تبیین رابطه توانمندسازها، عملکرد و پایداری زنجیره تامین

(صنعت فرش ماشینی ایران)

هدف اصلی این تحقیق تبیین رابطه توانمندسازها، عملکرد و پایداری زنجیره تأمین در صنعت فرش ماشینی ایران می‌باشد. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی است. قلمرو زمانی جمع آوری داده‌ها اولیه تحقیق از اوایل تیر 1391 تا اواخر بهمن 1392 است.

در همین راستا، تحقیقات پیشین درباره توانمندسازهای زنجیره تأمین، عملکرد زنجیره تأمین و پایداری زنجیره تأمین مورد مطالعه قرار گرفت. سپس با استفاده از مرور ادبیات و نظر خبرگان، مدلی برای رابطه عملکرد و پایداری زنجیره تأمین فرش ماشینی طراحی گردید و ساختار تحقیق مشخص شد.

بر مبنای مدل طراحی شده و شاخص‌های استخراجی از ادبیات و جرح و تعدیل‌های صورت گرفته توسط خبرگان، ابزار تحقیق (پرسشنامه با طیف لیکرت 5 تایی) طراحی گردید.

این چارچوب شامل 3 بعد اصلی می‌باشد:

توانمندسازهای زنجیره تأمین، عملکرد زنجیره تأمین و پایداری زنجیره تأمین.

روایی ابزار تحقیق توسط روایی سازه و روایی تشخیصی مورد بررسی قرار گرفت. پایایی ابزار نیز توسط روش آلفای کرونباخ و شاخص پایایی ترکیبی مورد تحلیل قرار گرفت. بعد از جمع آوری 217 پرسشنامه، روش‌های توصیفی و استنباطی برای تحلیل داده‌ها استفاده شد. در ابتدا شاخص‌های کلیدی برای هر یک از ابعاد تحقیق مشخص شدند. سپس مدل کلی تحقیق مورد تحلیل قرار گرفت.

چکیده:
امروزه فشارهای زیادی به شرکت ها برای توجه به مسائل زیست محیطی و مسئولیت های اجتماعی وارد شده است. با توجه به اهمیت این مسائل و اهمیت مسئله مالی برای شرکت ها، بحث پایداری زنجیره تامین مطرح گردیده است. پایداری اشاره به توجه همزمان به این ابعاد دارد. با توجه به اهمیت عملکرد زنجیره تامین، بررسی رابطه عملکرد زنجیره تامین با پایداری زنجیره تامین دارای اهمیت زیادی می باشد.

از طرف دیگر بررسی نقش توانمندسازها در این رابطه از موارد دیگری است که در مدل اصلی تحقیق به آن پرداخته می شود. هدف اصلی این تحقیق ارائه مدلی جهت تبیین رابطه توانمندسازها با عملمرد زنجیره تامین در صنعت فرش ماشینی ایران می باشد.

این تحقیق از نوع توصیفی-همبستگی می باشد. در این تحقیق بعد از شناسایی سنجه های پایداری، سنجه های عملکرد زنجیره تامین و توانمندسازهای زنجیره، با استفاده از تکنیک دلفی آن ها را مورد جرح و تعدیل قرار داده شد. درمرحله دوم پرسشنامه ای بر مبنای طیف لیکرت طراحی گردید و بین 217 شرکت داری بیش از 50 نفر کارگر در زنجیره تامین صنعت فرش ماشینی توزیع گردید. سپس سنجه های عملکرد و توانمندسازهای زنجیره با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی دسته بندی شدند. در نهایت با استفاده از نرم افزار آموس به بررسی مدل تحقیق پرداخته شد. با توجه به مدل نهایی تحقیق مشخص شد که توانمندسازها دارای تاثیر مستقیم روی پایداری نیستند و از طریق عملکرد روی پایداری تاثیر دارند. به عبارت دیگر عملکرد نقش میانجی را بین توانمندسازها و پایداری ایفا میکند. از بین توانمندسازها از نظر اهیمت، مدیریت دانش و اطلاعات و روابط مناسب از مابقی عوامل مهمتر بود. تفاوت اهمیت بین عوامل عملکرد زنجیره تامین و ابعاد پایداری معنادار نبود.

