امکان استفاده از چندین ورودی و چندین خروجی وجود دارد.

در مدل DEA با تشکیل مدل های برنامه ریزی خطی مناسب، کارایی هریک از واحدهای تصمیم گیرنده محاسبه می شود. بر اساس نتایج بدست آمده از مدل بازدهی ثابت (CCR)، تعداد 9 شعبه (رشت، کلاچای، پره سر، سنگر، چابکسر، منجیل، خشک بیجار، صومعه سرا و رستم آباد) از 32 شعبه مورد بررسی از بین شعبات بانک کشاورزی استان گیلان، کارا (کارایی برابر یک) بوده اند. اما زمانی که بازدهی متغیر باشد، علاوه بر شعبه های کارا در بازدهی ثابت، شعبه های تالش، فومن، رضوانشهر، لشت نشاء، زیبا کنار، مدیریت گیلان، لوشان و واجارگاه، نیز کارا می باشند و سایر شعبه ها در هر دو حالت بازدهی ثابت و بازدهی متغیر، غیر کارا می باشند. میانگین کارایی شعبه ها ی ناکارا برابر با 0.889 می باشد و این بدین معناست که شعبه های ناکارا به طور میانگین می توانند با 89 درصد از منابع خود، همان سطح جاری محصولات را داشته باشند.

کلمات کلیدی:

ارزیابی عملکرد، تحلیل پوششی داده ها، کارایی

اهمیت موضوع و انگیزه انتخاب آن
سیستم بانکی در ایران همچون سایر کشورها به روش های مختلف از جمله تجهیز منابع، تدارک نقدینگی، ارائه ابزار پرداخت، اعطای تسهیلات، ایجاد تعامل میان سرمایه گذاری و پس انداز و ایجاد تعادل در بخش خارجی بر کل عملکرد اقتصاد کشور تاثیر می گذارد. در واقع مهمترین فعالیت سیستم بانکی، جمع آوری منابع مالی و تخصیص آن به بخش های مختلف اقتصادی است. بانک ها، سپرده های سرمایه گذاران را جذب کرده و آنها را در قالب تسهیلات در اختیار متقاضیان قرار می دهند. به این ترتیب، از یک سو بانک یکی از ارکان مهم در تجهیز پس اندازهای خرد و کلان و هدایت آن به سمت بنگاه های تجاری و تولیدی است و از سوی دیگر، عامل تبدیل سرمایه های راکد اقتصادی به عوامل مولد می باشد. بنابراین، می توان گفت که نظام بانکی کشور مهم ترین جزء تشکیل دهنده بخش مالی اقتصاد بوده که حجم عملیات آن به مراتب بیش از سایر اجزای بخش مالی ( شرکت های بیمه، بورس اوراق بهادار، شرکت های سرمایه گذاری و موسسات خصوصی نوپا) است (عیسی زاده و همکار، 1389، 60).

سازمان ها تا زمانی که برای بقاء تلاش می‌کنند و خود را نیازمند حضور در عرصه ملی و جهانی می‌‌دانند، باید اصل بهبود مستمر را سرلوحه فعالیت خود قرار ‌دهند. این اصل حاصل نمی‌شود، مگراینکه زمینه دستیابی به آن با بهبود مدیریت عملکرد امکان‌پذیر ‌شود. این بهبود را می توان با گرفتن بازخور لازم از محیط درونی و پیرامونی، تجزیه و تحلیل نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدیدهای سازمان، مسئولیت‌پذیری و جلب رضایت مشتری، با ایجاد و بکارگیری سیستم ارزیابی عملکرد با الگوی متناسب، ایجاد کرد. سیستم ارزیابی عملکرد با الگوی مناسب به انعطاف‌پذیری برنامه‌ها و اهداف و ماموریت‌ سازمان ها در محیط پویای امروزین کمک قابل توجه می‌نماید.

ارزیابی و اندازه‌گیری عملکرد و توسعه آن به فرهنگ‌سازی و ارتقاء فرهنگ سازمانی نیاز دارد (حسین زاده و همکاران، 1387، 19). زیرا فقدان وجود نظام ارزیابی و کنترل در یک سیستم به معنای عدم برقراری ارتباط با محیط درون و برون سازمان تلقی می‌گردد که پیامدهای آن کهولت و نهایتاً مرگ سازمان است. ممکن است بروز پدیده مرگ سازمانی به علت عدم وقوع یکباره آن، از سوی مدیران عالی سازمان ها احساس نشود. لکن مطالعات نشان می‌دهد فقدان نظام کسب بازخورد امکان انجام اصلاحات لازم برای رشد، توسعه و بهبود فعالیت های سازمان را غیر ممکن می‌نماید، سرانجام این پدیده مرگ سازمانی است.(عادلی، 1384: 125). علم مدیریت نیز مبین مطالب مذکور است. هرچه را که نتوانیم اندازه‌گیری کنیم نمی‌توانیم کنترل کنیم و هرچه را که نتوانیم کنترل کنیم مدیریت آن امکان ‌پذیر نخواهد بود. موضوع اصلی در تمام تجزیه و تحلیل‌های سازمانی، عملکرد است و بهبود آن مستلزم اندازه‌گیری است و از این رو سازمانی بدون سیستم ارزیابی عملکرد قابل تصور نمی‌باشد.

