تبیین الگوی اخلاق حرفه ای مدیران آموزشی با رویکرد اسلامی ایرانی

هدف اصلی پژوهش حاضر تبیین الگوی اخلاق حرفه‌ای مدیران آموزشی با رویکرد اسلامی –ایرانی می‌باشد. با توجه به اینکه در زمان اجرا و تدوین این گزارش، پژوهشی با این مضمون در کشور اجرا نشده بود وپژوهش‌های انجام ‌شده در خارج از کشور نیز بر اساس شرایط خاص آن کشورها ویا سازمان به بخشی از این پژوهش پرداخته بودند، محقق با رویکردی آمیخته به بررسی موضوع موردمطالعه پرداخته است.بدین معنا که ابتدا با استفاده از رویکرد تحقیق کیفی، پنج سؤال اول تحقیق بررسی گردیده است.

مؤلفه‌های اخلاق حرفه‌ای مدیران آموزشی با رویکرد اسلامی-ایرانی، عوامل مؤثر بر دستیابی مدیران آموزشی به اخلاق حرفه‌ای و پیامدهای تخلق به اخلاق حرفه‌ای مدیران آموزشی ازطریق مصاحبه نیمه ساختار مند (درقالب 8 سؤال) با خبرگان، شناسایی و مدل مفهومی تحقیق بر مبنای روش داده بنیاد، ترسیم و از طریق روش دلفی، تصحیح و تأیید شده است. درنهایت بر مبنای مراحل قبل (در راستای پاسخ به سؤال ششم تحقیق )،پرسشنامه‌ای طراحی و دراختیار جامعه آماری تحقیق (مدیران مدارس شهر تهران) قرار داده‌شده است وداده‌ها با آزمون‌های مناسب مورد تحلیل قرارگرفته است.

درگام اول روش تحقیق کیفی داده بنیاد، به کمک مصاحبه های اکتشافی با21 نفر از افراد متخصص وخبره براساس نمونه گیری هدفمند و جستجو در آیات وروایات و رجوع به پیشینه تحقیق، کدها و مولفه های اخلاق حرفه ای مدیران آموزشی احصا گردید و در قالب مدل مفهومی داده بنیاد تدوین گردید. در این مرحله 119مفهوم کلیدی استخراج شد که با طبقه بندی آنها 25 مقوله حاصل گردید و12 مقوله اصلی در قالب ابعاد شش گانه مدل پارادیمی به شرح زیر جای گرفتند:

شرایط علی(تخصص اخلاقی فردی ونگرشها)، پدیده اصلی یعنی گرایش وتخلق مدیران آموزشی به اخلاق حرفه ای (رفتار های اخلاقی وعملکرد اخلاقی)، شرایط زمینه ای (ویژگی های فردی و ویژگی های سازمانی)، شرایط مداخله گر (محدودیت هاوشرایط محیطی)، راهبردها (خرد وکلان) و پیامدها (ارتقای اخلاقی افراد وپیامد های محیطی).

درگام دوم ، روش تحقیق دلفی، به کمک یافته های گام اول، پرسشنامه ای طراحی گردید و مدل اولیه، طی دو مرحله توسط خبرگان اصلاح و تایید شد.

در گام سوم ، آزمون مدل، فرضیه های تحقیق تدوین و برای آزمون آنها پرسشنامه ای طراحی و بین 320 نفر از مدیران مدارس شهر تهران براساس نمونه گیری خوشه ای توزیع گردید. تجزیه وتحلیل داده ها و آزمون فرضیه ها، با روش های تحلیل عاملی تاییدی و مدل تحلیل مسیر با استفاده از نرم افزارهای SPSS و LISREL انجام گرفته است. نتایج مرحله کمی نیز نشان داد که روابط موجود در مدل با ضرایب تاثیر مناسبی به تایید می رسد به جز یک مورد که ضریب تاثیر محدودیت ها بر راهبرد کلان معنادار نبود وتنها این مسیر با مدل تدوین شده در بخش کیفی همخوانی نداشت ودر بخش کمی مورد تایید قرار نگرفت. در پایان نیز محدودیت ها و نوآوریهای پژ وهش وپیشنهادات کاربردی وپژوهشی بر اساس نتایج ارائه گردید. نظیر پياده سازي الگوي اخلاق حرفه ای تدوین شده در بین مدیران آموزشی یک سازمان و بررسی مشکلات پیاده سازی آن.

