جایگاه ایران در روند منطقه گرایی خاورمیانه

علوم سیاسی
دانلود پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته روابط بین‌الملل جایگاه ایران در روند منطقه گرایی خاورمیانه چکیده : در هزاره سوم، آهنگ جهانی شدن پر شتاب تر از گذشته است و نظام های سیاسی برای ماندن و آمادگی در میدان رقابت جهانی به گروه بندیهای منطقه‌ای روی آورده اند. از آنجا که کشورها به تنهایی همه مؤلفه های توسعه و رشد را در اختیار ندارند، برای دستیابی به آرمانهایی که به صورت جزیره ای و مورد امکانپذیر نیست. تلاش می کنند با تشکیل سازمانهای منطقه ای موجبات رونق اقتصادی، توسعه سیاسی و یا ترتیبات امنیتی را در یک منطقه ی جغرافیایی فراهم سازند.در این میان خاورمیانه با توجه به تحولات نظام بین الملل در کانون توجهات جهان قرار دارد. لذا این منطقه نمی تواند بدون دگرگونی اساسی در ذهنیتها و باورهای خویش در نظام جهانی پای بر جا بماند. در منطقه خاورمیانه نیز برای ایجاد همکاری های منطقه ای اقداماتی انجام گردیده است. هر چند که مجموعه ای ازعوامل داخلی و متغیر عامل خارجی سبب بروز دشواریهایی در مسیر تحقق همکاریهای منطقه ای در این منطقه شده است. وجود مؤلفه های مشترک می تواند زمینه را برای ایجاد سازمانهای منطقه ای فراهم سازد.جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری که در کانون تحولات خاورمیانه قرار دارد، از ابتدای تأسیس خود کوشیده است تا کشورهای منطقه خاورمیانه را در حول محور استقلال سیاسی و عدم وابستگی اقتصادی با یکدیگر متحد ساخته و دست بیگانگان را از منابع طبیعی عظیم این منطقه کوتاه نماید. آنچه دراین میان حائز اهمیت می باشد طرح این پرسش است که با توجه به تحولات خاورمیانه و نظام بین الملل چه نوع منطقه گرایی می تواند منافع ملی کشورهای خاورمیانه و تثبیت قدرت منطقه ای ایران را در روند جهانی شدن تامین کند؟ یافته های علمی در پایان نامه پیش رو در پاسخ به سؤال مذکور معتقد است که منطقه گرایی در خاورمیانه در عصر جهانی شدن علاوه بر آنکه می تواند به تقویت روابط اقتصادی و تجاری کشورهای خاورمیانه در نظام بین الملل کمک کند، از پتانسیل رفع تهدید های مشترک همچنین ایجاد فرصتهای نوین نیز برخوردار است و در این میان ایران به لحاظ موقعیت ژئوپلتیک و ژئواکونومیکی خاص در خاورمیانه می تواند مرکز ثقل منطقه گرایی در خاورمیانه باشد. متن حاضر با بهره‌گیری از متد توصیفی – تحلیلی ضمن توصیف ساختارهای موجود در خاورمیانه و تحلیل طرح خاورمیانه بزرگ آمریکا به عنوان آخرین طرح منطقه‌ای در خاورمیانه به این نتیجه می‌رسد که مهم‌ترین راهکارهای تحقق منطقه‌گرایی در خاورمیانه از طریق اعتماد سازی، نهادینه سازی، تنش زدایی، قانون گرایی و افزایش همیاری‌ها و مبادلات منطقه حاصل می‌گردد. کلمات کلیدی: خاورمیانه جهانی شدن منطقه گرایی جمهوری اسلامی ایران ایران و سیاست خاورمیانه ای آمریکا مقدمه : منطقه گرایی که از دهه 1950 طرح و مورد ارزیابی قرار گرفته، با بهره گیری از مصادیق عینی و ریشه یابی زمینه های بروز جنگهای