چهارچوب نظری پژوهش
چهارچوب نظری، بنیانی است که تمامی پژوهش برآن استوار می شود. این چارچوب شبکه ای است منطقی، توصیفی و پرورده، مشتمل بر روابط موجود میان متغیرهایی که در پی اجرای فرآیندهایی چون مصاحبه، مشاهده و بررسی پیشینه ی تحقیق، شناسایی شده اند. چهارچوب نظری روابط میان متغیرها را روشن می کند، نظریه هایی که مبانی این روابط هستند را می پروراند و نیز ماهیت و جهت این روابط را توصیف می کند. همان گونه که بررسی پیشینه، مبانی چهارچوب نظری را تشکیل می دهد، یک چهارچوب نظری خوب نیز در جای خود، مبنای منطقی لازم برای تدوین فرضیه های آزمون پذیر را فراهم می آورد (سکاران ، ۱۳۸۶: ۹۵-۹۴). این پژوهش با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها، با درنظر گرفتن چهار ورودی (هزینه پرسنلی، هزینه اداری، تعداد پرسنل و سابقه کار پرسنل) و سه خروجی (میزان تسهیلات اعطایی، میزان سپرده ها، خدمات) کارایی شعب بانک کشاورزی استان گیلان را مورد بررسی قرار داده است.

تحلیل پوششی داده ها، یکی از روش های معتبر در اندازه گیری کارایی نسبی موسسات مشابه، بر اساس ورودی ها و خروجی هاست. مدل های DEA، میزان توانایی هر واحد تصمیم گیرنده (DMU) در تبدیل ورودی ها به خروجی ها را ارزیابی می کند که این میزان توانایی، " کارایی" نامیده می شود. به عبارت دقیق تر، در این گونه مدل ها با توجه به جایگاه واحدهای مورد بررسی، ابتدا مجموعه امکان تولید را مشخص می سازد. این مرز نشان دهنده جایگاه بهترین تبدیل ورودی ها به خروجی هاست. این مرز را مرز " کارا" گویند. سپس ارزیابی واحدها بر اساس فاصله آنها از این مرز، انجام می شود و راهکارهای بهبود کارایی، بر مبنای نزدیک شدن به مرز انجام می گیرد. در تحلیل پوششی داده ها، به دلیل عدم استفاده از تابع تولید، هیچگونه پیش داوری از قبل بر روی موسسات مورد بررسی اعمال نمی شود و لذا مدل های DEA، به سبب استفاده از فرضیات کمتر در روند ارزیابی موسسات، جایگاه خاصی نسبت به مدل های مشابه پیدا کرده اند(علیرضایی و همکاران، 1387، 265).

چون همه شعبات یک بانک کارآ نیستند و دانستن این مطلب که کدام شعبه کارآ و کدام شعبه ناکارآ بوده و عامل ناکارآیی را مشخص نموده ، محقق برآن شد تا به تحقیق حاضر اقدام نماید. جه انجام این تحقیق ما با استفاده تکنیک تحلیل پوششی داده ها و با کمک 4 نهاده یا ورودی شامل هزینه های اداری ، هزینه پرسنلی،تعدادپرسنل و سابقه کار پرسنل و همچنین 3 ستاده یا خروجی شامل میزان تسهیلات،میزان میزان سپرده و ارائه خدمات کارآیی شعبات بانک کشاورزی استان گیلان را مورد ارزیابی قرار دهیم.بنابراین با توجه به مطالب فوق، مساله اصلی تحقیق این است که، عملکرد شعب بانک کشاورزی گیلان با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها چگونه است؟ همچنین این پژوهش در نظر دارد کارایی فنی و مدیریتی شعب را با توجه به میزان نهاده های در اختیار هر شعبه و ستانده های حاصل، اندازه گیری و از این طریق شعب را بر مبنای کارایی شان، رتبه بندی نماید.