کلید واژه:
تحلیل عاملی(factor analysis)
زنجیره تامین پایدار (sustainable supply chain)
عملکرد زنجیره تامین (supply chain performance)
توانمندسازهای زنجیره تامین (supply chain driver)

اهمیت و ضرورت موضوع:
در اقتصاد امروزه دیگر رقابت یک شرکت در برابر یک شرکت دیگر نیست بلکه رقابت بر سر یک زنجیره بر سر یک زنجیره دیگر است . مدیریت زنجیره تامین از مواردی است که دارای اهمیت زیادی می باشد و در سال های اخیر مورد توجه زیادی قرار گرفته است. هارلند مدیریت زنجیره تأمین را مدیریت شبکه‌ای از کسب و کارهای به هم پیوسته می‌داند که در تدارک نهایی کالاها و خدمات مورد نیاز مشتریان نهایی مشارکت دارند.بررسی عملکرد زنجیره تأمین مورد توجه تعداد زیادی از محققان قرار گرفته است. درگذشته ارزیابی عملکرد بیشتر مبتنی بر هزینه/کارایی، سود محوری، دوره‌های زمانی کوتاه مدت با شاخص‌های مجزا و فردی بود در حالی که با تشدید رقابت، رویکردهای جدیدتری مطرح شده‌اند که عبارت‌اند از: ارزش محوری، مشتری محوری، دوره‌های زمانی بلند مدت و استفاده از مجموعه شاخص‌های گروهی برای ارزیابی عملکرد. با توجه به این موارد، انتخاب یک رویکرد مناسب برای ارزیابی عملکرد زنجیره مهم می‌باشد.

امروزه شرکت‌ها بایستی با چالش‌های نوین چندگانه دست و پنجه نرم کنند از جمله این که باید مشکلات مربوط به تغییرات آب و هوایی را شناسایی کنند، با اثرات منفی بحران‌های مالی و قیمت‌ها رو به رو شوند، به منافع عمومی اکولوژی از قبیل لجستیک سبز و طراحی سبز رسیدگی کنند و از پایداری محیطی و کافی بودن انرژی‌ها اطمینان حاصل نمایند. همچنین فشار مضاعفی از طریق وضع قوانین محیطی (از جمله قوانین محیط زیست اتحادیه اروپا)، رسانه‌های جمعی و به طور کلی افکار عمومی جامعه، تقاضای در حال رشد و قابل توجه مشتریان برای شفافیت و افزایش آگاهی‌های آن‌ها در خصوص شرایط ساخت و توزیع کالاها (از جمله مسائل زیست محیطی، ایمنی و حقوق بشر) بر شرکت‌ها اعمال می‌شود. این شرایط منجر به ایجاد مفهوم پایداری شده است. مفهوم مدیریت زنجیره تأمین با افزودن جنبه پایداری گسترده‌تر شده که در آن پایداری به ترکیب سه موضوع اجتماعی، محیطی و اقتصادی اطلاق می‌گردد.

به مانند مدیریت زنجیره تأمین، در رابطه با پایداری نیز تعاریف متعددی وجود داشته و متداول‌ترین آن‌ها تعریفی است که توسط کمیسیون جهانی محیط و توسعه در رابطه با توسعه پایدار ارائه شده است: «توسعه‌ای که نیازهای فعلی را برآورده کند بدون آنکه توانایی‌ نسل‌های آتی را در برآورده کردن نیازهای خود به خطر اندازد». البته پیداست که تعریف مزبور از پایداری دارای ماهیتی کلان نگر بوده و راهنمایی اندکی برای سازمان‌ها در تلاش برای دستیابی به پایداری بیشتر فراهم می‌کند. شریواستاوا پایداری را به صورت «توانایی کاهش ریسک‌های بلندمدت مربوط به کاهش منابع، نوسانات در هزینه‌های انرژی، مسئولیت محصول، آلودگی و مدیریت فاضلاب» تعریف کرده است و بالاخره اینکه سیکدار پایداری را تعادل عاقلانه بین توسعه اقتصادی، نظارت محیط زیست و برابری اجتماعی می‌داند. برای پایداری اجتماعی باید اطمینان حاصل شود که نیازهای افراد برآورده می‌شود. برای پایداری اقتصادی باید سود حداکثر شود. برای پایداری محیطی باید مصرف مواد غیرقابل تجدید حداقل شود، تولید ضایعات حداقل شود و آسیب دائمی به محیط زیست وارد نشود.

