بررسی اقوال و ادله قائلین به وجوب تعیینی و تخییری نماز جمعه از دیدگاه فقهای امامیه

از آنجا که فقها نتوانستند وجوب تعیینی نماز ظهر و نماز جمعه را در ظهر روز جمعه ثابت کنند، قائل به وجوب تخییری شده‌اند؛ زیرا ادله اولیه که دلالت بر وجوب تعیینی نمازهای خمسه دارد دلالت بر وجوب تعیینی نماز ظهر در تمام ایام هفته از جمله ظهر جمعه نیز دارد؛

پس ادله اولیه مبنی بر وجوب تعیینی نماز ظهر در روز جمعه ثابت است و باید دلیل رافع، مخصص یا مقید داشته باشیم که به وسیله آن وجوب تعیینی ظهر در روز جمعه از بین برود و به‌جای آن نماز جمعه عیناً واجب شود در حالی که می‌دانیم اثبات این معنا مشکل است. به علاوه ادله نماز جمعه باید در دو سطح بررسی شود:

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات 8
بند اول: اولین نماز جمعه‌ای که توسط پیامبر اسلام اقامه شد 17
بند دوم: تاثیر شرایط تاریخی و سیاسی بر اقامه نماز جمعه و فتاوای فقها 18
1 - 2 - 2 - 1. عدم اقامه نماز جمعه در میان شیعیان و تأثیر آن در پی بردن به آرای فقها 19
1 - 2 - 2 – 2. بازنمایی اوضاع سیاسی مذهب شیعه در ایران در زمان حکومت صفویه 23
1 - 2 - 2 – 3. عوامل تاثیر‌گذار بر چگونگی نماز جمعه در برخی دوران‌های تاریخی 24
1 - 2 - 2 - 3 – 1. انعطاف‌پذیری پادشاهان سلسله صفوی در برابر فقهای امامیه 24
1 - 2 - 2 - 3 - 2. تشکیل مدارس جهت بحث و بررسی فقها 25
1 - 2 - 2 - 3 – 3. بنا کردن مساجد جامع در شهرها جهت اقامه جمعه 25
1 - 2 - 2 - 3 – 4. تشکیل مجمع نماز جمعه 26
1 - 2 - 2 - 3 – 5. جمع آوری خطبه‌های نماز جمعه 28
1 - 3 - 3 – 1. وقت خطبه‌ها 40
1 - 3 - 3 – 2. واجبات محتویات خطبه‌های نماز جمعه 42
1 - 3 - 3 - 2 – 1. حمد و سپاس الهی 42
1 - 3 - 3 - 2 - 2. صلوات بر پیامبر اکرم و اهل بیت(ع) 42
1 - 3 - 3 - 2 – 3. سفارش به تقوا 42
1 - 3 - 3 - 2 – 4. وجوب قرائت سوره‌ای کوتاه 42
1 - 3 - 3 -3. بلند خواندن خطبه‌ها 43
1 - 3 - 3 -4. عربی بودن خطبه‌ها 43
1 - 3 - 3 -5. ایستاده بودن خطیب 44
1 - 3 - 3 – 6. یکی بودن خطیب و امام جمعه 44
1 - 3 - 3 – 7. با طهارت بودن در خطبه‌ها 44
1 - 3 - 3 – 8. گوش دادن به خطبه‌ها 45
1 - 3 - 3 – 9. شرایط خطیب جمعه 45
1 - 3 - 3 – 10. آداب خطبه‌ها 45
1-4 - 1 – 1. روایت شیخ کلینی با اسناد عمر بن حنظله 48
1 - 4 - 1 – 2. روایت ابوخدیجه 50
بند دوم: استدلال حکم به جواز اقامه نماز جمعه با ادله ولایت فقیه 54
بند سوم: ادله عقلی ولایت فقیه 55