فهرست مطالب

فصل اول:کلیات تحقیق
1-1- مقدمه 2
1-2- بیان مسئله 3
1-3- اهمیت وضرورت پژوهش 10
1-4-اهداف تحقیق 13
1-4-1- هدف اصلی 13
1-4-2- اهدف فرعی 13
1-5- سوالات پژوهش 13
1-6- تعریف های نظری و عملیاتی 14

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش 15
بخش اول:مفهوم شناسی اخلاق 17
2-1- معنای اخلاق 17
2-1-2- طبقه‌بندی علم اخلاق 17
2-1-2-1- علم اخلاق 18
2-1-2-1-1- تفاوت علم اخلاق از دیدگاه اندیشمندان اسلامی و غربی 18
2-1-2-2- اقسام اخلاق 19
2-1-2-2-1- اخلاق توصیفی 19
2-1-2-2-2- اخلاق هنجاری 19
2-1-2-2-2-1- نظریه‌های غایت انگارانه (نتیجه محور) 19
2-1-2-2-2-2- نظریه‌های وظیفه‌گرایانه (فرآیند محور) 20
2-1-2-2-2-3- نظریه یا مکتب مبتنی بر فضیلت 20
1-2-2-3- فرا اخلاق 20
2-1-2-3- فلسفه اخلاق 21
2-1-3- تئوری‌ها و مکاتب اخلاق 22
2-1-3-1- مکاتب واقع‌گرا 22
2-1-3-2- مکاتب غیرواقع‌گرا 22
2-1-4- شیوه تبیین نظام اخلاقی 23
2-1-4-1- نظام اخلاق اسلامی،غایت‌گرا یا وظیفه‌گرا؟ 23
2-1-4-2- نظام اخلاقی اسلام عقلانی است یا وحیانی؟ 24
2-1-4-3- تفاوت نظام اخلاقی اسلام با دیگر نظام‌ها 24
2-1-4-4- غایت نظام اخلاقی اسلام 25
2-1-5- تفاوت اخلاق و حقوق 25
2-1-6- ارتباط دین و اخلاق 26
2-1-6-1- نظریة تباین 27
2-1-6-2- نظریه اتحاد 27
2-1-6-3- نظریة تعامل 28
2-1-6-3-1- نیازمندی‌های دین به اخلاق 28
2-1-6-3-2- وابستگی‌های اخلاق به دین 29
بخش دوم:مبانی اخلاق اسلامی 30
2-2-1- مبانی انسان شناسی 30
2-2-1-1- آفرینش دو بعدی انسان 31
2-2-1-2- فطرت 32
2-2-1-3- عقل 33
2-2-1-4- اختیار 34
2-2-1-5- اجتماعی بودن انسان 35
2-2-2- مبانی ارزش شناسی 36
2-2-2-1- چیستی ارزش‌ها 36
2-2-1-1- ارزش اخلاقی 37
2-2-2-2- خاستگاه ارزش‌ها 37
2-2-2-3- نسبی یا مطلق بودن ارزش‌ها 38
2-2-2-4- معیار فعل اخلاقی 39
2-2-2-4-1- ارزش اجتماعی 39
2-2-2-4-2- نظریه عاطفی 39
2-2-2-4-3- نظریه اراده 39
2-2-2-4-4- نظریه وجدانی 39
2-2-2-4-5- نظریه زیبایی 40
2-2-2-4-6- نظریه پرستش 40
2-2-4- مبنای اخلاقی بودن رفتار 40
بخش سوم: تاریخچه اخلاق حرفه‌ای 42
2-3-1- اخلاق حرفه‌ای در ایران باستان 42
2-3-1-1- آموزه‌های اخلاقی در مدیریت کوروش 43
2-3-2- دوران اسلام وتمدن اسلامی 45
2-3-2-1- شاخصهای رفتاری جوانمردی سازمانی 46
2-3-3- تاریخچه اخلاق کاری در غرب 47