در بررسی پایداری، مدل‌هایی ارائه شده است. این مدل‌هادارای تفاوت ها و شباهت هایی هستند. ابهام در معرفی ابعاد پایداری همچنان در ادبیات مشاهده می شود. در نتیجه در این تحقیق بعد از معرفی مدل های پایداری، با جمع بندی آن ها به شناسایی ابعاد اصلی پایداری پرداخته می شود. از طرف دیگر، در مورد اندازه گیری پایداری سیستم جامع و کاملی وجود ندارد و هر یک از روش های اندازه گیری موجود دارای عیب‌هایی می باشند، در نتیجه ارائه یک روش مناسب اندازه گیری، با توجه به روش های موجود، یکی دیگر از موارد مورد بررسی این پژوهش می‌باشد.

مدل‌هایی که در زمینه پایداری مطرح می‌شوند و همچنین هر کدام از توانمندسازها و شاخص‌های اندازه گیری پایداری، می‌تواند از یک صنعت به صنعت دیگر و از شرکت‌های بزرگ به شرکت‌های کوچک و همچنین از یک منطقه به منطقه‌ای دیگر با یکدیگر متفاوت باشد در نتیجه در این تحقیق ابتدا این موارد به صورت جامع و کامل مطرح می‌شود و سپس با توجه به اهمیت توانمندسازهای زنجیره تامین، عملکرد زنجیره تامین و پایداری زنجیره تامین، به بررسی مدل ارتباط توانمندسازها، عملکرد و پایداری در زنجیره تأمین در صنعت فرش ماشینی پرداخته می‌شود.

فهرست مطالب:
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1- بیان مسئله 1
2-1- اهمیت و ضرورت موضوع: 3
3-1- گزاره‌های تحقیق: 5
1-3- 1- پرسش‌های تحقیق: 5
2-3-1 هدف‌های تحقیق یا نتایج مورد انتظار: 6
4-1- روش کلی تحقیق: 6
1-4-1- قلمرو مکانی-جامعه تحقیق: 6
2-4-1- قلمرو زمانی تحقیق: 7
3-4-1- روش نمونه گیری و تخمین حجم نمونه: 7
4-4-1- روش‌های گردآوری داده‌ها و ابزار مورد استفاده برای آن: 8
5-4-1- روش‌های تحلیل داده‌ها: 8
5-1- شرح واژه‌ها و اصطلاحات تحقیق: 8

فصل دوم: ادبیات تحقیق
2- مقدمه: 6
1- 2- زنجیره تأمین چیست؟ 7
2-2- اندازه گیری عملکرد زنجیره: 8
3-2- توانمندسازهای زنجیره تأمین: 31
4-2- پایداری چیست؟ 37
1-4-2- مدل‌های پایداری: 41
2-4-2- روش‌های اندازه گیری پایداری: 48
5-2- بررسی ارتباط بین متغیرهای تحقیق 80
6-2- صنعت فرش ایران 89
7-2- جمع بندی: 94

فصل سوم: روش شناسی تحقیق
3- مقدمه 63
1-3- مراحل انجام تحقیق 64
2-3- قلمرو زمانی و مکانی تحقیق 65
3-3- مدل مفهومی تحقیق 65
4-3- متغیرهای تحقیق 67
5-3- گزاره‌های تحقیق 77
6-3- روش شناسی تحقیق 78
7-3- جامعه و نمونه پژوهشی و آماری 79
1-7-3- جامعه آماری 79
2-7-3- نمونه آماری 79
8-3- ابزار و روش گردآوری داده‌ها 82
9-3- روایی و پایایی 82
1-9-3- پایایی 82
2-9-3- روایی 83
10-3- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها 83
1-10-3- بررسی توصیفی، کفایت نمونه گیری و ماتریس همبستگی 83
2-10-3- طراحی ساختار تحقیق و مدل یابی معادلات ساختاری 84
3-10-3- تحلیل عاملی تأییدی 84
4-10-3- برازش ساختار تحقیق 84
11-3- جمع بندی 88