جهانی، مدلهای جدیدی از همکاری بین کشورها در سطح منطقه ای ارائه می کند مبنای اصلی این نظریه روند همکاری اقتصادی و فنی اروپای غربی بوده که تحت تاثیر فضای حاکم بر جنگ سرد، مسائل بین المللی را تبیین و راهکارهایی را ارائه می نماید. در دوران پس از جنگ سرد و فروپاشی شوروی ، منطقه گرایی به عنوان پیش شرط تحول ساختاری در امور بین الملل می تواند چارچوبی برای تحقق امنیت دسته جمعی، مشترک، همنوا و فراگیر محسوب شود که توسعه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشورهای واقع در یک محیط جغرافیایی را فراهم سازد. منطقه گرایی در شرایطی که روند جهانی شدن شتاب بیشتری به خود گرفته است می تواند در تعامل با جهانی شدن قرار بگیرد. اتحادیه های منطقه ای می تواند آفریننده بستر های لازم برای زیر ساختهای فیزیکی باشد که روند جهانی شدن را برای دولتها تسهیل می کند.در این رهگذر کشورهای خاورمیانه در قالب منطقه گرایی و اتحادیه های منطقه ای از حقوق خویش حفاظت کرده ، امنیت اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی خویش را تضمین کنند. در واقع، منطقه گرایی نوین در خاورمیانه میتواند تمرینی مناسب برای ارتقای توان بازیگری کشورهای منطقه در عصر جهانی شدن محسوب شود و زمینه‌های مطلوب را برای ارتقای نقش آفرینی آنان از رهگذر مدیریت پویا و منعطف تحول، توسعه متوازن و پایدار، ظرفیت ها و توانایی های منطقه ای، هنجار سازی در سطح بین المللی، تقویت چند جانبه گرایی و گسترش فرایند تعاملات سازنده سیاسی، اقتصادی ، اجتماعی و ارتباطی در پرتو احترام متقابل میان فرهنگها و تمدنها را فراهم آورد. تاکید ویژه این پایان نامه بر ایران از این منظر می باشد که از یک طرف جمهوری اسلامی ایران جزء معدود کشورهایی است که با داشتن پانزده همسایه در چهار زیر سیستم منطقه ای (Regional Subsystems) شامل آسیای مرکزی ـ قفقاز، خلیج فارس (عراق ، عربستان سعودی، کویت، عمان ، امارات متحده عربی، قطر و بحرین) ، شرق مدیترانه (شامل کشورهای اردن، سوریه، لبنان، ترکیه، اسرائیل و مصر) و آسیای جنوب غربی (افغانستان، پاکستان و هندوستان) قرار گرفته است. دگرگونیهای منطقه ای در هر یک از زیر سیستم های مذکور خواه ناخواه بر امنیت ملی ایران تاثیر گذار بوده و خواهد بود.از سوی دیگر تحولات نظام بین الملل پس از فروپاشی شوروی و امکان تبدیل شدن ایالات متحده به هژمونی برتر در عرصه جهانی سبب شده است که ایران موقعیت و جایگاه ویژه ای نسبت به قبل در خاورمیانه پیدا کند. علیرغم اینکه موقعیت ژئوپلتیکی ایران در طی سالیان گذشته و خصوصاً در عرصه بازی قدرت شرق و غرب سبب شده بود تا به عنوان حائل میان این دو بازیگر جهانی، خود را حفظ کند اما در شرایط کنونی، نبودن بازیگر رقیب در برابر امریکا سبب شده است تا واشنگتن برای اعمال نظم نوین جهانی خود، به کشورهای معارض با منافع خویش و علی الخصوص ایران فشار بیشتری وارد کند. بنابراین در زمانی که زمزمه های انزوای ایران در عرصه جهانی همواره دیده دمیده می شود، اتحادیه های منطقه ای میتواند ایران را از