2-3-4- مکاتب و نظریه‌های اخلاق حرفه‌ای 48
2-3-4-1-مکتب سود انگاری 49
2-3-4-2- مکتب تکلیف‌گرایی 49
2-3-4-3- مکتب عدالت توزیعی 50
2-3-4-4- مکتب آزادی فردی 51
بخش چهارم: حیطه‌های علم اخلاق در مطالعات مدیریت و سازمان 52
2-4-1- اخلاق شغلی(اخلاق کار) 52
2-4-2- اخلاق حرفه‌ای 52
2-4-3- اخلاق سازمانی 53
2-4-4- اخلاق کسب و کار 54
2-4-5- اخلاق مدیریت 55
2-4-6- نقش راهبردی اخلاق حرفه‌ای در سازمان و مدیریت 55
2-4-7- تحویلی نگری در اخلاق حرفه‌ای 56
2-4-8- ضرورت اخلاق حرفه‌ای برای مدیران 57
2-4-8-1- ضرورت اخلاق برای مدیران آموزشی 59
2-4-9- قدرت برتر اخلاقی و مصادیق آن 61
2-4-9-1- تقوا و پرهیزگاری 61
2-4-9-2- رفق و مدارا 61
2-4-9-2-1- آثار و پیامدهای رفق و مدارا 62
2-4-9-2-2- رفق و مدارا،‌يا شدت و تندي؟ 63
2-4-9-3- الفت و محبت 64
2-4-9-4- دفع بدي با خوبي 64
2-4-9-5- سعه‌ي صدر 65
2-4-9-5-1- عوامل سعه‌ي صدر 66
2-4-10- بستر شکل گیری اخلاق حرفه‌ای مدیران و پایداری آن 67
2-4-10-1- شایسته سالاری و اهلیت‌گرایی 67
2-4-10-1-1- نیروی شایسته از منظر نهج البلاغه 68
2-4-10-2- علاقه‌مندی شخصی 68
2-4-10-3- قانون‌گرایی 69
2-4-10-4- تامین مالی 69
2-4-10-5- امنیت شغلی 69
2-4-10-6- نظارت 69
2-4-10-7- ارزشیابی وقدردانی 70
2-4-11- اصول اخلاق حرفه‌ای از منظر نهج البلاغه 70
2-4-11-1- اصل مسئولیت‌پذیری 70
2-4-11-2- اصل خدمتگزاری 70
2-4-11-3- اصل امانت‌داری 71
2-4-11-4- اصل انضباط کاری 71
2-4-11-5- اصل پیگیری 71
2-4-11-6- اصل رفق‌ورزی 72
2-4-11-7- اصل نفی خودکامگی 72
2-4-12- اصول اخلاق رهبری نورث هاوس 72
2-4-13- آموزه‌های اخلاقی و مدیریتی سعدی 73
بخش پنجم: مدل‌های موجود در حوزه مطالعات اخلاق مدیریت 78
2-5-1- مديريت مبتني بر رشد از ديدگاه قرآن 78
2-5-2- مدیریت رحمانی درقرآن 79
2-5-3- دومدل مدیریت اخلاق‌گرا مبتنی بر مفاهیم دعای عرفه و دعای مکارم الاخلاق 80
2-5-5- مدل اخلاق کسب و کار کولینز 82
2-5-6- مدل تحلیل دوراهی اخلاقی (تصمیم‌گیری اخلاقی) نقش محور 83
تحلیل مدل 83
2-5-7- مدل تحلیل رابطه‌ی ارزش‌های اخلاقی سازمان و رفتار اخلاقی کارکنان 84
تحلیل مدل 84
2-5-8- مدل تصمیم‌گیری اخلاقی جونز 85
بخش ششم: پیشینه تحقیقات داخلی و بین المللی 88
2-6-1- تحقیقات داخلی 88
2-6-2- تحقیقات خارجی 93
2-7- جمع بندی و چهارچوب نظری تحقیق 100