فصل چهارم : تحلیل داده ها و ارزیابی مدل کلی تحقیق
4-مقدمه: 81
1-4- آمار توصیفی 82
1-1-4- آمار توصیفی خبرگان اول: 82
2-1-4 نتایج دلفی: 82
3-1-4- نمونه آماری دوم 98
4-1-4- تحلیل توصیفی داده‌ها: 99
2-4- ساختار تحقیق 102
3-4- آمار استنباطی 102
1-3-4- شناسایی شاخص‌های اصلی برای ابعاد مختلف تحقیق 103
2-3-4- تحلیل عاملی تاییدی 107
3-3-4- اثرات مستقیم و غیر مستقیم 113
4-4- جمع بندی: 116

فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات
5- مقدمه 116
1-5- مروری بر مراحل انجام تحقیق 116
2-5- یافته‌های تحقیق 118
1-2-5- پایایی و روایی سازه ابعاد مدل تحقیق 118
2-2-5- پاسخ به پرسش های تحقیق 118
3-2-5- بررسی فرضیات تحقیق 120
3-5- بحث در مورد یافته‌های تحقیق 126
4-5- تحلیل خبرگان درباره وضعیت فعلی صنعت 127
5-5-پیشنهاد‌هایی برای اجرا 130
6-5- پیشنهاد‌هایی برای تحقیقات آتی 132
7-5- محدودیت‌های تحقیق 132
8-5- جمع بندی 133
فهرست منابع:

فهرست اشکال:
شکل 1-2: مدل پایداری سود سه‌گانه (TBL) 43
شکل 2-2: مدل پایداری تو در تو (آشیانه‌ای) 43
شکل 3-2: مدل پایداری مرزهای شکست 44
شکل 4-2: مدل پایداری سود سه‌گانه و جنبه‌های حامی آن (TBL + Facets) 45
شکل 5-2: مدل پایداری کفایت اقتصادی 46
شکل 6-2: مدل پایداری خانه مدیریت زنجیره تأمین پایداری 47
شکل 7-2: مدل پایداری خانه مدیریت زنجیره تأمین پایداری 48
شکل 8-2: شاخص‌های اندازه گیری پایداری در بخش کشاورزی 79
شکل 9-2 نمایی از فرش 90
شکل 1-3- مراحل انجام تحقیق 64
شکل 2-3 مدل مفهومی تحقیق 67
نمودار 3-3: درصد شرکتهای ریسندگی، رنگرزی و بافندگی در استان های مختلف 81
نمودار 1-4: درصد شرکت ها در جامعه 98
شکل 2-4: ساختار تحقیق 103
شکل 3-4 : تحلیل عاملی تاییدی توانمندسازهای زنجیره تامین 108
شکل 4-4: تحلیل عاملی تاییدی مرتبه اول سنجه های عملکرد زنجیره تامین 112
شکل 5-4: تحلیل عاملی تاییدی مرتبه دوم سنجه های عملکرد زنجیره تامین 113
شکل 6-4: تحلیل عاملی مرتبه اول تاییدی سنجه های پایداری 118
شکل 7-4: تحلیل عاملی مرتبه دوم تاییدی سنجه های پایداری 119
شکل 8-4: تحلیل عاملی مرتبه اول مدل نهایی 123
شکل 9-4: تحلیل عاملی مرتبه دوم مدل نهایی 124
شکل 1-5: ساختار تحقیق 117
شکل 2-5: مدل نهایی تحقیق 120

