مبانی نظری سکونتگاه های غیررسمی

این نوشتار فصل دوم پایان نامه سکونتگاه های غیررسمی با عنوان مبانی نظری سکونتگاه های غیررسمی می باشد. اصطلاح حاشیه نشینی یا سکونتگاه های حاشیه ای، بر فرآیند تاریخی دلالت دارد که شکل هایی از تأمین مسکن و اسکان گروه های کم درآمد را، همچون زاغه یا آلونک نشینی به شکل های پراکنده یا متمرکز، تصرف عدوانی و سازمان یافته ی اراضی در قالب جنبش های اجتماعی خودجوش، تا جنبۀ سوداگرانه به خود گرفتن این روند به شکل خانه سازی و تفکیک غیررسمی زمین، به ویژه در مناطق روستایی، را دربرمی گیرد.

گزینش مفاهیم گوناگون از یکسو بر توصیف و شناخت سیر تحول این پدیده دلالت می کند و از سوی دیگر، می تواند بیانگر راه حل برگزیده ای برای مواجه با آن نیز باشد. در دهه هفتاد (میلادی) اصطلاحات تصرف عدوانی، سکونتگاه های برنامه ریزی نشده یا غیرقانونی، بر راه حل هایی دلالت می کردند که عمدتاً بر سیاست تخریب این سکونتگاه ها و جابجایی اجباری ساکنان آن مبتنی بود.

در اواخر دهه هشتاد، به تدریج پس از طرح شدن مفهوم بخش غیررسمی اقتصاد از سوی سازمان جهانی کار، به مثابه بخشی از بازار اشتغال، اصطلاح سکونتگاه های غیررسمی نیز به تدریج رایج شد تا از این رهگذر در حکم بخشی از بازارهای غیررسمی زمین و مسکن که نیاز اقشار کم درآمد شهری از دیدگاهی حقوقی، و در نتیجه مخالفت با تخریب و تجدید اسکان اجباری دلالت می کرد، و از سوی دیگر می توانست با این سوء تعبیر همراه شود که رسمی کردن و بهسازی این گونه سکونتگاه ها به معنای تعمیم معیارها و قوانینِ شهرسازیِ با برنامه رسمی است.

فهرست مطالب

فصل دوم: مبانی و چارچوب نظری پژوهش
مرور پایه های مفهومی و تجربی مرتبط با اسکان غیررسمی
2-1- تعریف و ساختیابی اسکان غیررسمی 5
2-2- ویژگی های سکونتگاه های غیر رسمی 6
2-2-1- اقتصادی 7
2-2-1-1- مفهوم بخش غیررسمی اقتصاد 8
2-2-2- فرهنگی 10
2-2-3- اجتماعی 10
2-2-4- حقوقی 10
2-2-4-1- انواع مالکیتها و نحوه تملک 11
2-2-5- کالبدی 11
2-2-5-1- انواع استقرار و مکانیابی 12
2-2-6- مسکن 12
2-2-7- بافت سکونتگاهها و ساختار شبکه ارتباطی 13
2-2-8- دسترسی به خدمات و امکانات روبنایی و زیربنایی 13
2-3- مروری بر سیر اسکان غیررسمی در جهان 15
2-4- روند تکوین و تکامل سکونتگاههای غیررسمی 16
2-4-1- تهاجم سازمان یافته 17
2-4-2- تصرف خزنده 18
2-4-3- بازتقسیم زمین 18
2-5- طبقه بندی سکونتگاه های غیر رسمی 19
2-6- بررسی دلایل شکل گیری اسکان های غیررسمی در کشورهای در حال توسعه 21
2-6-1- عوامل ساختاری جامعه 23
2-6-2- عوامل سازمانی 23
2-6-3- فقدان سیستم های حمایتی و مشارکتی 23
2-6-4- فعالیتهای باندهای (مافیایی) نامشروع زمین 24
2-6-5- ناکارآمدی سیاستهای تأمین مسکن 24
2-6-6- غیرقابل استطاعت بودن واحدهای مسکونی برای فقرای شهری 24
2-7- فقر شهری و ارتباط آن با اسکان غیررسمی 25
2-7-1- تعریف فقر: 25
2-7-2- فقر و اسکان غیر رسمی 26
2-8- شناخت برنامه نهادهای جهانی مرتبط با اسکان غیررسمی و دیدگاههای آنها 28
2-8-1- بانک جهانی (Word Bank) 28
2-8-2- هبیتات(UN-HABITAT) 30
2-8-3- برنامه عمران ملل متحد (UNDP) 32
2-9- رویکردهای فلسفی- سیاسی نسبت به سکونتگاههای غیررسمی 33
2-9-1- دسته اول: لیبرال 33
2-9-2- دسته دوم: رادیکالی 33
2-9-3- دسته سوم: جامعه گرایی 34
2-10- رویکردهای مداخله در توسعه سکونتگاه های غیررسمی: 34
2-10-1- دوره اول (دهه 1960) 35
2-10-1-1- رویکرد نادیده انگاری 37
2-10-1-2- رویکرد حذف و تخلیه اجباری 38
2-10-1-3- رویکرد مسکن عمومی: 39
2-10-2- دوره دوم (دهه 1970) 40
2-10-2-1- رویکرد زمین و خدمات 42
2-10-2-2- رویکرد ارتقاءبخشی (بهسازی) 43
2-10-2-3- توسعه اندک افزا (افزایشی) 46
2-10-2-4- رویکرد خودیاری 46
2-10-3- دوره سوم (دهه 1980) 47
2-10-3-1- رویکرد ارتقای محیطی 49
2-10-3-2- رویکرد توانمندسازی 51
2-10-4- دوره چهارم (دهه اخیر) 58
2-10-4-1- حکمروایی خوب 58
2-11- جمع بندی و نتیجه گیری 65

منابع
منابع فارسی:
منابع لاتین

فهرست جداول
جدول 2-1- ویژگی های بخش رسمی و غیررسمی 9
جدول 2-2- اصطلاحات رایج برای توصیف سکونتگاه های غیررسمی 19
جدول 2-3- معیارهای طبقه بندی سکونتگاه های غیر رسمی 20
جدول 2-4- عمده ترین طبقه بندی های تحلیل محله های تهیدستان 21
جدول2-5- دوره های زمانی و فعالیت های مرتبط بانک جهانی در سکونتگاه های غیررسمی 29
جدول2-6- دلایل تشکیل اسکان های غیررسمی در کشورهای در حال توسعه 34
جدول2-7- اجزای پروژه بهسازی و ارتقای محله کم درآمدها 45
جدول 2-8- عناصر و اجزای بهسازی از نگاه ائتلاف شهرها 45
جدول 2-9- شاخص های ظرفیت: عرصه ها و عوامل 56
جدول 2-10- ویژگی های حاکمیت خوب شهری 63
فهرست شکل ها
شکل 2-1- تاثیر عوامل داخلی و خارجی در پیدایش و توسعه سکونتگاه غیررسمی 16
شکل 2-2- عوامل اصلی در شکل گیری اسکان های غیررسمی در کشورهای در حال توسعه 22
شکل 2-3- جنبه های مختلف فقر شهری 26
شکل 2-4- پیامدهای انباشتی فقر شهری 27
شکل 2-5- شکل گیری محله های فقیرنشین و رابطه آن با فقر 27
شکل 2-6- چارچوب نظری توانمندسازی و ارتقای محیطی اسکان غیررسمی 57
شکل 2-7- عوامل موثر بر تسهیل حاکمیت خوب 60
شکل 2-8- روابط کنشگران شهری 62
شکل 2-9- ویژگی های حکمروایی خوب شهری 64