فصل سوم: روش شناسی پژوهش
3-1- مراحل انجام تحقیق 103
3-2-روش تحقيق 106
3-3- نظریه داده بنیان یا نظریه برخاسته از داده ها 109
3-4-جامعه و نمونه آماري تحقيق 109
3-4-1-جامعه و نمونه آماری بخش کیفی تحقیق(برای تدوین مدل نظریه داده بنیاد): 110
3-4-2-جامعه ونمونه آماری بخش کمی(روش دلفی یا پنل خبرگان) 111
3-4-3-جامعه و نمونه آماری بخش کمی (تحلیل عاملی تاییدی و تحلیل مسیر) تحقیق: 113
3-5-ابزار گردآوری داده ها 113
3-5-1-ابزار گردآوری داده ها در بخش کیفی 114
3-5-2-ابزار گردآوری داده ها در بخش کمی 115
3-6-روایی و پایایی ابزارهای پژوهش 115
3-6-1-پايايي (قابليت اعتماد) ابزار کیفی(مصاحبه) 115
3-6-1-1-محاسبه پایایی بازآزمون 116
3-6-1-2-محاسبه پایایی بین دو کُدگذار 117
3-6-2-بررسی روایی و پایایی ابزار اندازه گیری در اجرای اولیه 118
3-7-روش تحلیل داده ها 120
3-7-1-تحلیل داده ها در بخش کیفی 120
3-7-2-روش تحلیل داده ها در بخش کمی 125
3-7-2-1-تحليل عاملي تاييدي 125
3-7-2-2-تحلیل مسیر 126
3-7-2-3-شاخصهاي برازش در مدل تحلیل مسیر 127

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها یافته های پژوهش
4-1- یافته های توصيفي 131
4-1-1-توزیع فراوانی پاسخ گویان برحسب جنس 131
4-1-2- توزیع فراوانی پاسخ گویان برحسب تحصیلات 132
4-1-3- توزیع فراوانی پاسخ گویان برحسب سابقه کار 133*
4-1-4-جدول فراوانی تخصص های مدیران 134
4-2- یافته های استنباطی 134
4-2-1- روش کیفی 134
4-2-2-روش تجزیه وتحلیل داده ها 135
4-2-3-مدل نظری 151
4-3- نتایح تحلیل دلفی 152
4-4- تحليل عاملي تاييدي 154
4-4-1- تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم 155
4-4-1-1- تحلیل عاملی تأییدی تخصص فردی 155
4-4-1-2- تحلیل عاملی تأییدی نگرشها 157
4-4-1-3- تحلیل عاملی تأییدی ویژگی های فردی 159
4-4-1-4- تحلیل عاملی تأییدی ویژگی های سازمانی 161
4-4-1-5- تحلیل عاملی تأییدی محدودیت ها 162
4-4-1-6- تحلیل عاملی تأییدی شرایط محیطی 163
4-4-1-7- تحلیل عاملی تأییدی خرد 165
4-4-1-8- تحلیل عاملی تأییدی راهبردهای کلان 167
4-4-1-9- تحلیل عاملی تأییدی ارتقای افراد 169
4-4-1-10- تحلیل عاملی تأییدی پیامدهای محیطی 170
4-4-1-11-تحلیل عاملی تأییدی رفتارهای اخلاقی 172
4-4-1-12- تحلیل عاملی تأییدی عملکرد اخلاقی 174
4-4-2- شاخصهاي توصيفي متغيرهاي پژوهش 176
4-4-2-1- ضريب همبستگي بين متغيرها 176