فهرست جداول:
جدول 1-2: تعاریف مدیریت زنجیره تأمین 7
جدول 2-2: مدل‌های ارزیابی عملکرد 9
جدول 3-2: سنجه‌های ارزیابی عملکرد زنجیره تأمین 16
جدول 4-2: توانمندسازهای زنجیره تأمین 31
جدول 6-2: تعاریف پایداری 38
جدول 7-2: فعالیت‌های مرتبط با پایداری 40
جدول 8-2: روش‌های ارزیابی پایداری 60
جدول 9-2: شاخص‌های اندازه گیری پایداری 72
جدول 10-2: نتایج تحقیقات در رابطه با رابطه مدیریت محیطی و عملکرد مالی و اقتصادی شرکت 82
جدول 11-2: رابطه مسئولیت اجتماعی موسسه و عملکرد شرکت 83
جدول 1-3: انواع مدل‌ها بر اساس شاخص 65
جدول 2-3 متغیرهای مستقل 67
جدول 3-3 متغیرهای میانجی 68
جدول 4-3 متغیرهای وابسته 75
جدول 5-3: درصد شرکتهای ریسندگی، رنگرزی و بافندگی در استان های مختلف 80
جدول 6-3 پایایی درونی تحقیق 83
جدول 7-3 : معیارهای اعتبارسنجی مدل‌های اندازه‌گیری 85
جدول 8-3: معیارهای اعتبارسنجی مدل ساختاری 87
جدول 1-4: آمار توصیفی خبرگان اول 82
جدول 2-4: نتایج روش دلفی 82
جدول 3-4: تعداد شرکت های مختلف در جامعه و نمونه 98
جدول 4-4: تعداد پرسشنامه توزیع شده در استان های مختلف 99
جدول 5-4: آمار توصیفی تحصیلات پاسخ دهندگان 99
جدول 6-4: تحلیل توصیفی متغیرها 99
جدول 7-4: نتایج آزمون KMO و بارتلت برای سنجه‌های عملکرد زنجیره تأمین 104
جدول 8-4: تحلیل عاملی اکتشافی سنجه‌های عملکرد زنجیره تأمین 104
جدول 9-4: نتایج آزمون KMO و بارتلت برای توانمند سازهای عملکرد زنجیره تأمین 106
جدول 10-4 تحلیل عاملی اکتشافی توانمند سازهای عملکرد زنجیره تأمین 106
جدول 11-5: شاخص‌های برازندگی توانمندسازهای زنجیره تامین 108
جدول 12-5: معناداری و مقادیر بحرانی پارامترهای توانمندسازهای زنجیره تامین 109
جدول 13-4: هماهنگی درونی و اعتبار همگرا توانمندسازهای زنجیره تامین 110
جدول 14-4: اعتبار واگرای توانمندسازهای زنجیره تامین 111
جدول 15-4: شاخص‌های برازندگی سنجه های عملکرد زنجیره تامین 113
جدول 16-4: معناداری و مقادیر بحرانی پارامترهای سنجه های عملکرد زنجیره تامین 114
جدول 17-4: هماهنگی درونی و اعتبار همگرای عملکرد زنجیره تامین 116
جدول 18-4: اعتبار واگرا سنجه های عملکرد زنجیره تامین 116
جدول 19-4: شاخص‌های برازندگی پایداری زنجیره تامین 120
جدول 20-4: معناداری و مقادیر بحرانی پارامترهای پایداری زنجیره تامین 120
جدول 21-4: هماهنگی درونی و اعتبار همگرای پایداری زنجیره تامین 122
جدول 22-4: اعتبار واگرای پایداری زنجیره تامین 122
جدول 23-4: شاخص‌های برازندگی مدل نهایی 124
جدول 24-4: معناداری و مقادیر بحرانی پارامترهای مدل نهایی 124
جدول 25-4: هماهنگی درونی و اعتبار همگرای مدل نهایی 126
جدول 26-4: مقایسه پارامترها در مدل نهایی 127
جدول 27-4: اثرات مستقیم و غیر مستقیم متغیرهای تحقیق 113
جدول 28-4: تاثیر غیر مستقیم توانمندسازها روی پایداری و ابعاد آن 114
جدول 29-4: نتایج تحلیل رگرسیون توانمندسازها روی عملکرد زنجیره تامین 115
جدول 30-4: نتایج تحلیل رگرسیون ابعاد عملکرد زنجیره تامین روی پایداری زنجیره تامین 116
جدول 1-5: مقادیر معناداری پارامترها در مدل نهایی 120
جدول 2-5: اثرات مستقیم و غیر مستقیم در مدل نهایی تحقیق 122
جدول 3-5: معناداری رابطه غیر مستقیم توانمندسازها با پایداری 124
جدول 4-5: رگرسیون چند متغیره توانمندسازها با عملکرد زنجیره تامین 124
جدول 5-5: رگرسیون چندمتغیره ابعاد عملکرد زنجیره تامین با پایداری زنجیره تامین 124
جدول 6-5 بررسی فرضیات تحقیق 125