فصل دوم: بررسی اقوال و ادله قائلین به وجوب تعیینی و تخییری نماز جمعه از دیدگاه فقهای امامیه 60
3 - 1 - 1 – 1. دیدگاه محقق کرکی 65
3 - 1 - 1 – 2. دیدگاه سید حسین موسوی کرکی 70
3 - 1 - 1 – 3. دیدگاه میرزا علیرضا تجلی 70
3 - 1 - 1 – 4. دیدگاه شیخ مفید 71
3 - 1 - 1 – 5. دیدگاه شیخ طوسی در کتاب النهایه 72
3 - 1 - 1 – 6. دیدگاه ابن براج 74
3 - 1 - 1 – 7. دیدگاه شریف رضی(سید مرتضی) در دنباله رساله ابن براج 75
3 - 1 - 1 – 8. دیدگاه علامه حلی 76
3 - 1 - 1 – 9. دیدگاه محقق حلی 77
3 - 1 - 1 – 10. نظر صاحب جواهر 77
3 - 1 - 1 – 11. دیدگاه مرحوم بهبهانی 80
3 - 1 - 1 – 12. دیدگاه آقای بروجردی 83
3 - 1 - 2 – 1. تفسیر روایات از دیدگاه قائلین به وجوب تخییری 85
3 - 1 - 2 - 1 – 1. روایت حث جهت اثبات وجوب تخییری 85
3 - 1 - 2 - 1 – 2. روایت زراره از امام باقر(ع) 86
3 - 1 - 2 - 1 – 3. موثقه ابن بکیر به نقل از زراره 87
3 - 1 - 2 - 1 – 4. روایات سماعه 87
3 - 1 - 2 - 1 – 5. روایت محمد بن مسلم و روایت زراره از امام صادق(ع) 88
3 - 1 - 2 – 2. اثبات عدم وجوب تعیینی نماز جمعه در دوران غیبت با استفاده از ادله عقلی 88
3 - 1 - 2 - 2 – 1. دلیل اول 89
3 - 1 - 2 - 2 – 2. دلیل دوم 90
3 - 1 - 2 – 3. دلایل عقلی و نقلی مبنی بر وجوب تخییری از دیدگاه سایر فقهای معاصر 93
3 - 2 - 1 – 1. اخباری‌ها 96
3 - 2 - 1 – 2. شهید ثانی (از بنیانگذران اصلی قول به وجوب تعیینی نماز جمعه در دوران غیبت) 99
3 - 2 - 1 – 3. دیدگاه فیض کاشانی 103
3 - 2 - 1 – 4. دیدگاه محقق سبزواری 106
3 - 2 - 1 - 5. دیدگاه شیخ صدوق 108
3 - 2 - 1 – 6. دیدگاه علامه مجلسی 111
الف- تفسیر حدیث حث از دیدگاه علامه مجلسی 115
ب- دلیل دیگر علامه مجلسی: روایت زراره از امام باقر(ع) 116
ج) جمع بندی نهایی علامه مجلسی مبنی بر وجوب تعیینی اقامه نماز جمعه 116
3 - 2 - 1 – 7. دیدگاه شیخ حر عاملی 117
3 - 2 - 1 – 8. دیدگاه شیخ طوسی 119
3 - 2 - 1 – 9. دیدگاه مرحوم کلینی 120
3 - 2 - 1 – 10. دیدگاه محقق حلی صاحب کتاب المدارک 120
3 - 2 - 1 – 11. مرحوم بحرانی در کتاب حدائق الناضره 121
3 - 2 - 1 – 12. دیدگاه شیخ ابوالصلاح حلبی 122
3 - 2 - 1 – 13. دیدگاه شیخ عماد الدین طبرسی 122
3 - 2 - 1 – 14. دیدگاه شیخ ابوالفتح کراجکی 123
3 - 2 - 1 – 15. دیدگاه شیخ فخرالدین بن طریح نجفی 124
3 - 2 - 1 – 16. دیدگاه صاحب معالم و شیخ محمد فرزند او 124
3 - 2 - 1 – 17. دیدگاه شیخ حسین عاملی شاگرد شهید ثانی 125
بند دوم: تفسیر کلمات آیه سوره جمعه 126

جمع‌بندی 128

فهرست منابع و مآخذ 131
الف) منابع فارسی 131
ب) منابع عربی 132