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
5-1- گزارش روش کیفی (نظریه داده بنیاد) 183
5-2- گزارش کمی(نتایج تحلیل مسیر) 187
5-3-نتیجه گیری 194
5-4-نوآوری های تحقیق 197
5-5-محدودیت‌های تحقیق 197
5-6-پیشنهادات تحقیق 198
5-6-1-پیشنهادات کاربردی 198
5-6-2-پیشنهادات پژوهشی 198
منابع 200
پیوستها ...........................214

فهرست جداول

جدول 2-1- شاخص‌های رفتاری برای جوانمردی سازمانی 46
جدول 2-2- آموزه‌های اخلاقی و مدیریتی سعدی 73
جدول 3-1-ویژگیهای نمونۀانتخاب شده درقسمت کیفی پژوهش 111
جدول 3-2- ویژگیهای اعضای پنل دلفی 113
جدول 3-3- محاسبه پایایی باز آزمون 116
جدول 3-4- محاسبه پایایی بین دوکُدگذار 117
جدول 3-5- نتایج آلفای کرونباخ 119
جدول 4-1 توزیع فراوانی برحسب جنسیت 131
جدول 4-2- توزيع فراواني پاسخگويان برحسب سن 132
جدول 4-3- توزيع فراواني پاسخگويان برحسب میزان تحصیلات 133
جدول 4-4- توزيع فراواني پاسخگويان برحسب سابقه کار 133
جدول 4-5- جدول فراوانی توزیع تخصص پاسخگویان 134
جدول 4-6- مقوله ها وزیرمقوله های به دست امده ازتحلیل کیفی مصاحبه ها 137
جدول 4-7- بارهای عاملی مولفه های هزینه های بالاسری 156
جدول 4-8- شاخص های برازش کلی مدل آزمون شده پژوهش حاضر 156
جدول 4-9- بارهای عاملی مولفه های نگرش 158
جدول 4-10- شاخصه ای برازش کلی مدل آزمون شده پژوهش حاضر 158
جدول 4-11- بارهای عاملی مولفه های ویژگیهای فردی 160
جدول 4-12- شاخص های برازش کلی مدل آزمون شده پژوهش حاضر 160
جدول 4-13- بارهای عاملی سؤالات ویژگیهای سازمانی 161
جدول 4-14- بارهای عاملی مولفه های محدودیتها 163
جدول 4-15- شاخصهای برازش کلی مدل آزمون شده پژوهش حاضر 163
جدول 4-16- بارهای عاملی مولفه های هزینه های بالاسری 165
جدول 4-17- شاخصهای برازش کلی مدل آزمون شده پژوهش حاضر 165
جدول 4-18- بارهای عاملی مولفه های خرد 167
جدول 4-19- شاخصهای برازش کلی مدل آزمون شده پژوهش حاضر 167
جدول 4-20- بارهای عاملی سؤالات کلان 168
جدول 4-21- شاخصهای برازش کلی مدل آزمون شده پژوهش حاضر 168
جدول 4-22- بارهای عاملی مولفه های ارتقای افراد 170
جدول 4-23- شاخصهای برازش کلی مدل آزمون شده پژوهش حاضر 170
جدول 4-24- بارهای عاملی مولفه های هزینه های بالاسری 171
جدول 4-25- شاخصهای برازش کلی مدل آزمون شده پژوهش حاضر 172
جدول 4-26- بارهای عاملی مولفه های رفتارهای اخلاقی 173
جدول 4-27- شاخص های برازش کلی مدل آزمون شده پژوهش حاضر 173
جدول 4-28- بارهای عاملی مولفه های عملکرد اخلاقی 175
جدول 4-29- شاخصهای برازش کلی مدل آزمون شده پژوهش حاضر 175
جدول 4-30- شاخص‌هاي توصيفي متغيرهاي پژوهش 176
جدول 4-31- ماتريس همبستگي سازه هاي پژوهش 176
جدول 4-32- نتايج مدل آزمون شده 179
جدول 4-33-مشخصه‌هاي برازندگي مدل برازش شده 181