این سیاست امریکا در مصونیت نگاه دارد و منافع ایران را در فرصتهای جدید تامین کند. این پایان نامه به دنبال یافتن بهترین نوع منطقه گرایی در خاورمیانه می باشد که ضمن اینکه منافع ملی کشورهای خاورمیانه را تامین کند، ایران با توجه به چشم انداز بیست ساله دریک موقعیت برتر قرار دهد. فهرست مطالب چکیده مقدمه فصل اول: کلیات 1- بیان مسئله تحقیق 2- اهداف تحقیق 3- اهمیت تحقیق 4- پیشینه تحقیق 5- روش تحقیق 6- سوال تحقیق 7- فرضیه تحقیق 8- قلمرو تحقیق 9- سازماندهی تحقیق فصل دوم : چارچوب نظری با تاکید بر خاورمیانه چار چوب نظری همگرایی جهانی شدن مقطع اول: جهانی شدن از اواخر دهه 1950 و اوایل دهه 1960 مقطع دوم: جهانی شدن از نیمه ی دهه ی دوم 1990 تا کنون رهیافت های گوناگون نسبت به جهانی شدن منطقه گرایی الزامات منطقه گرایی منطقه گرایی و تبیین روابط بین الملل در دوران جنگ سرد پایان جنگ سرد و گسترش منطقه گرایی منطقه گرایی و تبیین موقعیت کشور های در حال توسعه مفهوم نظری خاورمیانه، ناکارآمدی در تعریف خاورمیانه خاورمیانه در یک نگاه 1- موقعیت جغرافیایی 2- منابع طبیعی 3- خطوط مرزی 4- ناهمواریها 5- عوامل انسانی فصل سوم: موانع و عوامل منطقه گرایی در منطقه خاورمیانه موانع درون منطقه ای 1- موانع اقتصادی 2- موانع سیاسی 3- موانع اجتماعی ـ فرهنگی 4- موانع سازمانی موانع فرامنطقه ای آمریکا اسرائیل جنگ و درگیری در خلیج فارس بررسی عوامل منطقه‌گرایی در منطقه خاورمیانه 1- همکاری 2- نزدیکی جغرافیایی 3- کشورهای خاورمیانه مجموعه ای در حال توسعه 4- منابع نفتی 5- بحران آب و لزوم همکاری های منطقه ای 6- اسلام، دین مشترک منطقه فصل چهارم : نظم های منطقه ای در خاورمیانه عربی سازمان های منطقه ای در خاورمیانه عربی منطقه گرایی در خاورمیانه: تجربه های گذشته اشکال کنونی منطقه گرایی درخاورمیانه تشریح منطقه گرایی در خاورمیانه نتیجه گیری فصل پنجم: طرح خاورمیانه بزرگ و تأثیر آن بر جمهوری اسلامی ایران پیشینه طرح خاورمیانه بزرگ نو محافظه کاران آمریکا و خاورمیانه مفاد مفروضه های طرح خاورمیانه بزرگ 1- توسعه سیاسی: دموکراتیک سازی 2- توسعه علمی ـ آموزشی 3- توسعه اقتصادی خاستگاه و اهداف طرح خاورمیانه بزرگ 1- راهبرد امنیت ملی آمریکا 2- نقش ملی آمریکا 3- اهداف خاورمیانه ای آمریکا طرح خاورمیانه بزرگ و تعارض منطقه ای واکنش کشورهای عربی واکنش کشور های اروپایی نتیجه گیری تأثیرات طرح خاورمیانه بزرگ بر جمهوری اسلامی ایران الف: چالش های نظامی ب: چالش های سیاسی ج: چالش های اقتصادی و اجتماعی فرصت ها الف: فرصت های ملی ب: فرصتهای منطقه ای ایران و سیاست خاورمیانه ای آمریکا 1- بعد جهانی 2- بعد منطقه ای 3- بعد داخلی فصل ششم: منطقه گرایی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران پیدایش منطقه گرایی در سیاست خارجی ایران ابعاد ژئوپلیتیک و وجوه کارکردی عوامل مؤثر در دیدگاه منطقه ای ایران منطقه گرایی ایران وآسیای مرکزی ایران و سازمان همکاری دریای خزر ایران و سازمان همکاری شانگهای نتیجه گیری پیشنهادات منابع