فهرست مطالب
چکیده 4

فصل اول: کلیات تحقیق 10
1-1مقدمه 10
1-2 بیان مساله 11
1-3 اهمیت موضوع و انگیزه انتخاب آن 14
1-4 چهارچوب نظری پژوهش 15
1-5 اهداف تحقیق 16
1-6 سوالات (فرضیه های) تحقیق 17
1-7 تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق 17
1-7-1) ارزیابی عملکرد 17
1-8 قلمرو تحقیق 17
1-8-1قلمرو موضوعی 17
1-8-2 قلمرو مکانی 18
1-8-3 قلمرو زمانی 18

فصل دوم: مروری برادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق 19
2-1مقدمه 19
2-2تعریف ارزیابی عملکرد 20
2-3 اهمیت ارزشیابی عملکرد 21
2-4 اهداف ارزیابی عملکرد 22
2-5 مزایا و معایب ارزیابی عملکرد 22
2-6 فرآیند ارزیابی عملکرد 24
2-7 اصول حاکم بر ارزیابی عملکرد 26
2-8 سیستم های ارزیابی عملکرد سنتی و نوین 27
2-9 ابعاد ارزیابی عملکرد 30
2-10 مفهوم کارایی و انواع آن 31
2-10-1 انواع کارایی 32
2-10-2 انواع کارایی از نظر فارل 34
2-11 تفاوت بهره وری و کارایی 36
2-12 روش های معمول در اندازه گیری کارایی 39
2-12-1 روش های تحلیل نسبت 39
2-12-2 روش روند 40
2-12-3 روش درصد 40
2-12-4 روش مقایسه 40
2-12-5 روش شاخص 40
2-12-6 روش تحلیل مرزی 41
2-13 اندازگیری کارائی ازطریق تابع مرزی تصادفی 45
2-13-1 مدل مرزی معین و آماری 45
2-13-2 تابع تولید مرزی تصادفی 45
2-14 اندازه گیری کارایی به روش تحلیل پوششی داده ها (DEA) 49
2-15 مزایا و معایب تحلیل پوششی داده ها 56
2-16 مفاهیم ورودی و خروجی 57
ورودی ها و خروجی های تحقیق شامل 58
پیشینه تحقیق 58

فصل سوم: روش اجرای تحقیق 66
3-1 مقدمه 66
3-2 نوع تحقیق 67
3-3جامعه تحقیق 68
3-4 نمونه تحقیق 68
3-5 روش جمع آوری اطلاعات 68
3-6 ابزار گردآوری اطلاعات 69
3-7 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 70
3-8 فرایند تحقیق 70
3-9 روش تجزیه و تحلیل داده ها 71
3-9-1مدل های پایه ای تحلیل پوشی داده ها 72
مدل CCR 72
مدل BCC 73

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها 74
4-1 مقدمه 75
4-2 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 75
4-3 شناسایی نهاده ها و ستانده های تحقیق 76
4-4 بررسی نتایج با مدل CCR 80
4-5 بررسی نتایج با مدل بازدهی متغیر نسبت به مقیاس(BCC) 82
4-5-1 بررسی کارایی مقیاس 83
4-6مجموعه مرجع 86
4-7 مازاد عامل تولید(Is) و مازاد محصول(Os) 92

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات 101
5-1 مقدمه 101
5-2 پاسخ به پرسش های پژوهش 102
5-3 نتیجه گیری 106
5-4 پیشنهاداتی بر مبنای یافته های پژوهش 109
5-5 محدودیت های تحقیق 110
5-6 پیشنهاد برای تحقیقات آتی 111
منابع 111
پیوست 118

فهرست جداول
جدول (2-1): تفاوت سیستم های سنتی و نوین ارزیابی عملکرد 31
جدول (4-1) نهاده های شعب بانک کشاورزی استان گیلان ( سال 1392) 76
جدول شماره(4-2): ستانده های شعب بانک کشاورزی 77
جدول (4-3) بررسی وضعیت کارایی با بازدهی ثابت به مقیاس، نهاده محور یا ورودی محور 78
جدول(4-4) کارایی مدیریتی و کارایی ناشی از مقیاس 81
جدول (4-5) مجموعه مرجع شعبه ها، و وزن هرکدام درحالت BCC 83
جدول(4-6) تعداد دفعات مرجع شدن شعبه ها 86
جدول (4-7)رتبه بندی شعبه ها بر مبنای روش وزنی 88
جدول(4-8) مازاد ورودی ها(IS) 89
جدول(4-9) مازاد خروجی ها(OS) 90
جدول (4-10) مقادیر محقق شده و مقادیر هدف ورودی¬ها ی شعب 91
جدول (4-11) مقادیر محقق شده و مقادیر هدف خروجی¬های شعب 94
جدول (1-5): پارامترهای کارایی 102

فهرست نمودارها
نمودار شماره(1-1): مدل مفهومی 17
نمودار(2-1): فرآیند ارزیابی عملکرد 27
نمودار(2-2) 36
نمودار (2-3): تابع تولید مرزی و کارایی فنی 38
نمودار (2-4): بهره وری، کارایی فنی و مقیاس اقتصادی 39
نمودار (2-5): تغییرات تکنولوژیکی طی دو دوره زمانی 40
نمودار(2-6):توصیف انواع کارائی به روش فارل 43
نمودار (2-7):تابع تولید مرزی تصادفی 48
نمودار (2-8): منحنی تولید یکسان کالا 51