فهرست شکل‌ها

شکل 2-1- مدل مدیریت اخلاق‌گرامبتنی برمفاهیم دعای عرفه 80
شکل 2-2- اخلاق کسب وکارکولینز 82
شکل2-3- مدل تحلیلی دوراهی اخلاقی (تصمیم‌گیری اخلاقی) نقش محور 83
شکل 3-1- فرايندتحقيق 104
شکل 3-2- فرآیندپژوهش با استفاده ازطرح آمیخته اکتشافی 108
شکل‏3 3- فرآيندهاي به هم وابسته جمع آوري،تنظيم وتحليل داده ها 121
شکل‏3 4- الگوی داده بنیان 123
شکل 3-5- الگوي بصري نظریه داده بنیان 124
شکل 3-6- الگوی معادلات ساختاری پژوهش 127
شکل 4-1- توزيع فراواني پاسخگويان برحسب جنسیت 132
شکل 4-2- توزيع فراواني پاسخگويان برحسب سن 132
شکل 4-3- توزيع فراواني پاسخگويان برحسب تحصیلات 133
شکل 4-4- توزيع فراواني پاسخگويان برحسب سابقه کار 134
شکل 4-5- خلاصه مفاهیم، مقوله ها و زیرمقوله ها 141
شکل 4-6- مدل به دست آمده ازمصاحبه ها 153
شکل 4-7- مدل مفهومی پژوهش 154
شکل 4-8- خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه تخصص فردی 155
شکل 4-9- ضرایب تی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه تخصص فردی 156
شکل 4-10- خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه نگرشها 157
شکل 4-11- ضرایب تی خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه نگرشها 158
شکل 4-12- خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه تخصص فردی 159
شکل 4-13- ضرایب تی خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه ویژگیهای فردی 160
شکل 4-14- خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه ویژگیهای سازمانی 161
شکل 4-15- ضرایب تی خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه ویژگیهای سازمانی 161
شکل 4-16- خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه محدودیتها 162
شکل 4-17- ضرایب تی خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه محدودیتها 162
شکل 4-18- خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه شرایط محیطی 164
شکل 4-19- ضرایب تی خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه شرایط محیطی 164
شکل 4-20- خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه خرد 166
شکل 4-21- ضرایب تی خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه خرد 166
شکل 4-22- خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه کلان 167
شکل 4-23- ضرایب تی خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه کلان 168
شکل 4-24- خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه ارتقای افراد 169
شکل 4-25- ضرایب تی خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه ارتقای افراد 169
شکل 4-26- خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه پیامدهای محیطی 171
شکل 4-27- ضرایب تی خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه پیامدهای محیطی 171
شکل 4-28- خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه رفتارهای اخلاقی 172
شکل 4-29- ضرایب تی خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه رفتارهای اخلاقی 173
شکل 4-30- خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه عملکرد اخلاقی 174
شکل 4-31- ضرایب تی خروجی تحلیل عاملی مرتبه دوم برای سازه عملکرداخلاقی 175
شکل 4-32- مدل آزمون شده پژوهش 177
شکل 4-33- مدل آزمون شده پژوه ش بعد ازحذف مسیرمحدودیتها به راهبردکلان 178
شکل 4-34- ضرایب تی مدل آزمون شده پژوهش 178
شکل5-1- مقوله های اصلی و ارتباط بین آنها درالگوی اخلاق حرفه ای مدیران آموزشی بارویکرداسلامی–ایرانی 187
شکل 5-2- مدل مفهومی پژوهش 195