رویکردی جدید در مورد ضرورت شکل‌گیری ترتیبات امنیت منطقه‌ای در قفقاز

علوم سیاسی
رویکردی جدید در مورد ضرورت شکل‌گیری ترتیبات امنیت منطقه‌ای در قفقاز چکیده فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و شکل‌گیری سه کشور مستقل آذربایجان، ارمنستان و گرجستان منطقه قفقاز را با شرایط جدید و پیچیده‌ای مواجه نمود. آنچه بر این پیچیدگی افزود، منافع و اهداف متعارض بازیگران منطقه‌ای مانند روسیه، ایران و ترکیه و نیز بازیگران فرامنطقه‌ای مانند ایالات متحده، و اتحادیه اروپا و ناتو در تحولات این منطقه بود. مقاله پیش رو، با تاکید بر مفهوم امنیت پایدار و ضمن مرور اجمالی تحولات دو دهه اخیر این منطقه، این ادعا را مطرح می کند که پس از بحران اوت 2008 و با توجه به تغییر برخی از روندهای جهانی، شرایط جدیدی در منطقه قفقاز به وجود آمده است که مهمترین مؤلفه آن تضعیف رویکردهای تقابلی و رقابتی و تقویت رویکردهای تعاملی و همکاری‌جویانه می‌باشد. از این رو، مقاله حاضر تلاش می‌کند با قرار دادن این مبنای نظری که «امنیت پایدار تنها زمانی قابل دستیابی است که تمامی نیروهای مؤثر در سطح منطقه تثبیت و حفظ وضع موجود را به نفع خود ارزیابی کنند،» تحولات جدید منطقه قفقاز را مورد بررسی قرار دهد و در پایان ضمن مروری بر رویکردهای امنیتی، با ارائه الگوی امنیت جمعی استدلال نماید که این الگو می‌تواند منافع کشورهای منطقه را تأمین کند. کلیدواژه‌ها: ایران ترکیه آمریکا روسیه قفقاز جنوبی امنیت جمعی الگوهای امنیتی مقدمه از مهم ترین پیامدهای فروپاشی نظام دو قطبی، اهمیت نقش مناطق در مباحث امنیتی است، تحولی كه پیش از آن در ساختار متصلب دوران جنگ سرد، امکان پذیر نبود. پیدایش زمینه های مختلف درگیری، مناقشه و جنگ از یك سو و شكل گیری روندهای جدید همكاری جویانه در قالب سازمان-های منطقه ای از سویی دیگر، وضعیت جدیدی را در فضای پس از جنگ سرد به نمایش گذاشت. (داداندیش و کالجی، 1389،ص76) یکی از نتایج قابل توجه پایان جنگ سرد، ظهور مناطق و مجموعه های امنیتی جدید در جمهوری‌های به جا مانده از اتحاد جماهیر شوروی پیشین بود. «می‌توان منطقه قفقاز جنوبی را به دلیل وجود سیاست های رقابت-جویانه دولت های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، موجودیت بازیگران غیر دولتی و چالش‌های درونی و بیرونی آن، یک مجموعه امنیتی یا مجموعه استراتژیک یکپارچه دانست». پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، قفقاز به مکانی برای شدیدترین منازعات قومی و سیاسی در منطقه تبدیل شد. مناقشات خونین و تداوم مشکلات قومی در قفقاز در کنار اقدامات غیر مسئولانه برخی از قدرت‌ها، این منطقه را مستعد بروز درگیری‎ و منازعه نمود. وجود اختلافات در منطقه و نگرانی‌های امنیتی کشورها موجب شد امکان فعالیت‎های اقتصادی سازنده و تعامل مثبت میان کشورهای منطقه و همسایگان به حداقل برسد و هنوز بسیاری از منازعات به وجود آمده پس از استقلال جمهوری‎های سه گانه قفقاز، با گذشت دو دهه هنوز حل و فصل نشده‌اند. (واعظی، 1388،صص110-102) فهرست مطالب رویکردی جدید در مورد ضرورت شکل‌گیری ترتیبات امنیت منطقه‌ای در قفقاز 1 چکیده 2 کلیدواژه‌ها: 3 مقدمه 3 مفهوم امنیت 4 الگوهای امنیت جمعی 8 رویکرد قدرت‌های تأثیرگذار در امنیت قفقاز 16 الف ـ رویکرد روسیه به قفقاز 16 ب ـ رویکرد ترکیه به قفقاز 19 ج ـ رویکرد ایالات متحده آمریکا به قفقاز 21 د ـ رویکرد ایران به منطقه قفقاز 23 قفقاز و رویکردهای امنیتی 26 الف ـ رویکرد استراتژیک 26 ب ـ رویکرد قومی ـ سیاسی 27 ج ـ رویکرد اقتصادی 29 موانع و چالش‌های فراروی امنیت قفقاز 30 الف- فقدان الگوهای امنیت منطقه‌ای 31 ب - شرایط متحول قفقاز و پی‌آمدهای امنیتی آن 34 1. روابط روسیه و آمریکا 35 2. روابط روسیه و ترکیه 36 3. روابط ترکیه و ارمنستان 38 جمهوری اسلامی ایران و الگوی امنیت جمعی 39 ضرورت شکل‌گیری ترتیبات جدید امنیتی در قفقاز 41 نتیجه‌گیری 45 منابع فارسی: 48 منابع لاتین: 48